|
Tưởng niệm 100 năm Hàn Mạc Tử 1912 - 2012 ________
Câu chuyện đi t́m bản in đầu tiên tập thơ "Gái Quê"Lại Nguyên Ân
Năm 1992, chuẩn bị cho dịp kỷ niệm 60 năm nảy sinh phong trào Thơ mới, chúng tôi ở NXB Hội Nhà văn, phối hợp với Hội Nghiên cứu và giảng dạy văn học TP.HCM. quyết định thực hiện bộ sách Phong trào Thơ mới. Những tập thơ tiêu biểu. Tôi (Lại Nguyên Ân) và nhà thơ Ư Nhi, người ở phía Bắc, người ở phía Nam, được giao việc sưu tầm tài liệu, tổ chức biên soạn. Dự án này chọn 12 tập thơ của 11 tác giả: Thế Lữ, Lưu Trọng Lư, Huy Cận, Chế Lan Viên, Tế Hanh, Nguyễn Bính, Anh Thơ, Hàn Mặc Tử, Vũ Hoàng Chương, Huy Thông - mỗi người một tập, riêng Xuân Diệu 2 tập (Thơ thơ và Gửi hương cho gió); các tập thơ này sẽ in như những tập sách riêng, nhưng đóng chung vào một hộp giấy, như một bộ ấn phẩm quư. Về “tác phẩm tiêu biểu” cho từng nhà thơ mới và cho cả phong trào, nh́n chung khi thực hiện, chúng tôi đă chọn đúng được tập thơ như dự định, ví dụ Lửa thiêng (Huy Cận), Điêu tàn (Chế Lan Viên) v.v… nhưng cũng có trường hợp buộc phải thay đổi do không t́m được tài liệu, chẳng hạn, do không t́m được toàn văn tập Tiếng địch sông Ô nên đă phải sử dụng tập Tiếng sóng. Yêu đương (Huy Thông), hoặc cũng đă phải châm chước dụng ư chọn “tác phẩm đầu tiên” để chọn “tác phẩm tiêu biểu”, ví dụ đă bỏ qua Mấy vần thơ, tập cũ, để chọn Mấy vần thơ, tập mới (Thế Lữ) hoặc v́ không t́m được nguyên văn Tâm hồn tôi nên đă chọn Lỡ bước sang ngang (Nguyễn Bính). Với tập Gái quê, chúng tôi gặp trở lực thật sự.
Các thư viện lớn nhất như Thư viện Quốc gia ở Hà Nội, Thư viện Tổng hợp và Thư viện Khoa học xă hội TP.HCM đều không có tập Gái quê. Ư Nhi viết thư nhờ hỏi những người gần gũi tác giả, th́ những hồi âm từ ông Nguyễn Bá Tín (em ruột Hàn Mặc Tử), nhà thơ Quách Tấn (bạn thân Hàn Mặc Tử), nhà thơ Mai Đ́nh - đều trả lời không có đủ toàn văn Gái quê, dù ở dạng sách in hay bản thảo; đăng lời t́m kiếm tập thơ lên báo Sài G̣n Giải phóng (12/10/1992) cũng không thấy hồi âm nào. Sau cùng, Ư Nhi được nguồn tin của nữ sĩ Mộng Tuyết cho biết: hồi nhà thơ Chế Lan Viên soạn Tuyển tập thơ Hàn Mặc Tử (1987), ông đă chép tay tập Gái quê mượn ở tủ sách riêng của ông Nguyễn Văn Y. Năm ấy, 1992, cả hai người - Chế Lan Viên và Nguyễn Văn Y - đều đă mất; người nhà ông Y hứa t́m trong tủ sách gia đ́nh, nhưng rốt cuộc từ nguồn này không có hồi âm ǵ. Ư Nhi t́m tới gia đ́nh nhà thơ Chế Lan Viên và được vợ nhà thơ là nhà văn Vũ Thị Thường cung cấp bản chép tay kể trên. Tập Gái quê ở dạng chép tay của Chế Lan Viên không có bài tựa của Phạm Văn Kư (như báo chí đương thời nói về ấn bản này), tổng số thơ trong tập được chép lại gồm 21 bài; không rơ đó có phải là tất cả số bài trong bản in?, lại cũng không biết có hay không sự sửa chữa, ít nhất là sửa lỗi in, của người chép, bởi … không ai có bản in Gái quê lần đầu ngơ hầu đối chiếu! Bộ sách Phong trào Thơ mới. Những tập thơ tiêu biểu do NXB Hội nhà văn và Hội Nghiên cứu và giảng dạy văn học TP.HCM thực hiện hồi năm 1992, cho đến nay cũng đă là một ấn phẩm vào loại hiếm. Nhưng từ ấy đến nay, nói riêng, chuyện t́m kiếm bản in Gái quê lần đầu vẫn quá ít tin tức lạc quan.
Vẫn chưa t́m thấy bản in đầu tiên của Gái quê
Từ đầu năm 2012 này, qua những thư từ trong giới
nghiên cứu, tôi được biết nhà phê b́nh Đặng Tiến - hiện ở Pháp - đang ḍ
theo một manh mối ít nhiều khả thủ. Ông Đặng Tiến được biết bà Hoàng Thị
Quỳnh Hoa, người gốc Huế, hiện ở bang Maryland, Hoa Kỳ, là cháu (gọi
bằng cô) bà Hoàng Thị Kim Cúc, người đă được chính Hàn Mặc Tử tặng một
tập Gái quê. Bà Quỳnh Hoa hiện c̣n giữ được một bản sao lại bản đánh máy
năm 1969 do một người tên là Trần Như Uyên thực hiện; bản của Trần Như
Uyên, trên thực tế cũng được sao lại từ bản đánh máy của nhà thơ Phan
Văn Dật ở Huế.
Được biết, tập Gái quê ở dạng bản sao tái xuất hiện lần này sẽ gồm 34 bài. Tức là nhiều hơn đến 1/2 so với dung lượng tập Gái quê do Chế Lan Viên sao lại bằng chép tay năm 1987.
Nhưng con đường đi t́m lại bản in lần đầu tập thơ
Gái quê chưa thể kết thúc, với ấn bản mới lần này. Bởi vẫn chưa t́m
thấy tận mặt tận nơi một tập Gái quê do nhà sách Tân Dân in lần đầu tại
Hà Nội, sách do tác giả Hàn Mặc Tử tự xuất bản, bản in hoàn thành khoảng
cuối tháng 10/1936. Gái quê trên văn đàn thập niên 1930 Nhân niềm vui nho nhỏ lần này của cộng đồng văn chương Việt, tôi xin góp một tài liệu mới t́m được, ghi nhận sự xuất hiện tập Gái quê giữa làng thơ Việt đương thời. Ấy là một đoạn trong một bài điểm sách báo mới của tuần san Hà Nội báo, ṭa soạn ở 88 phố Huế, Hà Nội, số ra ngày 11/11/1936, kư tên ṭa soạn nhưng thường là do chủ bút Lê Tràng Kiều thực hiện. Bài điểm sách của Hà Nội báo viết: “Gái quê là một tập thơ của ông Hàn Mặc Tử, phần nhiều tả những cảnh sắc nhà quê, cây tre, khóm lau, bờ cỏ, hay những t́nh, những phút yêu, mong, nhớ những cô gái quê. Nó có một cái phong vị, một cái “mùi” quê, nghĩa là một cái phong vị mộc mạc, ngây thơ và thi vị. Tuy cả tập Gái quê không phải bài nào cũng hay ngang với bài nào, và có nhiều bài dở nữa, nhưng nhiều bài tỏ ra rằng tác giả quả có một tâm hồn đa cảm, nồng nàn của một thi nhân, và v́ thế c̣n ở trên nhiều những ông thợ thơ khác nhiều. Tôi nói hẳn ngay: tác giả là một thi sĩ.” Trích in toàn bài T́nh quê là bài mà ḿnh thích nhất trong tập Gái quê, người điểm sách của Hà Nội Báo bảo rằng: “Đọc lên người ta nghe như tiếng gió rạt rào trong khóm tre một buổi chiều hôm, tiếng nghe văng vẳng buồn, một cái buồn nhè nhẹ. Bài ấy có cái âm điệu như bài Tiếng Thu của ông Lưu Trọng Lư, và có lẽ đă chịu ảnh hưởng của ông Lư. Người ta c̣n thấy tác giả chịu ảnh hưởng của ông Thế Lữ nữa”. Người điểm sách của Hà Nội báo c̣n khen tác giả Gái quê dùng được những “phẩm từ” (tính từ chỉ phẩm chất) rất ư nhị, như cặp má th́ đỏ au au, nói “vẻ” th́ đó là vẻ ngọt ngào, vẻ ngon v.v… Đây là bài điểm nhiều sách báo mới khác nhau, nhưng người điểm sách dừng lại lâu hơn, nhiều hơn hết ở tập Gái quê vừa ra mắt mà đương nhiên ông cũng chỉ vừa đọc qua. Dẫu thấy ở tập thơ đầu tay của nhà thơ trẻ này đôi khi c̣n sa vào cầu kỳ, đẽo gọt v.v… nhưng người điểm sách của Hà Nội báo (mà tôi tin chắc là Lê Tràng Kiều) khẳng định: “Dầu thế nào, tập Gái quê cũng có thể kể là một tập thơ hay!”. Lời khẳng định ngay lúc tập thơ Gái quê vừa ra mắt ấy, cho thấy nó đă lọt vào cặp mắt xanh của một nhà phê b́nh.
|
