hồ đ́nh nghiêm

 

 

ĐỦ CHƯA, RƯỢU?

 

     

Dương Nghiễm Mậu qua nét vẽ Đinh Cường   

 

          Trước tiên, ḿnh xin cám ơn các anh chị, các bạn gần xa trong ngoài đă san ḷng hỏi thăm và chia sẻ khi hay tin buồn vụt đến. Hẳn nhiên các bạn cũng hiểu ra cái tựa trên là đảo ngữ từ nhan truyện đầu tay của nhà văn Dương Nghiễm Mậu. Một truyện ngắn đại diện rơ cho hai chữ số phận. Số phận nó mang thoạt đầu là một hạt ngọc như cách cảm nhận của nhà văn Mai Thảo. Người mà lạ kỳ thay, thời gian ḿnh ngồi gần ông, nghe ông kể chuyện về kinh nghiệm sáng tác nhiều gấp ngàn lần so với người anh rể tài hoa Dương Nghiễm Mậu. Các bạn hiểu cho, anh Nghiễm sống ở Sài G̣n c̣n ḿnh măi loay hoay với Huế, với chân đi tù túng giữa các con đường tối, bé nhỏ. Khoảng cách địa lư, cuộc sống mới, những lon gạo, một cái vé xe đ̣ chạy suốt và một cái giấy phép đi đường. Tất thảy, chẳng hàm hồ để ví von: Nặng tợ ngàn cân. Tinh bằng hữu, t́nh huynh đệ, t́nh anh em vào thời điểm đó đă có người ví: Xem nhẹ tựa lông hồng. Hoặc nói như Thâm Tâm: “Em thà như hơi rượu cay”.

Ḿnh “chung t́nh” với Huế, mà có lẽ cả anh Đinh Cường cũng rứa. Hoạ sĩ Đinh Cường, vừa là anh rể vừa là người thầy dạy môn h́nh hoạ và sơn dầu thời ḿnh học ở trường Cao Đẳng Mỹ Thuật Huế. Dạo ấy có bài hát “sến” vẳng ra từ các quán cà phê: “Nếu là hoạ sĩ anh sẽ vẽ em…” Giấc mơ làm hoạ sĩ của ḿnh e cũng đạt tới tầm cỡ mong được vẽ EM. Ḿnh chẳng rơ sinh hoạt các bạn học ở Luật khoa, Văn khoa hoặc các phân khoa khác như thế nào, riêng ở Mỹ Thuật môn h́nh hoạ được dành vào buổi sáng, vẽ người mẫu bắt đầu từ thứ hai và kết trúc ở trưa thứ sáu. Mỗi tuần một “trả bài”. Giáo sư chỉ định một người trong lớp đứng ra sắp bản vẽ của anh em dựng đặt ở vách, theo mỹ quan của anh ta bài làm nào đẹp đẽ nhất th́ sắp hàng từ trái qua phải cứ thế mà vụng xấu lần. Thầy giáo sẽ thẩm định lại, dời đổi vị trí đồng thời cho biết lư do, nặng phần kỹ thuật: Về bố cục, dựng h́nh khối, cơ thể học, định luật viễn cận, ánh sáng và bóng tối, màu sắc và đường nét, cách tấp màu chồng lên, vân vân và vân vân. Thầy Đinh Cường “chí công vô tư” vẫn thường sắp bài làm của ḿnh lùi sâu ở hạng mục cuối lớp. Đôi khi EM nào hay, muốn vẽ cho ra em chẳng phải chuyện đùa! Kể chuyện này ra để nhằm nói rơ, ḿnh vẽ rất yếu và hai anh em hằng đêm thường vào cà phê Chiêu nằm gần đồn Mang Cá ngồi trầm tư, chẳng mấy khi mang chuyện vẽ vời ra nhắn nhe, nặng nhẹ. Một thứ “t́nh trong như đă, mặt ngoài c̣n e”? Trước sau và măi măi, t́nh ḿnh đối với anh Đinh Cường sâu đậm hơn cả t́nh anh em cùng máu mủ cật ruột. Đinh và Hồ, vốn đă có trước một gắn bó sắc son.

Ḿnh luôn nghi ngờ câu phát biểu của danh hoạ Leonardo Da Vinci, tổ sư môn anatomie: “Tṛ kém là người không vượt nổi thầy ḿnh”. Huấn thị của ông rơ là một sự trúc đẩy mà thành công hay không… hạ hồi phân giải. Ở mặt văn học nghệ thuật, xưa nay hiếm. Chạy bắt cái bóng thầy đă bở hơi tai, sức nghỉn đâu anh theo lưng thầy, ba chân bốn cẳng vắt gị lên cổ cũng không đủ hoả hầu để vượt qua. Phương chi lănh vực sáng tác người ta đề ra câu châm ngôn: Bạn phải nổ lực t́m ra cho riêng bạn một lối đi. Addison Parks nói: “Hăy giữ ǵn tiếng nói riêng của ḿnh, chúng ta hơn nhau ở chỗ đó”. Tóm gọn những rắc rối mà kẻ làm nghệ thuật muốn thử nghiệm, chẳng có câu nào hay hơn Nguyễn Du: “Chơi hoa đă dễ mấy người biết hoa”.

Mùa hè năm 1979, t́nh cờ ḿnh lạc bước vào “vườn hoa”. Ḿnh vượt biển sang Hong Kong, sóng gió chưa phai nhạt trên thân thế một đứa “boat people” th́ đại diện một cơ quan thiện nguyện của Hội Hồng Thập Tự có sự trợ giúp của Liên Hiệp Quốc đi vào trại tị nạn phỏng vấn. Họ biết ḿnh tốt nghiệp Mỹ Thuật và kéo về làm cho tuần báo Hope, minh hoạ phụ bản cũng như lay-out sao cho diện mạo tờ báo trông sáng láng đôi phần. Hope in ba mặt chữ khác biệt: Anh, Hoa, mà Việt ngữ chiếm gần nửa số trang. Báo phát không, xem như món ăn tinh thần cho những kẻ xa nhà cuồng chân sau những hàng rào mắt cáo ngóng đợi một lên đường đến đệ tam quốc gia tự do. Bốn tháng ngồi trong toà soạn có gắn máy lạnh và chung đụng cùng 3 thành viên đến từ Anh quốc giàu ḷng hảo tâm, ḿnh nghiệm ra giá trị thực dụng của chữ viết nặng hơn nhiều so với những bức kư hoạ. Một bài thơ nhớ nhà, một đoản văn kể lại bao sóng gió vùi dập hẳn nó thiết thực hơn ngàn lần mấy tấm minh hoạ nhỏ bé bằng mực Tàu kia. “Em hội hoạ” từ tốn bỏ ḿnh đi, hay đúng hơn ḿnh đang nặng ḷng riêng mang trao không ngần ngại cho “nàng thơ”, cho một tâm t́nh cần phải bộc lộ. Trường hợp này, chữ viết nó có cái uy của nó. Rồi dần dà, sẵn trớn, ḿnh gửi những truyện ngắn (viết tay trên một mặt giấy) đi ta bà thế giới, định được một tên gọi: “Người viết mới sau 1975”.

Nhà văn hoạ sĩ Vơ Đ́nh, giọng Huế trầm ấm: “Anh hiểu, khi mô em nghe ra ḷng cựa quậy hối thúc rồi hẳn vẽ”. Vơ Đ́nh, người anh kết nghĩa với Đinh Cường, người dịch truyện ngắn “Ngày Đốn Cây Vú Sữa” của Dương Nghiễm Mậu sang tiếng Anh, in trong War & Exile, PEN East Coast xuất bản năm 1989. Người từ Maryland về Sài G̣n thăm Dương Nghiễm Mậu mà phút chia tay măi hoài bịn rịn chẳng đành rời ra ở cuối năm 1988. Anh viết thư kể lại diễn biến “cái sự chẳng hiểu kia” để không quên chú thích: “Về mặt tư tưởng, về niềm khao khát sống, kể cả thái độ chống đối cuộc đời th́ văn Dương Nghiễm Mậu phải đứng hàng đầu”.

Ông Đỗ Văn, phát ngôn viên trong ban Việt ngữ của đài BBC đặt trụ sở ở London có t́m nhặt một truyện ngắn của ḿnh dùng để đọc và phát thanh vào hôm 26 tháng 3 năm 1989 (Cẩn trọng với công việc, ông chu đáo dọ t́m ra địa chỉ ḿnh trú ở Montréal để gửi qua bưu điện cuốn băng cassette thu âm, xem là quà kỷ niệm ngàn trùng). Đôi ba năm sau, ông Bùi Bảo Trúc (nói giọng Bắc Hà Nội di cư giống Đỗ Văn) làm ở đài VOA trụ sở đặt ở Washington DC cũng dành 10 phút phỏng vấn ḿnh liên quan đến việc “đội ngũ anh được xem như là cây cầu nối tiếp gịng văn học trước 1975 cho tới hải ngoại”. Cái giọng ấp úng “của thằng nhà quê” (chữ của Mai Thảo) phát sóng vô t́nh đến tai tác giả “Quê Người”, anh Dương Nghiễm Mậu cũng từng đón nghe cái truyện của thằng em lưu lạc phát thanh trên đài BBC. (Ngày xưa nó đâu có biết ǵ). Anh viết thư sang, trang perlure mỏng, mẫu tự trên bàn máy chữ gơ thủng giấy, bỏ dấu tay, nhiều đoạn bôi xoá: “…Có một điều, được biết là em có sáng tác và đó là điều để anh viết thư cho em, câu hỏi đặt ra là tại sao em không viết thẳng bằng tiếng Pháp, Anh? Phương Đông vẫn c̣n giấu ở đó bao điều lạ mà người phương Tây vẫn muốn được nh́n thấy. Dĩ nhiên bước đầu ḿnh phải ra công học hỏi. Hăy coi đó như một sinh hoạt đi, một sinh hoạt tốt. Để có cái ǵ đó giữ cho ḿnh một đời sống, việc theo đuổi một công việc sẽ giúp cho ḿnh sống có nghĩa, sinh thú hơn những người khác trong mưu hồ khẩu thấp kém của họ, nó phân biệt ḿnh với sự tầm thường nhàm chán, em có thấy vậy không? Trong đời sống chữ KHÔNG có lẽ là khó nói nhất, chẳng phải ai cũng có thể nói được…”

Lời tâm t́nh, sự khuyên bảo kia đă đặt sai đối tượng. Hoàn cảnh này chữ Không e dễ nói nhất. Ḿnh có trả lời thư, đại ư: Anh ôi, tiếng Việt em chưa gom đủ một bồ huống hồ tiếng Tây tiếng u. Trong toà soạn những tạp chí văn học chốn đây họ có nguyên ban phụ trách việc lựa bài, toàn Master of Arts. Sẵn ḷng bỏ công ngồi đăi trấu. Em lượng sức ḿnh gạo chẳng thể thành cơm. Chuyện chỉ ngang đó, cả hai không nhắc tới cái mệnh đề “Lập thân tối hạ thị văn chương” một lần nào nữa cả. Ai đó hỏi ḿnh: Có được hai người anh rể nổi tiếng, vậy bạn học được ǵ ở họ? Nay cả hai anh đều mất, ḿnh xin thú nhận: Trước mắt, dễ thấy nhất là ḿnh học hội hoạ, sau đó chuyển món bỏ cọ xuống nắm bút lên, đổi sang viết văn. Và khẳng định ngay, ḿnh là đứa học tṛ kém cỏi trong cả hai bộ môn, là thứ cây tầm gửi leo bám nương nhờ vào dáng vẻ bề thế của hai người anh rể. Anh Dương Nghiễm Mậu có tính cách gần như một nhà mô phạm, nghiêm khắc, sống thu hẹp, ít giao tiếp bạn bè, chẳng thích bông lơn, ngại tỏ bày. Thu tóm những quan sát để qua văn viết trải đặc kín những sự việc, giàu h́nh tượng và lắm ẩn dụ. Trái ngược như hai mặt một đồng tiền, phía kia là anh Đinh Cường, xuề xoà dễ thân cận, tâm lành, rộng răi với tha nhân, cái rộng răi đâm ra dễ bị lợi dụng. Chẳng nghi kỵ một ai, đi đúng với điều mà Trịnh Công Sơn từng thổ lộ: Hồn nhiên rồi sẽ b́nh minh.

Gia đ́nh ḿnh sống ở Huế, nhà đông con, toàn cả nam chỉ riêng có hai o con gái. Một Huế cổ kính nhiều thành kiến, nhiều soi mói, nhiều “b́nh luận viên”, nhưng lành thay, Ba Mạ ḿnh rất dân chủ, rất “lắng nghe tâm tư và nguyện vọng” của con. V́ thế chẳng thấy mảy may trở ngại khi trao hai o con gái vào tay hai chàng một Nam một Bắc hành nghề “văn nghệ sĩ”. Mạ ḿnh thương người chị đầu trong khi Ba ḿnh yêu rất mực cô em. Song thân quy thiên đă lâu, nếu c̣n tại thế biết thằng con út học đ̣i vẽ tranh viết truyện hẳn ông bà cũng chỉ cười xoà “niệm t́nh tha thứ”.

Chị Ngọc Trang có làm đôi ba bài thơ hồi học đệ nhị trường Đồng Khánh, chính thức có thơ đăng trên báo Văn thời thư kư toà soạn là ông Trần Phong Giao chủ trương đón nhận những cây viết trẻ ngoài miền Trung. Thơ để tên thật ban đầu, sau mang bút hiệu Miên Thảo (không phải ông Nguyễn Miên Thảo). Lên đệ nhất ban C, chị có viết bài tiểu luận nghĩ về tác phẩm Gia Tài Người Mẹ. Chị cũng đặc biệt yêu Đêm Tóc Rối và Tuổi Nước Độc. Có trao đổi ư kiến với tác giả những hôm nhà văn Dương Nghiễm Mậu ra Huế, được anh Đinh Cường dẫn về nhà thăm. Duyên khởi mối t́nh hai người h́nh thành từ “biến cố văn học” đó. Ḿnh đồ vậy. Cuối cùng là cái đám cưới tổ chức ở Đà Nẵng vào năm 1971.

 


Năm 2006, ở Sài G̣n người làm sơn mài đi bộ thong dong trên lề đường, bất ngờ có chiếc xe gắn máy leo lên tông không khoan nhượng làm găy xương cổ chân. Phải giải phẫu, phải bó bột nhưng trong đường truyền của sóng điện thoại viễn liên vẫn nghe tiếng cười đầy khí thế của người biết chế ngự nghịch cảnh từ Việt Nam truyền gửi qua. Mười năm sau, ḿnh bị băng tuyết lạnh lẽo vô t́nh xô ngă làm găy xương chậu, vào nhà thương ê ẩm nằm cứng thây và mơ hồ nghe ra tiếng cười hôm nọ của nhà văn Dương Nghiễm Mậu. Tiếng cười nếu muốn thông dịch ra: Chuyện nhỏ! Sáu tháng sau hoạn nạn, ḿnh chống gậy đi xiêu lạc để nghe tin buồn xô tới: Anh Nghiễm mất rồi Nghiêm ơi! Vỏn vẹn có bấy nhiêu. Bởi dài ḍng là điều chẳng cần thiết, chỉ nhiêu đó cũng đủ bôi xoá, nhận ch́m tất thảy. Măi măi không c̣n t́m đâu ra một giọng cười quen thuộc. Cũng như tự ngh́n trùng cổng xe lửa số 6, nhà thờ 3 chuông đă vuột trôi trong kư ức của thằng em út (không biết thổi sáo) lưu lạc.

Chưa tṛn năm, ḿnh mất luôn cả hai ông anh rể tài hoa. Chợt rùng ḿnh, sao thời gian này ḿnh cứ phải siêng viết về những “niềm đau nhức của khoảng trống”. Này anh, này chị, này bạn, nay bè lần lượt bỏ đi. Lau sậy bên sông run thân theo con nước chảy xiết. Anh Dương Nghiễm Mậu thích gịng chữ của Nguyễn Trăi: “Nước chảy dễ ǵ trôi bóng núi”.

Ḿnh xin đóng lại chút tâm t́nh ngang đây. Một lần nữa, cám ơn các anh chị quan hoài và han hỏi tới ḿnh. Ḿnh cũng thích Nguyễn Trăi:

“Tam thập dư niên trần thế mộng,
Sổ thanh đề điểu hoán sơ hồi”. *

Hồ Đ́nh Nghiêm
Montréal, 5 tháng 8 năm 2016.
 

____

* Tạm hiểu: “Hơn ba mươi năm măi đắm ch́m giữa cuộc đời nhiều huyễn mộng, t́nh cờ nghe chim hót, ḷng những muốn sống lại thuở thơ ngây!

 

 

art2all.net