|
TẢN MẠN ĐÔI ĐIỀU VỀ TRÀ KỲ 1
Lời nói đầu:
Cụ Nguyễn Hiến Lê, thầy tôi, có nói: "Muốn học điều gì thì hãy viết về điều đó". Tôi đã áp dụng câu này khi học về Kinh Dịch, thấy rất có hiệu quả. Nay tôi đang học về thú uống trà, tìm hiểu về trà, tôi cũng sẽ áp dụng điều cụ Nguyễn dạy. Như thông lệ, tôi tìm hiểu sách vở, bài viết của tiền nhân, của các đàn anh thâm sâu về điều mình cần học, ghi lại có hệ thống cho dễ dàng nhớ. Xin hiểu cho, đây chỉ là những ghi chép vụn vặt trong quá tŕnh học hỏi, nên chắc nó sẽ có rất nhiều thiếu sót, mong các bậc cao minh chỉ dẫn thêm. Tôi mạo muội chia sẻ những điều tôi đã ghi chép, gởi đến các bạn rồi lắng nghe những lời phản hồi, góp ý chân thành để chỉnh sửa cho điều mình tìm học được chính xác. Tập tiểu luận này nặng về VĂN CHƯƠNG hơn NGHIÊN CỨU, chủ ý của tác giả là muốn cung cấp các bạn những điều "vui vẻ" trong lúc "trà dư tửu hậu". Nếu các bạn muốn nghiên cứu sâu, xin hãy tìm hiểu các tác phẩm của các nhà nghiên cứu mà tôi đă sưu tầm, tham khảo. Đó là: Trà Đạo của tác giả Kakuzo Okakura, Niệm Thư của nữ sĩ Minh Đức Hoài Trinh, Trà Luận của nhà nghiên cứu Đức Chính, Trà kinh của Vũ Thế Ngọc, các bài viết của Nguyễn Duy Chính và trên FB .v.v...
Nếu độc giả tìm thấy được
nhiều đều lý thú trong tập tiểu luận này, thì
đó là công của các nhà nghiên cứu mà tác giả
sưu tầm; còn nếu thấy nó dở, đầy khiếm khuyết,
thì đó là lỗi của tác giả bài viết, hiểu biết
còn quá nhiều hạn hẹp, xin tha lỗi cho. Trân
trọng. MỤC LỤC
Tiểu luận này được chia làm nhiều mục:
- Giới thiệu - Vài bài văn thơ về trà - Lịch sử, nguồn gốc phát triển và con đường đi của trà - Sơ lược Trà Kinh của Lục Vũ - Các hình thức trà - Các loại trà, danh trà - Cách trồng và chế biến trà - Dụng cụ uống trà - Các loại ấm trà danh tiếng - Các loại chén uống trà - Cách thức pha trà, thưởng thức trà - Sơ lược về Trà Đạo Nhật Bản - Phần phụ lục- Phiếm luận
***
Giới thiệu:
Ông bà ta có câu “Khách đến nhà không trà th́ rượu”. Với nhiều người, uống trà không chỉ đơn thuần là giải khát, mà c̣n là thú vui tao nhă thưởng thức hương vị thơm, ngọt, chát, nồng của " Dịch thể ngạnh ngọc bào" - bọt của chất lỏng màu ngọc bích (Tên người xưa gọi nước trà). Trà, rượu và cà-phê là 3 thức uống hầu như hiện nay ai cũng yêu thích. Đối với cụ Trần Tế Xương thì : "Một trà, một rượu, một đàn bà/ Ba cái lăng nhăng nó quấy ta". Về "yêu trà", tôi xin dẫn ra đây vài lời của nữ sĩ Minh Đức Hoài Trinh, trong chương sách Nghệ Thuật Yêu Trà của bà, đại khái: - "Yêu là cả một nghệ thuật, mà đă là nghệ thuật th́ cần phải có sự nghiên cứu kỹ càng, và sự hướng dẫn chu đáo. Muốn yêu ai th́ cần phải t́m hiểu tính t́nh, biết cả từ tính tốt đến tính xấu, những ưu khuyết điểm, xét xem có thích hợp với ḿnh không. Khi đă biết rơ rồi mới yêu th́ t́nh mới bền. Trà cũng như người, cổ nhân gọi trà là T́nh Nhân, và ngày xưa cũng như bây giờ có những người yêu trà, chờ đợi giờ phút được ngồi cạnh ấm trà như chờ đợi giờ phút ḥ hẹn với người yêu"- (Minh Đức Hoài Trinh) Ngồi cạnh ấm trà một ḿnh vào buổi sáng tinh sương hay với tri kỷ trong đêm khuya, th́ không cần phải dùng đến lời nói; đọc cho nhau nghe một câu thơ, hay mỗi người nói một mẩu chuyện rồi thả tâm tư suy nghĩ; chẳng cần bàn căi nhiều lời, khói trà và hương trà sẽ đưa hai tâm tư đến cùng một điểm. Hai người tri âm tri kỷ đă trở thành một. "Chúng ta hăy cùng nhau nhắp một chén trà. Ánh sáng xế trưa đương chiếu vào bụi trúc, ḍng suối đương róc rách vui tai, và tiếng ngàn thông đương ŕ rào trong ấm trà của chúng ta. Hăy thả hồn mơ vào chỗ vô thường, tha thẩn trong cái vẻ cuồng dại mỹ miều của vạn vật." ... " Lư Chi Lai, (Lichilai) một kẻ yêu trà, một thi sĩ đời Tống đă cho rằng, đời có 3 mối hận nhất là : "Những thanh niên ưu tú bị hư hỏng v́ một chế độ giáo dục sai lầm; những bức danh họa bị mất giá trị v́ những kẻ phàm phu tục tử tán thưởng; và những cánh trà ngon bị hao phí quá nhiều v́ những bàn tay bất tài vầy ṿ".
..." Trà không có cái tính chất tự
tôn xằng như của rượu, tự ư thức như của cà phê, hay
ngây thơ khờ khạo như của ca cao." (Bảo Sơn –
Trà Đạo, dịch từ cuốn The Book of Tea của
Okakura Kakuzo)
VÀI BÀI VĂN THƠ VỀ TRÀ Ghi theo trình tự trước sau:
1. Thi nhân đời Đường, Lô Đồng - hay
Lư Đồng ( 778 - 835 ) có bài thơ tả cảm giác khi uống
trà được người đời khen xuất thần: Trà Ca
Nhất oản hầu vẫn nhuận Nhị oản phá cô muộn Tam oản sưu khô trường Duy hữu văn tự ngũ thiên quyển Tứ oản phát khinh hăn B́nh sinh bất b́nh sự Tận hướng mao khổng tán Ngũ oản cơ cốt thanh Lục oản thông tiên linh Thất oản khiết bất đắc
Duy giác lưỡng dịch tập tập thanh
phong sinh Lời dịch:
Chén thứ nhất làm trơn cổ họng Chén thứ hai làm tan nỗi buồn phiền Chén thứ ba thấm vào ruột đang khô héo Chỉ c̣n lại năm ngh́n cuốn sách Chén thứ tư làm mồ hôi rướm ra Những chuyện bất b́nh trong đời Cũng theo lỗ chân lông mà bay đi Chén thứ năm làm cơ thể sạch sẽ Chén thứ sáu đưa ta tới cơi tiên Chén thứ bảy không uống được nữa
Chỉ thấy hai bên cánh tay gió phần
phật thổi 2. Cụ Trần Tế Xương đă từng có bài thơ thở than:
Một trà, một rượu, một đàn bà Ba cái lăng nhăng nó quấy ta Chừa được cái nào hay cái nấy
Có chăng chừa rượu với chừa trà... 3. Nhà văn Nguyễn Tuân có truyện ngắn lý thú viết về trà “Những Chiếc Ấm Đất” - trong quyển Vang Bóng Một Thời. Xin trích vài đoạn:
- "Ngày xưa, có một người ăn mày cổ quái. Làm cái nghề khất cái là phải cầm bằng rằng ḿnh không dám coi ai là thường nữa; thế mà hắn c̣n chọn lựa từng cửa rồi mới vào ăn xin. Hắn toàn vào xin những nhà đại gia thôi và cố làm thế nào cho giáp được mặt chủ nhân rồi có xin ǵ th́ hắn mới xin. Có một lần hắn gơ gậy vào đến lớp giữa một nhà phú hộ kia, giữa lúc chủ nhà cùng một vài quư khách đang ngồi dùng bữa trà sớm. Mọi người thấy hắn mon men lên thềm, và ngồi thu h́nh ở chân cột một cách ngoan ngoăn, mọi người không nói ǵ cả, để xem tên ăn mày định giở tṛ ǵ. Hắn chả làm ǵ cả, chỉ nh́n mọi người đang khoan khoái uống trà. Hắn đánh hơi mũi, và cũng tỏ vẻ khoan khoái khi hít được nhiều hương trà nóng tản bay trong pḥng. Thấy mặt mũi người ăn mày đă đứng tuổi không đến nỗi bẩn thỉu quá, chủ nhân bèn hỏi xem hắn muốn xin cơm thừa hay là canh cặn, hay là hơn nữa, hắn lại muốn đ̣i xôi gấc, như kiểu người trong phương ngôn. Hắn găi tai, tiến gần lại, tủm tỉm và lễ phép xin chủ nhân cho hắn "uống trà tàu với!". Mọi người tưởng hắn dở người. Nhưng tại sao không nỡ đuổi hắn ra và c̣n gọi hắn lại phía bàn cho hắn nhận lấy chén trà nóng. Hắn rụt rè xin lỗi và ngỏ ư muốn được uống nguyên một ấm trà mới kia. Hắn nói xong, giở cái bị ăn mày của hắn ra, cẩn thận lấy ra một cái ấm đất độc ẩm. Thấy cũng vui vui và lạ lạ, mọi người lại đưa cho hắn mượn cả khay trà và phát than tàu cho hắn đủ quạt một ấm nước sôi, thử xem hắn định đùa định xược với bọn họ đến lúc nào mới chịu thôi. Hắn xin phép đâu đấy rồi là ngồi bắt chân chữ ngũ, tráng ấm chén, chuyên trà từ chén tống sang chén quân, trông xinh đáo để. Lúc này không ai dám bảo hắn là ăn mày, mặc dầu quần áo hắn rách như tổ đỉa. Uống một chén thứ nhất xong, uống đến chén thứ nh́, bỗng hắn nheo nheo mắt lại, chép môi đứng dậy, chắp tay vào nhau và thưa với chủ nhà: "Là thân phận một kẻ ăn mày như tôi được các ngài cao quư rủ ḷng thương xuống, thực kẻ ty tiện này không có điều ǵ dám kêu ca lên nữa. Chỉ hiềm rằng b́nh trà của ngài cho nó lẫn mùi trấu ở trong. Cho nên bề dưới chưa được lấy ǵ làm khoái hoạt lắm". Hắn lạy tạ, tráng ấm chén, lau khay hoàn lại nhà chủ. Lau xong cái ấm độc ẩm của hắn, hắn thổi cái ṿi ấm kỹ lưỡng cất vào bị, rồi xách nón, vái lạy chủ nhân và quan khách, cắp gậy tập tễnh lên đường. Mọi người cho là một thằng điên không để ư đến. Nhưng buổi chiều hôm ấy, cả nhà đều lấy làm kinh sợ người ăn mày v́, ở lọ trà đánh đổ vung văi ở mặt bàn, chủ nhân đă lượm được ra đến mươi mảnh trấu". Ông cụ Sáu nghe khách kể đến đấy, thích quá, vỗ đùi ḿnh, vỗ đùi khách, kêu to lên: - Giá cái lăo ăn mày ấy sinh vào thời này, th́ tôi dám mời anh ta đến ở luôn với tôi để sớm tối có nhau mà thưởng thức trà ngon. Nhà, phần nhiều lại toàn là ấm song ấm quư. - Cổ nhân cũng bịa ra một chuyện cổ tích thế để làm vui thêm cái việc uống một tuần nước đấy thôi. Chứ cụ tính làm ǵ ra những thứ người lạ ấy. Ta chỉ nên cho nó là một câu giai thoại. - Không, có thể như thế được lắm mà. Tôi chắc cái lăo ăn mày này đă tiêu cả một cái sản nghiệp vào rừng trà Vũ Di Sơn nên hắn mới sành thế và mới đến nỗi cầm bị gậy. Chắc những thứ trà Bạch Mao Hầu và trà Trảm Mă hắn cũng đă uống rồi đấy ông khách ạ. Nhưng mà, ông khách này, chúng ta phải uống một ấm trà thứ hai nữa chứ. Chẳng nhẽ nghe một câu chuyện thú như thế mà chỉ uống với nhau có một ấm thôi. - Thế rồi trong khi cụ Sáu tháo bă trà vào cái bát thải rộng miệng vẽ Liễu Mă, ông khách nâng cái ấm quần ẩm lên, ngắm nghía măi và khen: - Cái ấm của cụ quư lắm đấy. Thực là ấm Thế Đức màu gan gà. "Thứ nhất Thế Đức gan gà; - thứ nh́ Lưu Bội; - thứ ba Mạnh Thần". Cái Thế Đức của cụ, cao nhiều lắm rồi. Cái Mạnh Thần song ẩm của tôi ở nhà, mới dùng nên cũng chưa có cao mấy. Cụ Sáu vội đổ hết nước sôi vào ấm chuyên, giơ cái ấm đồng c̣ bay vào sát mặt khách: - Ông khách có trông rơ mấy cái mấu sùi sùi ở trong ḷng ấm đồng không? Tàu, họ gọi là kim hỏa. Có kim hỏa th́ nước mau sủi lắm. Đủ năm cái kim hỏa đấy. - Thế cụ có phân biệt thế nào là nước sôi già và nước mới sủi không? - Lại "ngư nhăn, giải nhăn" chứ ǵ. Cứ nh́n tăm nước to bằng cái mắt cua th́ là sủi vừa, và khi mà tăm nước to bằng mắt cá th́ là nước sôi già chứ ǵ nữa". - (Những Chiếc Ấm Đất trong Vang Bóng Một Thời - Nguyễn Tuân) ……......
Ngày xưa người ta lắng đọng tâm hồn
vào chén trà ngay trước khi nó được pha, các cụ thưởng
thức trà ngay từ tiếng reo của nước đang đun nên tinh tế
phân biệt ba loại nước sôi: độ thứ nhất là nước sôi
“giải nhăn” trông như mắt loài cua (mới chớm sôi); độ
thứ nh́ là “ngư nhăn” tức bọt nước lăn tăn trông giống
như mắt đàn cá đang lội gần mặt nước (sôi vừa); cuối
cùng là nước sôi to. (Chú thích của Nguyên Lạc
trích từ Trà Kinh Lục Vũ) 4. Cái thú trong khi chờ đợi Uống trà, cái thú không phải chỉ lúc uống mà cả khi trong lúc đợi chờ. Mời bạn đọc những trích đoạn này: - "Rồi người khách khom người chui qua cánh cửa nhỏ cao không quá ba bộ để vào gian pḥng. Bất cứ khách nào, quyền quư hay thấp hèn, cũng đều như vậy cả nhằm ư nói với khách về đức tính khiêm hạ. Khách theo thứ tự trước sau chờ nơi tŕ hợp (machiai), từng người một khe khẽ bước vào nơi ấy, nghiêng đầu chào bức họa hay b́nh hoa cắm đặt nơi sàng gian (tokonoma), rồi vào chỗ ngồi của ḿnh không gây một tiếng động, Khi tất cả khách mời đều an tọa và một sự tĩnh lặng thật sư ngự trị, ngoại trừ tiếng nước reo trong ấm sắt, chủ nhân mới bước vào pḥng. Những miếng sắt xếp khéo léo dưới đáy ấm reo lên nghe rơ theo một giai điệu lạ kỳ tuồng như tiếng vọng của thác nước bị mây che khuất, nghe như tiếng biển nơi xa xăm dập dồn vỗ vào vách đá, tiếng phong ba quét rít qua các bụi tre rừng, hay tiếng thông reo trên ngọn đồi xa lắc" - (Trà Đạo - Bảo Sơn dịch từ cuốn The Book of Tea của Okakura Kakuzo) - Trong truyện ngắn “Chén trà trong sương sớm”, Nguyễn Tuân c̣n thi vị hóa việc đun nước pha trà, cho từng ḥn than ngọn lửa một linh hồn và linh hồn đó ḥa nhập vào người thưởng trà:
“Thỉnh thoảng, từ ḥn than tự tiêu
diệt buột ra một tiếng khô, rất khẽ và rất gọn. Thế rồi
ḥn than sống hết một đời khoảng chất. Bây giờ ḥn than
chỉ c̣n là một điểm lửa ấm ấp trong một cái vỏ tro tàn
dầy và trắng xốp. Cụ Ấm vuốt lại hai mái tóc trắng, cầm
thanh đóm dài đảo lộn tàn than trong hỏa ḷ, thăm hỏi
cái hấp hối của lũ vô tri vô giác. Cụ Ấm bỏ thêm một
vài ḥn than hoa nữa vào hỏa ḷ. Than hoa không nổ lép
bép như than tầu; nhưng từ ruột ấm đồng bị nung nấu đă
lâu, có tiếng thở dài của khối nước sắp biến thể. Nước
đă lên tiếng để nhắc người ta nghĩ đến nó.”- (Chén
trà trong sương sớm - Nguyễn Tuân)
5. Các bài thơ
gần đây về trà - Thi sĩ Trần Phù Thế có bài thơ về trà:
Nhìn cốc trà bốc khói Buổi sáng trời âm u Cách ly, cách ly dịch Một mình giỡn với thơ . Đưa cốc trà lên môi Uống từng ngụm nho nhỏ Nghe mùa thu than thở Nghe mùa thu cựa mình
Hương trà như hương gái Thơm thơm tuổi trăng rằm Lòng ta như trẻ lại Rộn ràng tuổi mười lăm
Nhâm nhi cốc trà sáng Nghe lòng chút bình an ...
(Buổi sáng uống trà một mình -
Trần Phù Thế)
- Thi sĩ Vơ Thạnh Văn có bài thơ
về trà: Trà Vũ Di - Ấm Nghi Hưng Ḷ đun gỗ quế. Nước chưng suối ḍng Hồn Lục Vũ - Phách Lô Đồng Má thơm hương sớm. Môi hồng nhụy khuya
(Xuân Trà Tụng - Vơ Thạnh Văn)
- Thi sĩ Trần Bảo Kim Thư có bài
thơ về trà: Mỗi sáng nhấp môi mấy tách trà Hương thơm thoang thoảng quyện bay xa Thái Nguyên, Bảo Lộc … mùi tinh khiết Long Tỉnh, Quan Âm … chất đậm đà Cậu trẻ yêu đời luôn xoắn xuưt Lăo ông thích chí măi khề kha Sớm chiều đối ẩm cùng bè bạn Rơ thú thanh nhàn đệ nhất đa!
(Trà - Trần Bảo Kim Thư)
- Cảm xúc riêng của tác giả bài
viết về trà: a. Thức dậy pha trà sáng nguyên xuân Mời em, hăy cạn chén thơ anh! Vị có ngọt ngào hay cay đắng Vẫn chúc đời nhau vạn sự lành!
(Chén Trà Nguyên Xuân - Nguyên Lạc) b. Thiết quan âm, Trảm mã trà? Hầu trà, Trinh nữ hay trà Kỳ Môn? Sang hèn, danh lợi có không Tri âm, tri kỷ chén lòng nhớ lâu
Mời người ta hãy cùng nhau Chén trà nhân ái đẹp câu Đạo trà * (Chén Trà Nhân Sinh- Nguyên Lạc) ............
Trong các bài thơ trên: - Lục Vũ , Lô Đồng là các Trà thánh, Trà thần của Trung Hoa - Ấm Tử sa Nghi Hưng: Thế Đức, Lưu Bội, Mạnh Thần là loại ấm trà/ trà hồ nổi tiếng của Trung Hoa - Trảm mã trà, Hầu trà, Trinh nữ trà, Thiết Quan Âm trà - một loại Ô long trà (trà Oolong), Trà Vũ Di, Kỳ Môn Hồng trà ... là những loại trà tàu có tiếng. Trà Thái Nguyên , Bảo Lộc là của Việt Nam. - * Trà Đạo, tác giả Kakuzo Okakura (1862 - 1913), một nhà nghiên cứu về trà lừng danh của Nhật Bản. Ông đă viết: “Trà Đạo là một tôn giáo lập ra để tôn sùng cái đẹp trong những công việc tầm thường của sinh hoạt hàng ngày. Nó là nghi thức của đức tinh khiết và sự ḥa hợp; nó làm cho người ta cảm thấy sự huyền bí của ḷng hổ tương nhân ái và ư nghĩa lăng mạn của trật tự xă hội”. Theo ông, triết lư của Trà Đạo không phải chỉ là một chủ nghĩa thẩm mỹ đơn giản theo ư nghĩa thông thường của nó, v́ triết lư này cùng với luận lư và tôn giáo biểu thị tất cả quan niệm của chúng ta về con người và tạo hóa. Chúng ta sẽ gặp các điều kể trên lần lượt trong các phần sau.
Nguyên Lạc (Còn tiếp nhiều kỳ)
|
