HOÀNG THỊ BÍCH HÀ

NGƯỜI NỮ “THIỆN XẠ”

THẠO CẢ HAI TAY

Nguyễn Thu Hải

          Tôi biết Hoàng Thị Bích Hà, qua việc kết bạn với nickfb Bich Ha. Năm 2019, khá muộn. Như bao người khác, từ đó đến nay chúng tôi túc tắc tương tác, chưa một lần diện kiến.

Thật ấn tượng với một người phụ nữ lúc nào cũng trong trang phục áo dài thướt tha tím Huế - chả là bất kỳ thời điểm nào, tôi cũng thấy tấm ảnh chị đứng dưới tán Phượng hồng, xa xa là cầu Trường Tiền, một biểu tượng của Cố Đô. Một người phụ nữ nghiêm ngắn, khuôn trăng đầy đặn, phúc hậu, cặp mắt hiền từ, vẻ ngoài truyền thống, dễ gần.

"Dẫu thời gian phủ lên ngàn dâu bể
Có một màu mãi mãi vẫn không phai
Dáng trang đài pha lẫn nét liêu trai
Dịu dàng lắm vẻ đẹp màu tím Huế"...
(DỊU DÀNG MẦU TÍM HUẾ- Bích Hà)

Chị sinh ngày 19/12, nhưng không biết năm "một ngàn chín trăm bao nhiêu". Theo một nguồn tin, chị sinh năm Quý Mão, nếu đúng vậy, chị thua tôi hai giáp. Văn chương, thì tôi kém chị cũng hai giáp!

Theo số liệu chưa đầy đủ thì đến nay sự nghiệp văn chương của chị thật đáng nể:
- Bình luận văn học, bút ký, tản văn, truyện ngắn: 4 tập đầy đặn.
- Thơ in riêng: 9 tập, mà tập nào cũng dầy cộp.
- In chung với 11 ấn phẩm danh tiếng.
- Hợp tác văn học với 15 trang web khác.
- Hàng ngàn bài văn, thơ đăng trên facebook.

Xuất thân là một nhà sư phạm, nên các tác phẩm của chị chuẩn mực về mọi mặt.

1. Viết văn, làm thơ là một trong những việc chị đã làm từ lâu. Đã tạo ra các tác phẩm, như thơ, truyện ngắn, bút ký, tản văn, bình luận văn học...

Câu chữ Việt Nam ta, được chị vận dụng sắp xếp phân bổ một cách hợp lý, luận điểm chặt chẽ, ngôn từ chuẩn chỉ, thu hút được người đọc. Sâu sắc, nhạy cảm với những câu chuyện trong cuộc sống. Có sự năng động và sáng tạo, hai yếu tố cực kỳ quan trọng để chị có được cái nhìn sâu sắc và đa chiều. Đó là những nguồn lực quý giá để tạo nên những tác phẩm văn học mà chị đã công bố trên văn đàn.

Trong sáng tác, bình luận là thể loại khó so với các loại hình khác. Bởi, bình luận văn học phải nhìn nhận bằng con mắt khách quan. Mất nhiều thời gian để đọc, hiểu và thẩm thấu. Khi đó mới cảm nhận, phân tích và đánh giá đúng được. Lời bình mới xác đáng, hợp với thông điệp của tác giả và thuyết phục được người đọc. làm cầu nối sao cho tác phẩm của người khác qua lời bình của mình dễ dàng đến với bạn đọc hơn! Người bình luận văn học cũng là người đồng sáng tạo trong văn chương.

Mỗi tác phẩm văn học thường có độ dày trên dưới 200 trang tiêu chuẩn. Ngoài cảm xúc, còn mất rất nhiều thì giờ, có khi hàng tuần để viết, chỉnh sửa, đọc đi đọc lại cho đến khi vừa ý... mới hoàn thành một lời bình.

Chẳng hạn cuốn "Hồi ký Thường dân" dày 200 trang, qua nhiều giai đoạn lịch sử của đất nước, có cả thời kỳ chị chưa sinh ra, hoặc không sống trong môi trường ấy, mà lời bình cứ như chị đã từng trải qua. Tôi chỉ xin trích một phần trong bài bình cuốn "Hồi ký Thường dân", để thấy sự công phu của chị:

"Tập hồi ký Thường Dân rất hấp dẫn và thú vị, lôi cuốn người đọc từ trang đầu khiến cho người đọc không thể rời mắt cho đến trang cuối cùng. Trước hết hồi ký của ông là những trang viết ghi lại dòng thời gian của cuộc đời mình một cách chân thực bằng ngôn ngữ bình dị, trong sáng và dễ hiểu. Mỗi con người, mỗi cuộc đời đều có giá trị riêng cho dù là danh nhân, chính khách, nhà văn hóa hay dân thường thông qua cuộc đời riêng, người đọc có thể biết thêm những dự kiện lịch sử, ý nghĩa của cuộc sống, tuy không phải là nhà văn hóa hay nhân vật lịch sử nhưng có bóng dáng của một giai đoạn lịch sử tình cờ đi qua đời ông. Mà nhân vật chính trong tập hồi hồi ký đã chứng kiến, đã trải nghiệm…Ở đó tình đời, tình người và những kinh nghiệm sống đúc rút từ cuộc đời bằng bút pháp hiện thực, tác giả đã đóng góp một góc nhìn riêng. Theo tôi như là pho tư liệu đầy tính văn học và có cả kiến thức văn hóa, lịch sử và địa lý…rất bổ ích. Bạn đọc hãy khám phá, biết đâu lại có thể đem đến cho mình những điều thú vị. Thông qua hồi ký của ông có bóng dáng một giai đoạn lịch sử khi mà mình chưa có mặt trên đời hoặc chưa có dịp trải nghiệm.

Trước hết nói về chất văn học trong tác phẩm này. Chúng ta hãy cùng đọc bắt đầu từ lời ngõ, ông viết:

“Từ thường dân đến vĩ nhân, mỗi người có một dòng đời riêng. Đó là những năm tháng thăng trầm. Vĩ nhân được nhiều người biết đến, được ngợi ca trở nên nổi tiếng như dòng sông reo sôi ồn ã. Thường dân ít ai biết đến, nên yên ả lặng thầm như dòng suối nhỏ chốn rừng xa”

Cách nhập đề giới thiệu, dùng từ ngữ thích hợp, gợi cảm, hình ảnh, so sánh ví von…để diển đạt một cách rất biểu cảm.

Ông cha ta từng nói: “Quan nhất thời, dân vạn đại” Ai làm quan rồi có khi lại chẳng làm dân. Vĩ nhân có đóng góp của vĩ nhân, thường dân có ích cho cuộc đời bằng những đóng góp của thường dân, đôi khi tưởng như không tên nhưng nếu không có thường dân không làm nên lịch sử. Chúng ta học được những gì ở vĩ nhân, chúng ta cũng sẽ học được nhiều điều ở thường dân? Cuộc đời một thường dân cả “đời chẳng biết ghét ai” đến với thế giới này như thế nào? Chúng ta hãy lần lượt đi vào dòng thời gian của tác giả Nguyễn Thu Hải.

Ông sinh năm 1939 tại Bắc Ninh. Khi viết tập hồi ký ông đã bước sang tuổi 80. Đi gần trọn một đời với biết bao thăng trầm dâu bể. Bằng ngôn ngữ giản dị, trình bày khúc chiết, mạch lạc ông đã ngược miền ký ức ghi lại dòng thời gian của đời mình bằng một tác phẩm văn học đó là Thường Dân Hồi Ký.

Từ tuổi ấu thơ, giai đoạn học hành, trưởng thành, công tác, thành công, thất bại, các mối quan hệ xã hội, quê hương, gia đình người thân ban bè….trình bày có hệ thống với phong cách kể chuyện chân thành, lôi cuốn bằng ngôn ngữ giàu hình ảnh, ấn tượng và có giá trị biểu đạt cao.

Quê hương ông hiện ra trong trang viết với những đoạn văn đẹp, nổi bật một vùng quê đầy tự hào với những phong tục, lễ hội và đặc điểm của con người nơi đây:

“Bắc Ninh hình thành lâu đời gắn liền với nền văn minh sông Hồng,…có các lễ hội lớn như hội chùa Dâu, hội Lim, hội đền bà chúa Kho…con người Bắc Ninh có truyền thống văn hóa lâu đời, cần cù sáng tạo với những bàn tay khéo léo mang đậm nét dân gian của vùng trăm...

Sau này lớn lên trong bước đường xuôi ngược, do điều chuyển công tác, những nơi ông có dịp đặt chân tới đều để lại dấu ấn trong cuốn hồi ký này với tình người, tình đất cũng như những đặc điểm về địa hình, khí hậu, cảnh vật, sản vật nơi đó. Có thể gọi ít nhiều là dư địa chí, kiến thức về địa lý để có thể tham khảo để bổ sung vào cẩm nang du lịch cho chúng ta.

Tác giả ra đời trong giai đoạn đất nước cực kỳ khó khăn. Tuổi thơ ông gắn liền với bên ngoại và lớn lên chủ yếu nhờ vào sự nuôi dưỡng của mẹ và bà ngoại, do hoàn cảnh gia đình riêng không mấy thuận lợi: nghèo đói, vất vả, suýt chết…là những gì ông đã trải qua trong tuổi ấu thơ của mình. Ông thiệt thòi không được sự chăm sóc dạy dỗ của cha nhưng ông may mắn có bà ngoại và mẹ là những người phụ nữ đảm đang, tảo tần, chịu thương chịu khó chăm lo gia đình. Tuổi thơ của ông đã đi qua cơn đói 45, tận mắt chứng kiến sự kiện lịch sử Ất Dậu, hơn 2 triệu người chết, tận mắt chứng kiến xác người chết đói la liệt bên vệ đường. Trong hồi ký chúng ta thấy được trang sử buồn đã vô tình đi vào ký ức của ông:

“Chiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ tác động mạnh mẽ sâu sắc đến nề kinh tế… ,sự kiện nổi bật nhất trong giai đoạn này là nạn đói năm Ất Dậu 1944-1945, các cường quốc đang chiếm đóng Việt Nam như Pháp, Nhật Bản vì mục địch phục vụ chiến tranh đã lạm dụng khai thác quá mức vào nền nông nghiệp vốn đã lạc hậu đói kém…Đầu năm 1947, Pháp chiếm đóng lại Bắc Ninh”.

"Một sự kiện lịch sử khác vô cùng chấn động vào nỗi oan khuất của người dân:“ Cuối năm 1953-1954, bắt đầu cải cách ruộng đất…các “ ông đội” về làng nằm trong các nhà bần cố nông gọi là “khổ chủ”, đội là người có quyền sinh sát, họ tổ chứ gợi nghèo, hỏi khổ, tổ chức những đêm cho người nghèo tố khổ. Họp thiếu nhi, chị phụ trách đội xúi ông tố khổ, đấu tố 2 bác của mình. Họ hứa sẽ chia của cải ruộng đất. Đội cải cách dự kiến đưa gia đình bác vào diện địa chủ cho đủ chỉ tiêu. Ông đã nhận ra phi lý, ông không nghe lời nên bị khai trừ ra khỏi Đội thiếu niên. Ông tuổi nhỏ mà đã biết phân biệt đúng sai, không như những người khác thời bấy giờ nghe xúi dại, bị ép đứng lên tố cha mẹ mình thật vô nhân tính, ấu trĩ. Đây là điều thế hệ sau như chúng tôi nể phục ông. Ông là cậu bé thông minh, học giỏi. Năm 1957, mới kết thúc lớp 7 đã giải được toán lớp 8, được tạp chí “Toán tuổi trẻ” của Bộ GD đăng những cách giả toán hay.

Lớn lên, ông chọn ngành kiến trúc xây dựng. Suốt 3 năm học đươc học bổng toàn phần. Trong giai đoạn học hành bên cạnh cái may cũng có cái rủi. Qua đây chúng ta thấy được những tư tưởng ấu trĩ, qui chụp thật nực cười. Khi ông làm bài kiểm tra Điểm thường đạt 4 điểm trên thang điểm 5 vậy mà có lần làm bài chính trị dài 4 trang viết tốt mà chỉ cho điểm 2/5 vì lý do vì hôm trước viết thư về người chị bán hàng ngoài thị xã, chúc chị “nhân bản vạn lợi “ mà anh lớp trưởng đọc lén ngoài bì thư. Thời này quan niệm lạc hậu là xem người buôn bán là lừa lọc, là một dạng bóc lột. Chứ không phải quan niệm “phi thương bất phú” như bao đời nay"...

(Trích THƯỜNG DÂN HỒI KÝ - MỘT CUỐN PHIM QUAY CHẬM NGƯỢC MIỀN KÝ ỨC.)

Chắc chắn rằng, ngoài tài năng thiên bẩm, sự tích lũy vốn sống và cặp mắt tinh đời, chị còn là một người viết TÂM HUYẾT và ĐAM MÊ với văn chương. Có vậy, mới cảm nhận hết cả quá trình hơn Tám mươi năm hành trình trong cuốn hồi ký, để viết đúng và hay đến vậy.

2. Thơ chị là những tác phẩm phản ánh cuộc sống với những cảm xúc chất chứa, cô đọng, những tâm trạng dạt dào, những tưởng tượng mạnh mẽ, ngôn ngữ hàm xúc, giàu hình ảnh, thành thạo niêm luật nên tạo ra những bài thơ hài hòa nhịp, điệu, vần. Thơ của chị là sự thổ lộ tình cảm đằm thắm. Tính trữ tình da diết của lòng người. Là sự biểu lộ tình cảm mãnh liệt. Sự rung động từ sâu thẳm trong thế giới nội tâm của chính mình. Nhiều khi chị là một diễn viên đóng thế "viết hộ" một ai đó.

Có một số người "viết thơ", không phải làm thơ, nên thơ của họ chỉ như những câu vè, chắp nối, có vẻ vần, nhưng nội dung thì vô nghĩa, vô tình.

Chị là một "nhà thơ không thẻ" nhưng đích thực một nhà thơ. Nửa gia tài văn chương của chị là hằng ngàn bài thơ hay, mà độc giả đã thưởng thức mấy thập niên qua.

Chị khẳng định "Thơ là tiếng lòng! Người làm thơ cũng là người nghệ sĩ, đôi khi hóa thân vào nhân vật để nói thay tiếng lòng của họ. Vì vậy khi viết lên cảm xúc của chính mình khi lại nói giùm cho người khác. Nên đọc thơ chỉ cảm vẻ đẹp của bài thơ trên câu chữ không cần thắc mắc bài thơ đó tác giả viết cho ai, nỗi niềm trong thơ có phải tác giả không? Với tôi là hoàn toàn không cần thiết!"

Là một người viết văn, làm thơ đều xuất sắc, chị xứng đáng với danh hiệu: người nữ “thiện xạ” thạo cả hai tay.

Viết về sự nghiệp văn chương của Hoàng Thị Bích Hà thì khó có thể chuyển tải được đầy đủ. Bài viết này chỉ là một góc nhìn hẹp của một người hạn chế về khả năng thẩm thấu văn chương.

Chắc chắn đã và sẽ có nhiều người viết về chị đầy đủ hơn, hay hơn. Tôi xin phép dừng lại tại đây.

Trước khi kết thúc, mời Quý vị thưởng thức bài thơ "Tạm biệt Huế" của chị qua giọng ngâm của nghệ sỹ Hoàng Mạnh Hùng:

TẠM BIỆT HUẾ!
Thơ Hoàng Thị Bích Hà

Em cũng giã từ xứ Huế nghe anh!
Người ta không về, Huế mô còn ý nghĩa
Bước đơn côi trên nẻo về phố nhỏ
Bâng khuâng buồn man mác nhớ người xưa

Anh nhớ không khi trời đổ cơn mưa
Em cũng chỉ thấy từng hạt buồn rơi vỡ
Trời hửng nắng cũng hanh vàng như mọi bữa
Mà không vừa cho nỗi nhớ đem hong

Thôi từ này em cũng chẳng trông mong
Một người đi miệt mài và xa ngái
Trả lại anh Trường Tiền sáu vài cong duyên dáng
Cả những con đường ngày tháng đã từng qua

Em một mình gánh hết những phôi pha
Và cõi nhớ để rời xa xứ Huế
Em không thể một mình ôm dĩ vãng
Ngày mỗi ngày kỷ niệm đến vây quanh

Trách ai chừ? Trách con tạo đành hanh
Xui gặp gỡ song hành rồi ly biệt
Yêu tha thiết cũng đành về đôi ngả
Thương tình mình như chiếc lá thu phai!

Sài Gòn, ngày 25/6/2022
Hoàng Thị Bích Hà

art2all. net