|
M̀NH YÊU AI NHẤT?
Ḿnh yêu ḿnh nhất! Câu trả lời này có đáng được lănh giải trên Chương Tŕnh Đố Vui Để Học không? Nhiều người nhiều ư. Chưa hẳn giải đáp này là đáp số đúng!
Từ hồi Phật c̣n tại thế, vua Ba Tư Nặc đă từng hỏi hoàng hậu, hay c̣n được biết là Mạt Lợi Phu Nhân: "Trên đời này, ái khanh yêu ai nhất?" Xin ghi lại đây cuộc đối thoại thú vị giữa vua và hoàng hậu. Phu nhân Mạt Lợi đáp: - Dĩ nhiên, người thiếp yêu nhất chính là bệ hạ. Vua Ba Tư Nặc nói: - Trẫm cũng đoán rằng khanh sẽ nói như thế. Phu nhân Mạt Lợi mỉm cười: - Tâu bệ hạ, nếu thánh thượng cho phép, thần thiếp sẽ nói khác đi một tí, nhưng xác thực hơn. Vua Tư Nặc bảo: - Khanh cứ nói. Phu nhân Mạt Lợi thưa: - Tâu bệ hạ người mà thần thiếp yêu quư nhất, chính là thần thiếp. Vua Ba Tư Nặc ngạc nhiên: - Sao? Ḿnh lại yêu ḿnh? Trẫm không hiểu khanh muốn nói ǵ? Phu nhân Mạc Lợi thưa: - Tâu bệ hạ, v́ có ái trọng tự ngă ḿnh, nên thần thiếp mới yêu thương bệ hạ, v́ bệ hạ là người đem lại hạnh phúc cho cái tự ngă này. Vua Ba Tư Nặc nói: - Trẫm biết điều đó, nhưng vẫn chưa hiểu rơ ư khanh. Phu nhân Mạt Lợi dè dặt: - Tâu bệ hạ, thần thiếp mạn phép nêu ra một câu hỏi. Trên đời này bệ hạ yêu thương ai nhất? Vua Ba Tư Nặc cười: - Ái khanh chứ c̣n ai! Phu nhân Mạt Lợi hỏi tiếp: - Giả sử thần thiếp yêu thương một người đàn ông khác th́ bệ hạ sẽ làm ǵ? Vua Ba Tư Nặc lúng túng: - Trẫm sẽ... Trẫm sẽ... Phu nhân Mạt Lợi tiếp lời: - Bệ hạ sẽ nổi trận lôi đ́nh, chém đầu thần thiếp ngay lập tức phải không? Vua Ba Tư Nặc giả lả: - Khanh hỏi rắc rối quá! Rắc rối thật! Phu nhân Mạt Lợi hỏi: - Tâu bệ hạ, có đúng thế không ạ? Vua Ba Tư Nặc ú ớ: - À à... Phu nhân Mạt Lợi hỏi dồn: - Đúng, phải không bệ hạ? Vua Ba Tư Nặc nín lặng giây lâu rồi nói: - Có lẽ khanh nói đúng. Phu nhân Mạt Lợi mỉm cười: - Thế là bệ hạ đă đáp câu hỏi của thần thiếp rồi!
Yêu người ta nhất đời mà người ta yêu kẻ khác th́ chặt đầu. Như vậy có yêu nhất đời chưa? Nếu yêu nhất đời thật, th́ dù người ta có yêu ai khác, ḿnh cũng vẫn yêu họ. Thế mà người ta không thương ḿnh th́ ḿnh chặt đầu, vậy thương đó là v́ ai? Thương đó là v́ ḿnh! Ḿnh chỉ thương ḿnh thôi! Tất cả mọi đối tượng mà ḿnh thương mến đều v́ ḿnh mà ḿnh thương, thương qua tự ngă đó vậy. (Lời Thầy Thanh Từ với tăng chúng.)
Hôm sau vua Ba Tư Nặc xa giá đến tịnh xá Kỳ Viên thăm Phật, và tŕnh bày câu chuyện đối đáp đáp giữa vua và hoàng hậu. Phật xác nhận ư kiến của phu nhân Mạt Lợi qua bài kệ như sau: Tâm ta đi cùng khắp Tất cả mọi phương trời Cũng không t́m thấy được Ai thân hơn tự ngă Đi t́m khắp phương trời Cũng không t́m đâu thấy Ai thân hơn tự ngă Vậy ai yêu tự ngă Chớ hại tự ngă người.
(Câu chuyện xuất xứ từ kinh A Hàm,
trích từ bài pháp của thầy Thanh Từ Trúc Lâm dạy chư
tăng ni thiền viện Thường Chiếu ngày Rằm, tháng Tám, năm
Canh Ngọ 1990). Khái niệm ḿnh thương ḿnh nhất, hay tất cả những hành động, cư xử của ḿnh đối với mọi sự mọi vật trên đời đều do sự vận hành của ái trọng tự ngă, nghĩa là ḿnh cư xử theo tâm vị kỷ, sau khi cân nhắc đắn đo xem cách cư xử ấy có lợi cho ḿnh không!
Mới nghe chắc nhiều người phản đối v́ họ nghĩ họ có tâm vị tha, thích giúp đỡ người khác, và đưa ra nhiều bằng chứng cho thấy trên đời có rất nhiều người quên ḿnh phục vụ tha nhân như Mẹ Teresa, những nữ tu tận tụy suốt cuộc đời săn sóc người cùi, săn sóc trẻ mồ côi... Nhưng trong thâm tâm sâu thẳm của họ có thật họ thương người khác đủ để hy sinh cả đời ḿnh không? Mời quư vị nghe câu trả lời của ông La Rochefoucauld, một triết gia quư tộc người Pháp thế kỷ thứ 17, người sinh sau Đức Phật hơn 2000 năm.
La Rochefoucauld (1613-1680) cũng quan niệm con người thương yêu ḿnh nhất và lúc nào cũng nghĩ cách cư xử có lợi cho ḿnh th́ mới làm. Những nhà phê b́nh thời đó cho rằng ông rất thành thật với chính ḿnh. Ông quan sát mọi người chung quanh trong nhiều t́nh huống và đưa ra những kết luận khách quan, những “sự thật đau ḷng”. Ông vạch ra giá trị đáng nghi ngờ của các đức hạnh con người (les vertues – the vertues) như t́nh yêu, t́nh bạn, ḷng bác ái... Ông kết luận: “Chúng ta có lẽ sẽ nhiều phen xấu hổ về những hành động đẹp nhất của ḿnh nếu thiên hạ biết được những động lực nào đă khiến chúng ta hành động như vậy.” (Nous aurions honte de nos plus belles actions si le monde voyait tous les motifs qui les produisent.)
Triết lư của ông bi quan yếm thế, không tin cái tốt của con người. Ông cho rằng tính ích kỷ và lợi ích cá nhân là động cơ đằng sau tất cả hành động của con người. Ông đưa ra trường hợp người phụ nữ đứng đắn có thể chỉ v́ họ muốn giữ danh giá để tránh sự cười chê, sự phê b́nh phiền toái của thiên hạ, hay người từ chối lời khen chẳng qua chỉ muốn được khen lần nữa! Xét cho cùng, ngay cả t́nh mẹ thương con bao la như biển Thái B́nh cũng chưa hẵn là t́nh yêu vô vị lợi! Mẹ thương con nhường chỗ ráo con nằm, chỗ ướt mẹ lăn. Hỏi thử xem có bà mẹ nào dành nằm chỗ ráo để con nằm chỗ ướt không, có mẹ nào chịu được cảnh thấy con ḿnh “khổ” mà làm ngơ, không có phản ứng ǵ? Và phản ứng của bà thể hiện ḷng ái trọng tự ngă, bà không thể chịu đựng được cảnh con ḿnh chịu khổ nên phải hành động, hành động là để cho ḷng ḿnh vơi khổ, là v́ ḿnh thương ḿnh, thương con qua tự ngă của ḿnh! Mẹ thấy con người khác khổ mẹ cũng có chút thương hại nhưng không làm ǵ, không nhường chỗ ráo cho con hàng xóm! Mẹ thương con như trời biển nhưng là con ḿnh, con hư mẹ càng thương, chứ con riêng của chồng mẹ cũng không quan tâm. Nhiều bà mẹ ghẻ c̣n ghét con chồng, đày đọa con chồng v́ ghen với người đàn bà mà chồng ḿnh đă từng thương yêu dù người ấy đă khuất!
Tôi vẫn c̣n nhớ bài thơ ngụ ngôn được học từ thưở nhỏ, một trong 24 bài Nhị Thập Tứ Hiếu, nói về ḷng hiếu của người xưa bên Tàu! Bài này cũng có bàn tới cách cư xử của mẹ ghẻ với con chồng khi kể chuyện thầy Mẫn Tử: Thầy Mẫn Tư rất đường hiếu để, Xót nhà huyên quạnh quẽ đă lâu. Sớm khuya tối viếng trưa hầu, Chẳng may gặp phải mẹ sau nồng nàn. Trời đương tiếc đông hàn lạnh lẽo, Hai em thời áo kép mền bông. Chẳng thương chút phận long đong, Hoa lau nỡ để lạnh lùng một thân. Khi cha dạo theo chân xe đẩy, Rét căm căm nên sẩy rơi tay. Cha nh́n ngẫm nghĩ mới hay, Nghiến răng rắp cắt đứt giây xướng tùy. Sa nước mắt chân quỳ miệng gởi, Lạy cha xin xét lại nguồn cơn, Mẹ c̣n chịu một thân đơn, Mẹ đi luống những cơ hàn cả ba. Cha nghe nói cũng sa giọt tủi, Mẹ nghe rồi cũng đổi ḷng xưa. Cho hay hiếu cảm nên từ, Thấm lâu như đá, cũng từ lọ ai.
Tôi cũng c̣n nhớ đọc đâu đó câu chuyện của một đứa trẻ mồ côi mẹ được thương yêu như con ruột. Bà mẹ ghẻ này là một ngoại lệ v́ “Mấy đời bánh đúc có xương, mấy đời mẹ ghẻ có thương con chồng.” Nhưng đứa bé được thương yêu ngang với đứa em khác mẹ này lại có tâm ích kỷ, muốn dành t́nh thương yêu cho riêng một ḿnh ḿnh nên đă khấn vái lớn tiếng trước bàn thờ ông bà cầu xin cho đứa em đó chết đi! Bà mẹ ghẻ t́nh cờ nghe được, trong ḷng sợ hăi, ngao ngán!
Có được mấy người làm từ thiện v́ thật ḷng thương người hay chỉ muốn khoe của, mua danh! Trường hợp người làm từ thiện có ḷng từ thật, nhưng họ dấn thân cứu khổ th́ cũng chỉ v́ họ không chịu được thấy khổ mà không cứu khi họ có phương tiện. Họ muốn làm việc thiện để thỏa măn ḷng từ của họ! Đó cũng là một biểu hiện của ái trọng tự ngă! Nhiều người thích khuyến khích người khác làm việc thiện mà của của ḿnh th́ khư khư giữ chặt là hạng “của người Bồ tát, của ḿnh buộc lạt.”
La Rochefoucauld nh́n con người đầy tội lỗi, không tin cái tốt của con người. Ông không tin “Nhân chi sơ, tính bổn thiện” của Khổng Tử, Mạnh Tử. Triết lư sống của ông gần với triết lư của Tuân Tử tin con người sinh ra tính bổn ác! Ông cho rằng trên đời không có người nào tử tế cả, kể cả vợ chồng. Có lẽ ông chứng kiến quá nhiều cuộc t́nh vụng trộm, quá nhiều cảnh vợ chồng phản bội nhau trong giới quư tộc quanh ông nên ông nhận định, trong Tập Cách Ngôn (Maximes, xuất bản năm 1665 gồm 500 câu): “Hôn nhân là cuộc chiến duy nhất mà người ta ngủ với kẻ thù.” (Le marriage est la seule guerre dans laquelle vous couchez avec l'ennemi). Ông cũng không tin tưởng lắm về t́nh bạn: “Khi những người bạn thân nhất của ta gặp hoạn nạn, ta cũng thường cố t́m xem có chút ǵ đó không hẳn là không thú vị đối với ta.” (Dans l'adversité de nos meilleurs amis, nous trouvons toujours quelque chose qui ne nous deplait pas.) Và ông kết luận con người bẩm sinh ích kỷ, không thương tưởng ai hết, chỉ thương một ḿnh ḿnh thôi, giống như ái trọng tự ngă của nhà Phật!
Các cụ xưa hiểu rất rơ tâm lư ḿnh thương ḿnh nhất nên đă có những bài luân lư dạy trẻ con phải biết thương người khác như thương ḿnh. Bài thơ ngụ ngôn học thuộc ḷng từ bậc tiểu học c̣n rơ ràng trong trí nhớ của tôi:
Thương người như thể thương thân. Thấy người hoạn nạn th́ thương, Thấy người tàn tật lại càng trông nom, Thấy người già yếu ốm ṃn, Thuốc thang cứu giúp, cháo cơm đỡ đần. Trời nào phụ kẻ có nhân, Người mà có phúc, muôn phần vinh hoa!
Ở cơi giới Ta Bà này, có ai thương người hơn thương ḿnh không? Có ai thương người khác mà không qua tự ngă không? Xét cho cùng th́ ông La Rochefoucauld cũng không quá đáng lắm khi ông cho rằng con người vốn có tính ích kỷ, và lợi ích cá nhân là động cơ đưa đẩy tới mọi hành động, tốt cũng như xấu. Và như vậy dường như ông đồng ư với triết lư 'tính bổn ác' của Tuân Tử.
Theo Đức Phật th́ khi sinh ra, con người không ác, không thiện mà chỉ mang theo ḿnh chủng tử của những nghiệp lành, nghiệp dữ tích tụ nhiều đời. Ái trọng tự ngă là bẩm sinh. Và v́ vậy, Phật dạy nên nuôi dưỡng ḷng từ để dần dần ái trọng tự ngă được thay thế bởi tứ vô lượng tâm (từ bi hỷ xă), không những thương người đồng loại mà c̣n thương tưởng đến loài vật, tôn trọng sự sống của cỏ cây.
Nguyên Ngọc Hoàng Thị Quỳnh Hoa
Westminster, May 2022.
|
