|
LAIQUANGNAM
Kỷ niệm 100 năm ngày mất của
cụ Nguyễn Khuyến (1835-1909)
laiquangnam giới thiệu một bài thơ chữ Hán độc đáo của cụ.
珷 玞 堆1
Vũ phu đôi
( Đống đá cuội )
01-Sơ lược tiểu sử :
Nhà thơ Nguyễn Khuyến, tên thật là Nguyễn Thắng [1], hiệu Quế Sơn, tự Miễn Chi, sinh ngày 15 tháng 2 năm 1835 (tuổi Ất mùi), tại quê ngoại làng Văn Khế (tục gọi là làng Nghi ), xă Hoàng Xá, huyện Ư Yên, tỉnh Nam Hà. Quê nội của ông ở làng Và (Tên chữ là Vỵ Hạ), xă Yên Đỗ, huyện B́nh Lục, tỉnh Nam Hà. Mất ngày 5 tháng 2 năm 1909 tại Yên Đỗ.
Thuở nhỏ, ông cùng Trần Bích San (người làng Vị Xuyên, Nam Định, đỗ Tam Nguyên năm 1864 -1865) là bạn học ở trường cụ Hoàng giáp Phạm Văn Nghị. Năm 1864, Nguyễn Khuyến đỗ đầu cử nhân (tức Giải nguyên) trường Hà Nội. Năm sau (1865), ông trượt thi Hội nên phẫn chí, ở lại kinh đô học trường Quốc Tử Giám. Đến năm 1871, năm 37 tuổi ta, ông mới đỗ Hội Nguyên và Đ́nh Nguyên (Hoàng giáp). Từ đó, Nguyễn Khuyến thường được gọi là Tam Nguyên Yên Đổ. Nguyễn Khuyến từ quan về ở ẩn lại Yên Đổ năm 1884 và qua đời tại đây, mất nhằm ngày 5 tháng 2 năm 1909 tại Yên Đỗ.
Nguyễn Khuyến hầu như chứng kiến trọn vẹn giai đoạn lịch sử thương đau của dân tộc ta. Từ năm 18 tuổi (năm 1853 ) làng ông bị dịch thương hàn, cha mẹ ruột, cha mẹ vợ, họ hàng đều chết. Năm 1858 Pháp tấn công Đà nẵng và giai đoạn mất nước chính thức bắt đầu. Năm 1904 Pháp chính thức thiết lập chương tŕnh Pháp Việt tại Bắc kỳ. 1905 vỡ đê sông Hồng, Hà Nam quê ông lại bị lụt lớn. Ông từ giă cuộc đời 1909.
02-bài thơ chữ Hán độc đáo : ”Vũ phu đôi”
Đến thời cụ Nguyễn Khuyến qua thơ nôm của ta, ngôn ngữ Việt đă đẹp lắm rồi, nhất là thế hệ chúng ta đă từng làm quen thời c̣n trung học. Ngôn từ trong thơ Cụ vốn là bóng bẩy có tiếng, đôi bài ngôn từ thật hóm hỉnh, nhất là với ai từng đọc qua các câu đối, và các giai thoại “hơi hoang“ một chút của Cụ. Gịng thơ văn chữ Hán để lại cho đời sau có trên dưới 350 bài nhưng nay chỉ có 23 bài do chính cụ tự dịch lại thơ ḿnh ra quốc âm (thơ nôm). Thật là kinh ngạc khi ngôn từ thơ chữ Hán th́ hoang lắm, mạnh dạn lắm để ḿnh có thể gởi toàn văn đầy chất cay và chất đắng đến khách thơ. Nhưng khi tự ḿnh dịch sang quốc âm th́ lại “hiền khô“, các từ chỉ sinh thực khí nam nữ cụ né một cách tài t́nh. Bài thơ dưới đây, laiquangnam dịch ra song thất lục bát gởi cho quí bạn cùng thưởng lăm dưới đây dịch “rơ hơn “ bởi nghĩ rằng phải như thế mới hé được cái hay của nguyên tác ra một tinh thần khác, mà ngày ấy vai vế cụ ngày ấy không cho phép “ông già nho học” được nói thứ ngôn ngữ ấy. Do thấy nhu cầu ghi lại nguyên tác chữ Hán và phiên âm không thật cần thiết cho khách thơ tài tử, bởi các từ Hán cho dù laiquangnam có ghi theo nguyên tác chữ Hán hay phiên âm th́ đa phần thẩy đều xa lạ với tiếng Việt chúng ta ngày nay nên laiquangnam xin tạm gác.
Xuất xứ bài thơ :
Đường ngang hư bỏ lâu xuống cấp Đá Cuội xưa núi lấp đường đi .. Làng bên phụ nữ lắm khi Quần xăn tận háng lầm ĺ bước qua… .
Con đường ngang hư cũ trong câu đầu là con đường nối liền quốc lộ vào quê hương ông (làng Vị Hạ ,Vị Thượng), nếu dân muốn đi tắt. Đây là một con đường băng ngang qua cánh đồng của làng Phú Đa. Dọc đường có những nấm mồ vô danh, người ta đắp, hay vun đá cuội lên, g̣ mả nằm bên đường. Mả bấy giờ được gọi là “mả cuội”, “đống ông cuội”. Nếu khúc đường có “mả cuội” mà có lời đồn là linh thiêng, người ta sẽ thắp nhang trên mả ấy, lâu ngày ai đó xây một cái am nho nhỏ, th́ mả trở thành “miếu ông cuội”, và ông Thần Cuội ra đời. Làng Phú Đa, nơi có đống đá Ông Cuội, sản sinh ra ông Tổng (làng) là viên chức cấp cao, chính y là tên nói láo siêu hạng.
Mời khách thơ đọc bản dịch của laiquangnam trước khi đọc nguyên tác của Cụ Nguyễn Khuyến.
2a) Bản dịch của laiquangnam
Vũ phu1 đôi
珷 玞 堆1 ( Đống đá cuội )
Đường ngang cũ bỏ lâu xuống cấp Đá Cuội xưa núi lấp đường đi .. Làng bên phụ nữ lắm khi Quần xăn tận háng lầm ĺ bước qua… .
Ông Cuội thấy cười x̣a khói chí, Mầy giấu chi:” trắng hếu trong quần2” Quư bà xanh mặt vái khan “Vô t́nh sơ sẩy, mong Thần bỏ qua!.”
Cuội cười phán: “ ḷng Ta… chớ lọ 3 , Chỉ giận Mầy, thằng nhỏ cứng ngay4 , Mầy về bảo cả làng mầy, Sắp hàng lấy giống ông Thầy …nghe chưa!
5Giờ đây, làng nước…. cú lừa! Cháu con mầy cuội?. Cuội “ừa!” . Hơn Qua ! ,
Chú :
1 : "Vũ phu" (珷 玞) thứ đá giống như ngọc. đôi là đống, Vũ phu đôi là các từ Hán xa lạ. Đừng lầm từ đồng âm Vũ phu (武夫), người chồng (đàn ông ) hay hành hạ vợ con.
Cụ Nguyễn Khuyến chơi chữ; Cầm đá Vũ phu tưởng là ngọc mà đâu phải ngọc, nghe lời Cuội nói tưởng là lời nói thât mà có bao giờ đúng sự thật đâu . Trong tiếng Việt ta viết dưới dạng chữ quốc ngữ th́ vũ phu là người đàn ông hung bạo với vợ của ḿnh. Quả thật cuội không đánh vợ nhưng cuội ta cấy giống cuội cho người phụ nữ mà y chung đụng c̣n tàn nhẫn hơn triệu lần là Cuội ta hành hạ vợ . Một nỗi đau ám ảnh đến cuối đời người đàn bà khiến họ không thể yên tâm nhắm mắt; nh́n gịng giống này do ḿnh sinh ra bị thoái hóa mà ḿnh là kẻ vô t́nh tiếp tay. Ḿnh đă bị lừa. Cuội là con của ḿnh, bọn chúng là do ḿnh đẻ ra cả. Biết nó là Cuội, hại giống hại ṇi vậy mà họ không nỡ nhẫn tâm bóp mũi nó ngay từ khi bọn nó lọt ḷng. Đau quá, và tội nghiệp cho giống ṇi này quá ! Với người đàn bà, tụi nó là con ḿnh. Với người Việt, bọn cuội đang là đồng bào của ḿnh. Đau quá. Nan giải quá.
2-Mầy dấu chi:” trắng hếu trong quần” dịch từ câu thơ nguyên tác là
Nhĩ hữu hà vật như thử (如此) tố (素)
tạm dịch :
Mầy có cái ǵ mà trắng nơn như thế !
3-lọ là không cần phải …
Mộc mạc ưa nh́n lọ điểm trang ( Nhị độ mai ) Dẫu rằng đá cũng nát gan lọ người ( Kiều )
4-Chỉ giận Mầy thằng nhỏ cứng ngay .
dịch từ câu thơ nguyên tác là
怒尒(爾) 何 亢 我 陽 具 Nộ nhĩ hà cang ngă dương cụ
tạm dịch :
Chỉ giận mầy làm ta cứng cả dương vật
亢 cang (c̣n đọc là kháng, là quá (trong chữ quá sức), cương) 陽 dương trái với âm, dương cụ 陽 具 ( là “ cái nớ" của đàn ông) Dương cụ trái với âm vật, cụ nghĩa như trong từ công cụ, nông cụ … Cụ NK rất khéo khi dịch ra quốc âm dùng hai từ “Con cúi” và “con buội“ [dấu nặng ]
5- Giờ đây, làng nước…. cú lừa! Cháu con mầy cuội ?. Cuội “ừa!” . Hơn Qua ! ,
dịch từ câu thơ nguyên tác là
Cổ kim thử (此) hương sinh xuất nhân Khẩu thoại nhất ngôn thiêm (僉) loại vũ.
tạm dịch
Xưa nay làng ấy sinh ra hạng người Mở miệng mỗi lời đều như Cuội
2b) Bản dịch ra thơ quốc âm của chính cụ
Nguyên tác do cụ Nguyễn Khuyến dịch ra thơ nôm có tên là Vũ phu đôi (nguồn : Quế Sơn thi tập tục biên……)
1. Đầu đường ngang có một chỗ lội 2. Có miếu ông Cuội cao ṿi vọi 3. Đàn bà đến đó vén quần lên 4. Chỗ tời đến háng, chỗ đến gối 5. Ông Cuội ngồi trông mỉm miệng cười 6. “Cái ǵ trông trắng giống con cúi?” 7. Vội vàng khép nép đứng liền thưa: 8. “Trót dại hở hang xin xá tội!” 9. Ông rằng :”mầy cũng chẳng tội ǵ!… “ 10. Chỉ tội làm ông cứng con buội 11. Muốn tốt mày về bảo làng mày: 12. “ Ra đây ông cho giống ông Cuội” 13. Cho nên làng ấy sinh ra người 14. Sinh ra rặt những thằng nói dối! ”.
Tài t́nh bản dịch của ông là ông dùng
thất ngôn vận trắc . Sinh vật khí nữ nam là
"con cúi?” và "con buội".
3- Đọc chơi cho biết : bản nôm TAM SAO THẤT BỔN
Bài của Hoàng thiếu Phủ; laiquangnam trích lại dưới đây thấy trên mạng là tam sao thất bổn. Hoàng thiếu Phủ, là bút hiệu của Hoàng phủ ngọc Phan là cử nhân văn khoa ĐH Huế ? . laiquangnam thử t́m lại trong khi Việt văn độc bản lớp 10 ,11 trước 75 không thấy có . Đây là bài “Chỗ lội làng Ngang” của HTP , ( HTP, Truyện cười, NXB Trẻ, 2007, trang 323)
“Đầu làng Ngang có một chỗ lội
Từ đấy làng Ngang đẻ ra người
là một bài tam sao thất bởi v́ :
bởi ngay câu đầu( câu 1 ) là Hoành lộ phế cửu bất thành lộ tạm dịch :
Con đường ngang hoang phế không ra con lộ (đường ) nữa .. ( không có từ Làng Ngang trong này … )
Câu đầu dịch “Đầu làng Ngang
có một chỗ lội” là không đúng với từ Hoành lộ . và nguyên tác gồm 14 câu , của HTP có 12 câu .
Rất đau là bài giả của Hoàng thiếu Phủ lại phát tán trên mạng Internet ! .
Tham khảo
1- Nguyễn Huệ Chi (chủ biên), Thi hào Nguyễn Khuyến đời và thơ, NXB Giáo Dục,1994 có hai bài viết đề cập đến bài thơ này:
a)Bài “Hai loại chân dung phụ nữ” của PGS Trần thị Băng thanh, và PGS Phạm Tú Châu, (sđd(1), trang 203, có tên là “Vũng lội đường Ngang “. Rất tiếc là không biết nguồn của hai giáo sư tên tuổi trên trích từ đâu, lại có tên là “Vũng lội đường Ngang” lại là tên mà nhiều người biết .. b) Bài “Ng̣i bút tả thực đột xuất”, Nguyễn phương Chi, (sđd(1), trang 263, Đống ông cuội
2- Trần văn Nhĩ, Tuyển tập thơ chữ Hán Nguyễn Khuyến, NXB Văn học, 2005
3- Vi-Wikipedia .
4- HTP, Truyện cười, NXB Trẻ, 2007, trang 323)
-o0o0-
laiquangnam
|