|
CHÚT TẢN MẠN VỀ CÁC ĐOẢN VĂN “TỰU TRƯỜNG” CỦA ANATOLE FRANCE, “TÔI ĐI HỌC” CỦA THANH TỊNH VÀ “CẢM THU” CỦA ĐINH HÙNG
Ngày khai trường với kỷ niệm mơn man làm tôi nhớ đoản văn LA RENTRÉE DES CLASSES (TỰU TRƯỜNG) của nhà văn Anatole France - trích từ quyển “Le Livre de mon ami” (Cuốn Sách Của Bạn Tôi). Đoản văn TỰU TRƯỜNG của nhà văn Anatole France có ảnh hưởng lớn tới tâm hồn nhà văn Thanh Tịnh, khi ông viết truyện ngắn TÔI ĐI HỌC. H́nh ảnh chú bé A. France trong ngày tựu trường khơi dậy những t́nh cảm trong sáng, bỡ ngỡ và êm ái của tuổi thơ. Bởi hơn đâu hết, chính những thầy giáo vỡ ḷng, thông qua trang hồi kí tuyệt vời ấy, đă đánh thức ở họ những xúc cảm đầu đời: niềm đam mê học hành và t́nh yêu văn chương nghệ thuật.
Xin trích dẫn các bản dịch của Phạm Tất Đắc, Bùi Bảo
Trúc và bản tiếng Pháp của Anatole France * Bản dịch Phạm Tất Đắc: “Tôi sẽ kể cho bạn nghe những ǵ gợi cho tôi nhớ lại hàng năm bầu trời chập chùng của mùa thu, những bữa cơm chiều đầu tiên ăn dưới ánh đèn và những chiếc lá đang úa vàng dần trong những cḥm cây run rẩy. Tôi sẽ kể bạn nghe ḿnh đă nh́n thấy ǵ khi qua vườn Luxembourg vào những ngày đầu tháng mười, khi phong cảnh hơi buồn và đẹp hơn bao giờ hết, v́ đó là những ngày mà lá cây rơi từng chiếc một trên bờ vai trăng trắng của các pho tượng… Điều tôi nh́n thấy lúc đó, trong vườn ấy, là một chú bé con, tay đút túi quần, cặp sách trên vai, đang bước tới trường, vừa đi vừa nhảy nhót như một chú chim sẻ. Chỉ tâm tư tôi nh́n thấy chú bé, v́ đó chỉ là một bóng h́nh. Đó là bóng h́nh tôi cách đây hăm lăm năm…” (Trích một đoạn dịch của Phạm Tất Đắc)
* Bản dịch của Bùi Bảo Trúc: "Tôi sẽ kể cho bạn nghe những ǵ tôi c̣n nhớ mỗi năm khi bầu trời đầy xao động của mùa thu, những bữa cơm chiều đầu tiên dưới ánh đèn và những chiếc lá vàng trên những cành cây run rẩy; tôi sẽ kể cho bạn nghe về những ǵ tôi nh́n thấy khi tôi đi ngang qua vườn Lục Xâm Bảo trong những ngày đầu của tháng 10, trời lúc ấy hơi buồn nhưng đẹp hơn bao giờ v́ đó là lúc những chiếc lá từng chiếc rơi rụng xuống những chiếc vai trắng của những pho tượng … Điều tôi trông thấy lúc ấy trong vườn, là một cậu bé, tay trong túi quần, chiếc cặp sách đeo trên lưng, trên đường đến trường, những bước chân nhẩy như một con chim sẻ. Chỉ trong óc tôi mới nh́n thấy cậu, v́ cậu bé đó là cái bóng, cái bóng của chính tôi cách đây 25 năm… Cậu bé đi nhanh, chiếc cặp sách đeo trên lưng và con quay nằm trong túi. Ư tưởng gặp lại những tên bạn làm cậu vui hẳn lên. Có biết bao nhiêu điều để nói và để nghe… " (Trích một đoạn dịch của Bùi Bảo Trúc)
* Bản tiếng Pháp Anatole France LA RENTRÉE DES CLASSES “Je vais vous dire ce que me rappellent tous les ans, le ciel agité de l’automne, les premiers dîners à la lampe et les feuilles qui jaunissent dans les arbres qui frissonnent; je vais vous dire ce que je vois quand je traverse le Luxembourg dans les premiers jours d’octobre, alors qu’il est un peu triste et plus beau que jamais; car c’est le temps où les feuilles tombent une à une sur les blanches épaules des statues. Ce que je vois alors dans ce jardin, c’est un petit bonhomme qui, les mains dans les poches et sa gibecière au dos, s’en va au collège en sautillant comme un moineau. Ma pensée seule le voit; car ce petit bonhomme est une ombre; c’est l’ombre du moi que j’étais il y a vingt-cinq ans; Vraiment, il m’intéresse, ce petit : quand il existait, je ne me souciais guère de lui ; mais, maintenant qu’il n’est plus, je l’aime bien........ C’est ainsi qu’il traversait le Luxembourg dans l’air frais du matin. Tout ce qu’il voyait alors, je le vois aujourd’hui. C’est le même ciel et la même terre; les choses ont leur âme d’autrefois, leur âme qui m’égaye et m’attriste, et me trouble; lui seul n’est plus. C’est pourquoi, à mesure que je vieillis, je m’intéresse de plus en plus à la rentrée des classes. " (Anatole France - trích từ quyển “Le Livre de mon ami”) * Riêng câu này trong đoản văn LA RENTRÉE DES CLASSES (TỰU TRƯỜNG) của nhà văn Anatole France gieo những cảm xúc thật xao xuyến vào sâu thẳm cơi ḷng: “C’est le même ciel et la même terre; les choses ont leur âme d’autre fois, leur âme qui m’egaye et m’attriste, et me trouble, lui seul ‘n’est plus…” “ Vẫn trời ấy, vẫn đất ấy, vẫn những thứ mang linh hồn ngày xưa, linh hồn làm tôi vui, buồn và bối rối, chỉ riêng chú bé ấy là không c̣n nữa, nhưng cảm xúc trong hồn tôi vẫn như ngày nào !…" * Khi nói Thanh Tịnh chịu ảnh hưởng Anatole France th́ không phải ông ấy chịu ảnh hưởng văn phong hay câu từ. Ảnh hưởng Anatole France đối với Thanh Tịnh là ảnh hưởng lên tâm hồn, chính h́nh ảnh chú bé A. France trong ngày tựu trường đă khơi dậy lên cảm xúc, gợi hứng cho Thanh Tịnh viết TÔI ĐI HỌC. Theo tôi, nhà thơ Đinh Hùng mới chịu ảnh hưởng văn phong Anatole France khi viết: “Nắng ở đây vẫn là nắng ngày xưa và linh hồn tôi vẫn là linh hồn tôi năm trước. Tôi vẫn ngờ như không sự đổi thay, v́ lại thấy ḿnh đi trên con đường này.” (Trích trong tùy bút CẢM THU của Đinh Hùng) Mời quư bạn đọc đoạn văn sau của Anatole France, đối chiếu và so sánh thử nhé!
“ Vẫn trời ấy, vẫn đất ấy, vẫn những thứ mang linh
hồn ngày xưa, linh hồn làm tôi vui, buồn và bối rối, chỉ riêng chú bé ấy
là không c̣n nữa, nhưng cảm xúc trong hồn tôi vẫn như ngày nào !…”
(Anatole France) La Thụy * PHỤ LỤC: 1/ TÔI ĐI HỌC (Truyện ngắn của Thanh Tịnh) Hằng năm cứ vào cuối thu, lá ngoài đường rụng nhiều và trên không có những đám mây bàng bạc, ḷng tôi lại nao nức những kỷ niệm hoang mang của buổi tựu trường. Tôi không thể nào quên được những cảm giác trong sáng ấy nảy nở trong ḷng tôi như mấy cành hoa tươi mỉm cười giữa bầu trời quang đăng. Những ư tưởng ấy tôi chưa lần nào ghi lên giấy, v́ hồi ấy tôi không biết ghi và ngày nay tôi không nhớ hết. Nhưng mỗi lần thấy mấy em nhỏ rụt rè núp dưới nón mẹ lần đầu tiên đến trường, ḷng tôi lại tưng bừng rộn ră. Buổi sáng mai hôm ấy, một buổi mai đầy sương thu và gió lạnh. Mẹ tôi âu yếm nắm tay tôi dẫn đi trên con đường làng dài và hẹp. Con đường này tôi đă quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên tôi thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, v́ chính ḷng tôi đang có sự thay đổi lớn: Hôm nay tôi đi học. Tôi không lội qua sông thả diều như thằng Quư và không ra đồng nô ḥ như thằng Sơn nữa. Trong chiếc áo vải dù đen dài tôi cảm thấy ḿnh trang trọng và đứng đắn. Dọc đường tôi thấy mấy cậu nhỏ trạc bằng tôi, áo quần tươm tất, nhí nhảnh gọi tên nhau hay trao sách vở cho nhau xem mà tôi thèm. Hai quyển vở mới đang ở trên tay tôi đă bắt đầu thấy nặng. Tôi bặm tay gh́ thật chặt, nhưng một quyển vở cũng ch́ ra và chênh đầu chúi xuống đất. Tôi xóc lên và nắm lại cẩn thận. Mấy cậu đi trước o sách vở thiệt nhiều lại kèm cả bút thước nữa. Nhưng mấy cậu không để lộ vẻ khó khăn ǵ hết. Tôi muốn thử sức ḿnh nên nh́n mẹ tôi: - Mẹ đưa bút thước cho con cầm. Mẹ tôi cúi đầu nh́n tôi với cặp mắt thật âu yếm: - Thôi để mẹ nắm cũng được. Tôi có ngay cái ư kiến vừa non nớt vừa ngây thơ này: chắc chỉ người thạo mới cầm nổi bút thước. Ư nghĩ thoáng qua trong trí tôi nhẹ nhàng như một làn mây lướt ngang trên ngọn núi. Trước sân trường làng Mỹ Lư đầy đặc cả người. Người nào áo quần cũng sạch sẽ, gương mặt cũng vui tươi và sáng sủa. Trước đó mấy hôm, lúc đi ngang làng Ḥa An bẫy chim quyên với thằng Minh, tôi có ghé trường một lần. Lần ấy trường đối với tôi là một nơi xa lạ. Tôi đi chung quanh các lớp để nh́n qua cửa kính mấy bản đồ treo trên tường. Tôi không có cảm tưởng ǵ khác là nhà trường cao ráo sạch sẽ hơn các nhà trong làng. Nhưng lần này lại khác. Trước mặt tôi, trường Mỹ Lư vừa xinh xắn vừa oai nghiêm như cái đ́nh Ḥa Ấp. Sân nó rộng, ḿnh nó cao hơn những buổi trưa hè đầy vắng lặng. Ḷng tôi đâm ra lo sợ vẩn vơ. Cũng như tôi, mấy cậu học tṛ mới bỡ ngỡ đứng nép bên người thân, chỉ dám nh́n một nữa hay dám đi từng bước nhẹ. Họ như con chim con đứng trên bờ tổ, nh́n quăng trời rộng muốn bay, nhưng c̣n ngập ngừng e sợ. Họ thèm vụng và ước ao thầm được như những học tṛ cũ, biết lớp, biết thầy để khỏi phải rụt rè trong cảnh lạ. Sau một hồi trống thúc vang dội cả ḷng tôi, mấy người học tṛ cũ đến sắp hàng dưới hiên rồi đi vào lớp. Chung quanh những cậu bé vụng về lúng túng như tôi cả. Các cậu không đi. Các cậu chỉ theo sức mạnh kéo d́u các cậu tới trước. Nói các cậu không đứng lại càng đúng hơn nữa. V́ hai chân các cậu cứ dềnh dàng măi. Hết co lên một chân, các cậu lại duỗi mạnh như đá một quả banh tưởng tượng. Chính lúc này toàn thân các cậu cũng đang run run theo nhịp bước rộn ràng trong các lớp. Ông đốc trường Mỹ Lư cho gọi mấy cậu học tṛ mới đứng lên trước lớp ba. Trường làng nhỏ nên không có pḥng riêng của ông đốc. Trong lúc ông đọc tên từng người, tôi cảm thấy như quả tim tôi ngừng đập. Tôi quên cả mẹ tôi đang đứng sau tôi. Nghe gọi đến tên, tôi tự nhiên giật ḿnh và lúng túng. Sau khi đọc xong mấy mươi tên đă viết sẵn trên mảnh giấy lớn, ông đốc nh́n chúng tôi nói sẽ: - Thế là các em đă vào lớp năm. Các em phải cố gắng học để thầy mẹ được vui ḷng, và để thầy dạy chúng em được sung sướng. Các em đă nghe chưa? (Các em đều nghe nhưng không em nào dám trả lời. Cũng may đă có tiếng dạ rang của phụ huynh đáp lại). Ông đốc nh́n chúng tôi với cặp mắt hiền từ và cảm động. Mấy cậu học tṛ lớp ba cũng đua nhau quay đầu nh́n ra. Và ngoài đường cũng có mấy người đứng dừng lại để nh́n vào. Trong những phút giây này chúng tôi được người ta ngắm nh́n nhiều hơn hết. V́ vậy đă lúng túng chúng tôi càng lúng túng hơn. Ông đốc lấy cặp kính trắng xuống rồi nói: - Thôi, các em đứng đây sắp hàng để vào lớp học. Tôi cảm thấy sau lưng tôi có một bàn tay dịu dàng đẩy tôi tới trước. Nhưng người tôi lúc ấy tự nhiên thấy nặng nề một cách lạ. Không giữ được chéo áo hay cánh tay của người thân, vài ba cậu đă từ từ bước lên đứng dưới hiên lớp. Các cậu lủng lẻo nh́n ra sân, nơi mà những người thân đang nh́n các cậu với cặp mắt lưu luyến. Một cậu đứng đầu ôm mặt khóc. Tôi bất giác quay lưng lại rồi dúi đầu vào ḷng mẹ tôi nức nở khóc theo. Tôi nghe sau lưng tôi, trong đám học tṛ mới, vài tiếng thút thít đang ngập ngừng trong cổ. Một bàn tay quen nhẹ vuốt mái tóc tôi. Ông đốc nhẫn nại chờ chúng tôi. - Các em đừng khóc. Trưa này các em được về nhà cơ mà. Và ngày mai các em lại được nghỉ cả ngày nữa. Sau khi thấy hai mươi tám cậu học tṛ sắp hàng đều đặn dưới hiên trường, ông đốc liền ra dấu cho chúng tôi vào lớp năm. Một thầy trẻ tuổi, gương mặt hiền từ, đang đón chúng tôi vào cửa lớp. Trong thời thơ ấu tôi chưa bao giờ xa mẹ tôi như lần này. Tôi cũng lấy làm lạ v́ có nhũng hôm đi chơi suốt cả ngày với chúng bạn ở đồng làng Lệ Xá, ḷng tôi vẫn không cảm thấy xa nhà hay xa mẹ tôi chút nào hết. Một mùi hương lạ xông lên trong lớp. Trông h́nh ǵ treo trên tường tôi cũng thấy lạ và hay hay. Tôi nh́n bàn ghế chỗ tôi ngồi rất cẩn thận rồi tự nhiên nhận là vật riêng của ḿnh. Tôi nh́n người bạn tí hon ngồi bên tôi, một người bạn tôi chưa hề biết, nhưng ḷng tôi vẫn không cảm thấy sự xa lạ chút nào. Sự quyến luyến ấy tự nhiên và bất ngờ quá đến tôi cũng không dám tin là có thật. Một con chim con liệng đến đứng trên bờ cửa sổ, hót mấy tiếng rụt rè rồi vỗ cánh bay cao. Tôi đưa mắt thèm thuồng nh́n theo cánh chim. Một kỷ niệm cũ đi bẫy chim giữa cánh đồng lúa bay trên bờ sông Viêm sống lại đầy dẫy trong trí tôi. Nhưng những tiếng phấn của thầy tôi gạch mạnh trên bảng đen đă đưa tôi về cảnh thật. Tôi ṿng tay lên bàn chăm chỉ nh́n thầy viết và lẩm bẩm đọc: Bài tập viết: Tôi đi học!
THANH TỊNH
[Rút từ tập truyện ngắn QUÊ MẸ, 1941] * 2/
Bài tùy bút được xem như "thơ văn xuôi" của Hoài Điệp
Thứ Lang (một bút danh khác của Đinh Hùng): CẢM THU Thu năm nay, tôi lại đi trên con đường vắng này nghe từng chiếc lá rơi trên bờ cỏ... Nước trong như một cặp mắt tuyệt vời. Những cây liễu xanh đứng buồn như những nàng cung nữ thuở xưa, và trong vườn nhà ai thấp thoáng hoa phù dung nở trắng như một linh hồn c̣n non trẻ? Nắng ở đây vẫn là nắng ngày xưa và linh hồn tôi vẫn là linh hồn tôi năm trước. Tôi vẫn ngờ như không sự đổi thay , v́ lại thấy ḿnh đi trên con đường này. Thu năm nay, giữa lúc cây vàng rơi lá, đường này hiu hắt, tôi đem ḷng về để gặp mùa thu thương nhớ cũ, và may cũng thấy thu về để nước hồ xanh. Chân ai đi xa vắng đằng kia, hay đó chỉ là gió thoảng mong manh? Và gió nào vương vấn hồn tôi, hay cũng chỉ là dư thanh của một ngày xưa cũ? Chao ôi! Buồn đă nhiều rồi, nhưng cũng chỉ buồn như năm trước. Ḷng tôi chẳng biết t́m ai mà nhớ, hôm nay nhớ lại buồn qua mới thấy nắng kia nhiều dĩ văng. Tôi nhớ một người lữ khách nào xưa, ra đi từ một mùa thu... Thế rồi cũng một mùa thu trở lại .Những bước đầu tiên trên con đường bạn, mắt buồn như nước, mảng t́m hồn ḿnh hiu hắt trong hồn thu mới... Thu đă về đây, tôi làm lữ khách đi hết sông này, sông khác, cả núi, cả đèo và lại cả rừng, cả suối, bây giờ tôi cũng về đây để buồn thêm một ít, nhớ thêm một ít, và yêu thêm rất nhiều. ... Từ hôm rời chân ở bến sông vàng, từ biệt con thuyền phiêu bạt, tôi đă hết nhớ dăy núi xanh phơn phớt đằng xa và bâng khuâng trở lại con đường quê thân mật. Đi trên đất đỏ, giữa hai ruộng ngô thơm ngào ngạt.... Hương này có phải hương xưa? Ồ! Những dây đậu vẫn c̣n non mà luống khoai lang đă xanh tươi rồi nhỉ? Đi trên đất đỏ, bên những đồng rau cải cúc và giẫm lên cỏ may vàng. Đây là những con bướm cũ, những cánh hoa xưa. Và này đây tất cả ngày xưa: từng cơn gió nhỏ, từng sợi mây buồn... Thôi! Thôi! Tôi không c̣n trẻ thơ nữa để say sưa đuổi bắt bướm đồng, và chẳng ngắm gió sầu mây, chỉ biết hoa ḷng nở cũng nhiều bông trắng! Thương nhớ v́ sao! Tôi sớm giă từ hồn niên thiếu, hôm nay đi giữa cánh đồng lại thấy tuổi nhỏ của ḿnh tản mạn trên từng cánh bướm, sắc hoa, và chân bước đi những bước ngậm ngùi, bởi chưng ḷng tưởng con đường tan tác cánh hương của đóa xuân hồng thuở cũ.
HOÀI ĐIỆP THỨ LANG
Bài tùy bút "thơ văn xuôi" CẢM THU này được nhạc sĩ
Văn Trí phổ nhạc với nhan đề HOÀI THU
|
