| NGUYỄN ƯỚC
Chị của bà Eva
Tín đồ Thiên Chúa giáo tin rằng người đàn bà đầu tiên được Thượng đế tạo ra để làm tổ mẫu của loài người là bà Eva, nhưng có quả đúng như vậy không? Hay là trước Eva, Thượng đế đă tạo ra một phụ nữ khác? Câu hỏi đó rất khó trả lời dứt khoát v́ nó có dấu vết trong sách Sáng thế (Genesis), cuốn thứ nhất của Kinh thánh Cựu ước, nói tới diễn tiền Thượng đế tạo dựng vũ trụ, loài người và vạn vật. Sách Sáng thế, bản King James (1611), là bản tiếng Anh có thẩm quyền, được nhiều người yêu thích từ bốn thế kỷ nay, chương 2, ở các câu 21-23 có viết rằng: “And the LORD caused a deep sleep to fall upon Adam, and he slept; and he took one of his ribs, and closed up the flesh instead thereof; And the rib, which the LORD God had taken from man, made he a woman, and brought her into the man. And Adam said, This is the now bone of my bones, and flesh of my flesh; she shall be called Woman, because she was taken out of Man.” Trong Việt ngữ, có thể trích từ hai bản tiếng Việt dịch từ tiếng La-tin, cũng rất thẩm quyền, một của cố LM Nguyễn Thế Thuấn (thay v́ gọi sách Sáng thế, ông gọi là Khởi nguyên), và một của Nhóm phiên dịch Các giờ kinh phụng vụ: (1) Và Yavê Thiên Chúa đă giáng xuống trên người một giấc tê mê và nó đă ngủ thiếp đi, Và Người đă rút lấy một xương sườn của nó đoạn lắp thịt vào. Và trên sườn đă rút tự người, Yavê Thiên Chúa đă xây thành người Đàn bà. Đoạn Người dẫn đến với người. Và nó đă nói: "Phen này nàng là xương tự xương tôi, thịt tự thịt tôi. Nàng sẽ đội danh là "đàn bà" v́ đă được rút tự đàn ông.“ (2) Đức Chúa là Thiên Chúa cho một giấc ngủ mê ập xuống trên con người, và con người thiếp đi. Rồi Chúa rút một cái xương sườn của con người ra và lắp thịt thế vào. Đức Chúa là Thiên Chúa lấy cái xương sườn đă rút từ con người ra, làm thành một người đàn bà và dẫn đến với con người. Con người nói: "Phen này, đây là xương bởi xương tôi, thịt bởi thịt tôi! Nàng sẽ được gọi là đàn bà, v́ đă được rút từ đàn ông ra.
oOo
Như thế, căn cứ vào lời của Adam (tự ư chúng tôi in nghiêng và gạch dưới) “This is the now bone, và Phen này, Phen này” hẳn nhiên chứng tỏ đă có “một phen nọ trước đó”. Và không hẳn vô lư khi nêu câu hỏi phải chăng trước khi tạo ra Eva, Thượng đế từng tạo ra một người đàn bà khác. Thế nhưng nếu có, người đàn bà đó tên ǵ, thân thế ra sao, biến đi đâu, v.v. Dĩ nhiên vấn nạn kiểu đó không được các giáo hội Thiên Chúa giáo chính thống lẫn giới học giả Kinh Thánh trả lời v́ đối với họ, nó không được xem là chính đáng. Nhưng không sao, đối với giới b́nh dân và người nghiên cứu các đề tài thần bí, luôn luôn có sẵn câu trả lời cho mọi câu hỏi dù thoạt nh́n chúng có vẻ kỳ quái và phi lư tới mấy đi nữa. Và các câu trả lời đó được t́m thấy trong truyện kể dân gian, trong những ngẫu hứng “bốc phét” khi trà dư tửu hậu, và thậm chí, trong những sách kinh điển về bí pháp, huyền học. Đối với họ, quả thật Eva có một người chị. Và người chị đó có tên là Lilith. Lilith là người nữ đầu tiên được Thượng đế tạo ra cho Adam.
oOo
Theo truyền thuyết, nguyên thủy Thượng đế đă ban Lilith cho Adam để làm người vợ đầu tiên. Cũng giống như Adam, Lilith được nắn ra từ đất, cùng một chất liệu đă tạo ra Adam, và v́ thế, hệ quả là Lilith yêu cầu hoàn toàn b́nh đẳng với Adam trong tất cả mọi phương diện. V́ không chịu tuân phục ưu quyền của Adam, Lilith tự ḿnh biến mất khỏi Vườn địa đàng. Thượng đế sai các thiên thần đi t́m nhưng Lilith không chịu quay về. Trong midrash (sách ghi lại các truyền thuyết và truyện dân gian Do Thái, làm thành một bộ phận của bộ kinh điển Talmud Do Thái giáo) cũng kể rằng Lilith là người vợ đầu tiên của Adam. Từ đó Lilith đi với quỉ vương Satan. Các thiên thần thề sẽ trừng phạt bằng cách mỗi ngày giết chết 100 đứa con loài quỉ của Lilith. Đối lại, Lilith cũng t́m cách trả thù bằng việc làm hại các trẻ sơ sinh của loài người. Thế nên trong thời cổ đại các bậc cha mẹ thường cho con mang bùa để tránh cơn phục hận của Lilith. Trong các truyện dân gian khác, Lilith có tham gia với con rắn Satan để cám dỗ Eva, khiến bà cùng Adam sa ngă rồi bị đuổi khỏi Vườn địa đàng. Theo các truyền thuyết ở vùng Lưỡng hà địa (Mesopotamia), Lilith là nữ vương của loài quỉ, và bị tai tiếng về việc quấy nhiễu t́nh dục trẻ em. Đặc biệt, tính dâm dật của Lilith đối với đàn ông trưởng thành đă thành truyền thuyết khiến Lilith trở nên nữ thần của các kỷ nữ, gái giang hồ, (như thần Bạch Mi Quản Trọng ở Trung Hoa). Lilith hầu như thời nào cũng thực hiện được lời nguyền của ḿnh là thụ hưởng trinh bạch của nam giới trước khi họ lấy người đàn bà khác làm vợ chính thức, giống như Adam lấy Eva! Theo Zohar, một tác phẩm nền tảng của của huyền học Do Thái giáo (Kabbalah), Adam là người đàn ông đầu tiên ăn nằm với Lilith. Adam được xem là con người toàn hảo cho tới khi nhận ra tội lỗi của ḿnh, hoặc vụ Cain giết em (Abel) là nguyên nhân mang cái chết vào thế giới này. Lúc đó, sống cách ly với Eva thánh thiện, Adam ngủ một ḿnh và ăn chay suốt 130 năm. Trong thời gian đó, Lilith (cũng là các nữ quỉ Pizna và Naamah) thèm khát vẻ đẹp của ông và đến với ông, trái với ư muốn của ông. Sở dĩ Lilith chinh phục được Adam là do chính mầm móng tội lỗi trong con người của Adam. Tuy chỉ ăn nằm với Adam trong một thời gian ngắn nhưng Lilith sinh cho ông nhiều quỉ sứ, được gọi là “các tai họa của loài người”. Dù theo truyền thuyết của Do Thái, Lilith là một nữ quỉ nổi tiếng nhất trong các quỉ cái nhưng chắc chắn không là con quỉ độc nhất thuộc loại đó. C̣n có nữ quỉ Ne'amah - chị của Tubal-Cain, kẻ mà theo các sưu tập văn học dân gian midrash có một sắc đẹp mê hồn tới độ vua quỉ Ashmodai (cũng là Satan) mang nó đi luôn và lấy nó làm vợ - cũng như hai nữ quỉ khác là Afrat và Mahlat, mà theo midrash, hết thảy những con quỉ khác đều là con cháu của bốn con quỉ cái đó Sau một thời gian dài bị xem là hoang đường và mê tín, ngày nay Lilith lại được các học giả để ư tới với một cái nh́n mới, v́ Lilith trở thành biểu tượng của phong trào đ̣i quyền b́nh đẳng giới cho phụ nữ, về cả hai phương diện quyền con người và tư thế khi ăn nằm.
oOo
Chuyện kể về Lilith có dấu vết trong nhiều truyện dân gian Do Thái. Xin đan cử một truyện: Lilith và cọng cỏ sắc cạnh Thuở đó, có một người Do Thái bị nữ quỉ Lilith* dụ dỗ, sinh ḷng mê đắm vẻ quyến rũ của nó. Thế nhưng cảm thấy chuyện đó khiến cho ḿnh lâm cơn khủng hoảng cực kỳ, nên hắn lên đường đi gặp Thầy cả chính đại Mordecai ở Neschiz* để cầu xin giúp đỡ. Bấy giờ, bằng kiến thị, thầy cả biết rằng hắn đang đi tới. Ông cảnh báo tất cả những người Do Thái trong thành phố đừng để hắn vào nhà, hoặc đừng cho hắn chỗ ngủ. V́ vậy, khi vào thành, không t́m được chỗ nghỉ qua đêm, hắn đành phải tới nằm trên đống cỏ khô trong một sân nhà kho. Tới nửa đêm, nữ quỉ Lilith đến với hắn và th́ thầm: - Người yêu của em ơi, hăy bỏ đống cỏ khô đó mà xuống đây với em. Hắn hỏi: - Tại sao tôi lại phải đến với em. Em luôn luôn là kẻ phải đến với tôi. Lilith nói: - Người yêu của em ơi, trong đống cỏ khô này có một cọng cỏ sắc cạnh, em dị ứng với nó. Hắn bảo: - Được, vậy tại sao em không chỉ nó cho tôi thấy? Tôi sẽ ném nó đi để em có thể leo lên đây với tôi. Ngay khi Lilith vừa chỉ cọng cỏ đó cho hắn thấy, hắn liền cầm lấy nó, quấn quanh cổ ḿnh. Và nhờ thế cứu cho hắn măi măi không c̣n bị khống chế bởi sức mạnh của quỉ nữ Lilith.
Ghi chú: * Mordecai. Thầy cả (rabbi) Mordecai ben Avraham Yoffe hay Jaffe or Joffe (k. 1530-1612); tác giả bộ sách lề luật nổi tiếng Levush Malkhut gồm 10 cuốn, nhấn mạnh cách riêng tới phong tục của dân Do Thái Đông Âu. * Neschiz. Tên một thành phố ở Tiệp Khắc. * Văn bản của truyện này lấy từ cuốn The Hasidic Masters (Các tôn sư phái Hasid) của học giả Áo gốc Do Thái Salomon Buber (1827-1906).
oOo
So sánh cách hóa giải cơn quyến rũ của quỉ nữ yêu tinh trong truyện trên với một truyện của Trung Hoa, ta thấy truyện thứ hai này độc đáo, mang tính cách “nam quyền á đông” và cực kỳ quái đản… kiểu Tàu! Trong Liêu trai chí dị của Bồ Tùng Linh (bản dịch của Nguyễn Chí Viễn & Trần Văn Tư, Việt Nam: Nxb Văn Hóa Thông Tin, 1996) có truyện số 33 như sau:
Trừ hồ (Phục hồ) Có ông Thái sử nọ bị hồ ly ám, mắc bệnh gầy ṃn cầu cúng bùa phép đủ nơi cũng không khỏi, bèn xin về quê mong sao tránh được. Nhưng Thái sử đi th́ hồ ly cũng đi theo. Thái sử sợ lắm không biết tính cách nào. Một hôm, Thái sử dừng lại ở ngoài cửa huyện Trác, gặp một thầy lang dạo, tự nói rằng ḿnh phục được hồ. Thái sử bèn đón vào, thầy lang trao thuốc cho, th́ ra thuốc cường dương và giục Thái sử uống. Khi uống thuốc xong vào pḥng giao hoan với hồ ly, khoẻ mạnh vô cùng. Hồ ly lăn lộn, kêu van xin thôi, vùng vẫy muốn thoát ra, mà không sao thoát được. Một lát không nghe tiếng kêu nữa, nh́n xem th́ hồ ly đă hiện nguyên h́nh mà chết rồi.
H́nh ảnh minh họa (1) Eva cho Adam trái táo Tranh của Lucas Cranach the Elder (1510)
(2) Lilith Tranh của John Collier (1892)
(3) Phạm Băng Băng và Lâm Tâm Như trong vai hai Hồ ly tinh, Liêu trai chí dị.
|
