|
Nguyễn Quốc Trụ
G̉A KHÔNG, G̉A KHÔNG
B́nh Nguyên Lộc là nhà văn Miền Nam thân cận nhất đối với thằng bé di cư-tôi ngày nào. Tôi làm quen với Sài-g̣n là qua ông. Cái tṛ ngồi quán nhâm nhi ly hồng trà, ngóng chờ hồn ma cũ, trong khi tương lai đang đợi ở một ngă tư nào đó, là do ông, phần nào.
Ông già tôi khi c̣n sống, đặt cho tôi một biệt hiệu: thằng Mơ Phố.
Ông làm nghề dậy học, cứ bị đổi trú sở hoài. Nghe nói Tây không ưa
ông. Thằng con, ngay những giờ phút đầu tiên đến đất lạ đă lân la
làm quen, từ người đến cảnh. Chưa kịp làm quen người bố, ông đă bị
đảng phái thủ tiêu.
Mơ Phố vào Nam, việc đầu tiên, mua một tấm bản đồ thành phố Sài-g̣n,
rồi "khốn khổ khốn nạn v́ nó". Chả là, thằng nhỏ tin theo bản đồ,
lần theo đường chỉ, đụng ngay một đồn B́nh Xuyên. Thành phố những
ngày đầu di cư, bản đồ nào "cập nhật hóa" cho nổi! Người lính gác,
chắc chỉ muốn cho thằng nhỏ Bắc-kỳ một bài học, bắt đứng đó đến
chiều tối; mỗi lần buồn buồn, anh lên c̣ súng lách cách, hăm: Tao
bắn bỏ mày! Anh ta làm sao biết thằng nhỏ bị gắn khằn trong trí
tưởng, h́nh ảnh một ông bố bị cột đá bỏ sông.
Truyện ngắn của B́nh Nguyên Lộc lúc đó rất ăn khách, và những tờ
nhật báo tại Sài-g̣n thường in kèm như phụ trương. Bạn mua tờ báo,
mở ra, truyện ngắn của B́nh Nguyên Lộc là một "cahier" khổ nhỏ kẹp ở
giữa.
Nhớ đến ông, tôi nhớ đến một người viết khác, ông anh rể của tôi,
Nguyễn Hoạt.
Nguyễn Hoạt thuở mới vào cũng ham viết tiểu thuyết về miền nam. Cuốn
Trăng Nước Đồng Nai của ông kể lại việc kiếm cơm miền nam bằng nghề
dậy học tại Biên Ḥa. Ông quá mê thằng nhỏ xe "lô" (location), mời
chào khách: G̣a không, G̣a không? (Ḥa không, Ḥa không?). Ông tả
những cô gái miền nam tự nhiên đến nỗi mặc "đồ ngủ", leo cây, hái
trái!
Ông chú Th. của tôi cười ngất, buông một câu: Bộ nó tưởng gái miền
nam "dễ dzô" lắm sao? Bà thím tôi ngồi kế bên cười tủm tỉm. Hai
người sắp thành ba người, mới lo làm đám cưới! Nhân đó, ông hỏi tôi
thường đọc ai, tôi nói: Cháu mê B́nh Nguyên Lộc. Ông gật gù, trúng
ư. Trên bàn là một tờ báo hàng ngày, với truyện ngắn mới nhất của
ông.
Ông chú này, tôi đă nhắc tới, nhân đi t́m "cái tên", cho một cuộc
chiến. Gọi là chú, v́ cùng học với ông già. Ông thi rớt, bỏ vào
Sài-g̣n lập nghiệp từ khi c̣n "nước Nam-kỳ", "tân thế giới" của
những chàng trai xứ Bắc. Bà thím gốc xa xưa Tiều, rất hiền. Bà kể
lại, kỷ niệm lấy chồng. Ổng nói, nếu ngày đó, tôi "hỏng" chịu cưới,
bà tính sao? Đành ôm bầu, đẻ con, chịu làm "gái ngoan" chứ làm sao
giờ! Kỷ niệm dù sao cũng vui. Buồn: những ngày làm ăn khá giả, khi
chưa xẩy vụ di cư, bà sợ nhất cảnh đếm tiền mỗi lần ông đưa về. Sau
bà nghĩ ra một cách thật giản dị: dùng đấu, để đong, như đong gạo!
Là một thương gia giầu có nhưng có thể do bỏ miền bắc, ông lại càng
tin vào một "mùa Thu" mà ông đă không có dịp được thưởng thức khí
hậu. Măi sau này, ân hận, nhưng cũng may, mất trước khi mất miền nam,
không phải chứng kiến cảnh kiểm kê tài sản.
Cô con gái thứ của ông là mối t́nh đầu của tôi.
Tôi mê cô cùng lúc mê B́nh Nguyên Lộc. Thương thằng nhỏ con người
bạn học, ông chú kêu tôi về làm trợ giáo cho mấy đứa con ông. Không
hiểu ông có một vầng trăng thề nào không, khi rời xứ Bắc, v́ mấy cô
con gái đều mang tên người đẹp cung Quảng. "Đệ nhị tiểu thư" được
cưng nhất, nhưng không v́ vậy mà bớt sợ bố. Ông là một "hung thần"
trong gia đ́nh.
Lần cuối, tôi tới thăm nhưng "vô ư" mang luôn đôi dép dính bùn vô
nhà. Cô hoảng quá la lớn: Anh để dép bên ngoài! Tôi quay ra, dép
theo luôn. Măi sau này, khá trộng tuổi, cô mới lấy chồng. Bây giờ
h́nh như hai vợ chồng ở Úc. Không hiểu khi chọn tôi làm "trợ giáo"
cho mấy đứa nhỏ, ngoài chuyện thương đứa nhỏ mồ côi, ông chú tôi có
bị ảnh hưởng B́nh Nguyên Lộc hay không?
Nếu miền nam của Sơn Nam là một miệt vườn, hoặc "trước" thuở miệt
vườn, một h́nh bóng cũ; miền nam trong B́nh Nguyên Lộc, là cảnh nhập
nhằng kẻ chợ, người quê. Những nhân vật của ông cũng nửa quê nửa
tỉnh. Đây là lư do theo tôi, dân Sài-g̣n rất mê ông, nhất là những
độc giả "nhựt tŕnh". Trong tiểu thuyết của B́nh Nguyên Lộc đă manh
nha một Sài-g̣n sắp sửa biến mất, như một miền nam biến thành huyền
thoại, ở Sơn Nam. Người ta tự hỏi mấy cô gái trong
Đ̣ Dọc, lo chạy
giặc Tây giạt về một xóm quê, suốt ngày lóng ngóng không biết làm ǵ,
suốt đời chờ đợi một người lái "đi xem heo", họ sẽ sử sự ra sao, sau
này, khi quân đội Mỹ và đồng minh đổ xô tới...
Nhận định văn ông, ở một số người viết:
-... không thành công ở truyện dài... đầy rẫy đối thoại, vết tích
c̣n lại của những tiểu thuyết đăng báo từng kỳ... nhưng thái độ sống
đă là tấm gương sáng cho tôi (Nguyễn Văn Sâm).
-... xét về toàn thể th́ đến nay một thành công của
Đ̣ Dọc (có kết
cấu linh động, kỹ thuật song suốt, xây dựng tâm lư ư nhị, hành văn
trôi chẩy, đối thoại duyên dáng hơn cả) vẫn không đủ sức để cứu văn
giá trị cho sự nghiệp văn chương thiên về lượng hơn về phẩm đó...
vốn dĩ ông đă tỏ ra khá xem nhẹ cái công phu viết văn rồi. (Cao Huy
Khanh).
Trong lời giới thiệu Tuyển Tập, Vơ Phiến trân trọng những bận tâm "khác",
(ngoài cơi văn?): Đồng Nai là bận tâm của một ḍng họ, Phù Sa là bận
tâm của cả miền Nam... mối bận tâm thứ ba bao trùm cả dân tộc. Ông
gọi: B́nh Nguyên Lộc, một nhân sĩ trong làng văn.
Những nhận định cho thấy, B́nh Nguyên Lộc không được coi như là "một
nhà văn".
Ở đây, có nhiều vấn đề: hoặc thể văn đối thoại là một tiền-văn
chương. Hoặc nó không đủ lực để chuyên chở những rắc rối đa đoan của
tâm lư con người, sự chuyển biến của một xă hội, như xă hội miền nam
trước cơn băo chiến tranh. Hoặc tác giả như B́nh Nguyên Lộc không đủ
khả năng làm bật nó ra, nhưng ở trong ông vẫn bàng bạc một nỗi lo:
xă hội xuống cấp, "về chiều", "đồi trụy", và đây đúng là những bận
tâm của một người viết, khi chọn lựa h́nh thức văn chương: tiểu
thuyết. Như Georges Lukacs định nghĩa: tiểu thuyết, một thế giới về
chiều, nhân vật chính, một anh chàng ù ĺ (passif), do ư thức quá
rộng, mà thế giới về chiều quá chật không làm sao thỏa măn. Điều này
giải thích tại sao B́nh Nguyên Lộc thành công trong những truyện
ngắn: Đây là nơi trú ẩn của ông, trong những hồn ma cũ, trong h́nh
bóng một cô đào hát cậu bé đă một thời mê mệt (T́nh Thơ Dại), trong
nỗi Thèm Mùi Đất...
Anh chàng kư giả nhựt tŕnh trong Hồn Ma Cũ giải thích: chàng đă
ghiền không khí ở đây, ghiền cả thời gian nữa... cho đến cái dơ bẩn
của tiệm này chàng cũng yêu... Nhưng đúng ra là chàng đang ŕnh...
nó đây rồi:
Th́nh ĺnh Kỳ ngây người ra: chàng vừa thấy người cha đứa bé rót
cà-phê ra dĩa cho mau nguội, rồi nâng dĩa mà uống. Cảnh này, chàng
đă thấy rồi... trời ơi... lâu lắm... những hai mươi năm về trước...
Cảnh này, thằng bé Bắc-kỳ ngày xưa cũng đă thấy rồi, khi miền nam đă
đổi chủ.
Bữa đó, hai vợ chồng từ rẫy lên chợ (chợ Cai Lậy). Bà vợ xà ngay vô
một gánh bún, hay cháo ḷng heo trong lúc anh chồng xớn xát kiếm một
ly cà-phê túi. Khi quay lại anh thấy bà vợ đang thong thả lật phía
bên trong chiếc gấu quần, hài ḷng lau miệng...
Trời ơi, nó đây rồi, bấy lâu nay anh t́m kiếm hoài lúc đó mới hiểu
ra, t́nh yêu là ǵ... Nguyễn Quốc Trụ
(Nguồn : Tin Văn
|
