|
TIN
VĂN
Nguyễn Quốc Trụ
Viết Mỗi Ngày
VIẾT
MỖI NGÀY / APRIL 8, 2018
Thanh Tâm Tuyền và
Pasternak
April 1, 2014 at 4:08am
Trong lời dẫn nhập cho cuốn truyện “Bếp Lửa”, lần xuất bản thứ hai –
1965 - Thanh Tâm Tuyền đă kết: “Mỗi nhà văn là một kẻ sống sót”. Trong
bối cảnh tang thương chết chóc vào lúc đó, ngựi ta dễ nghĩ ngay đến sự
sống c̣n thể xác. Nhưng hẳn TTT không muốn nói đến điều đó, hay chỉ là
rất phụ. Ngay trên câu cuối đó, TTT viết: “Cái chết lựa chọn không bao
giờ phi lư, nó làm nảy sinh sự thật, sự thật của những người chết lưu
truyền cho kẻ sống sót”. Thật rơ ràng, nhiệm vụ - có thể độc nhất - của
nhà văn, theo TTT, là lưu truyền sự thật vậy.
Cùng thời điểm ‘Bếp Lửa’ chào đời – 1957 - tác phẩm vĩ đại ‘Doctor
Zhivago’ cũng ra đời, trong một bối cảnh nghiệt ngă. C̣n nghiệt ngă hơn
là của ‘Bếp Lửa’ rất nhiều. ‘Bếp Lửa’ tuy ra đời như một tác phẩm của kẻ
lưu vong, nhưng chỉ là "lưu vong" trên mảnh đất của ḿnh, với bạn bè tụ
tập họp chung quanh, nâng niu nó như một hài nhi mọi người mong đợi;
đàng kia, Pasternak bị bắt buộc phải chối từ ‘Doctor Zhivago’ và rốt cục
chính tác phẩm đă phải lưu vong (*).
Cả hai, Boris Pasternak và Thanh Tâm Tuyền, đều là một nhà thơ lớn, mang
tính chất khai phá và là “thần tượng” thơ của nhiều người làm thơ trẻ
cùng thời. Cả hai đều đă chọn lựa trở thành nhà văn, TTT đă làm việc
chọn lựa này sớm trong cuộc đời ḿnh hơn là Pasternak. Cả hai cũng đều
trải qua những “thử thách” lớn, bởi sự chọn lựa trở thành một nhà văn là
để nói lên sự thật . Thế nhưng, Pasternak xem c̣n may mắn hơn, ở chỗ tác
phẩm chính của ḿnh được cả thế giới biết đến, đọc và công nhận (**);
trong khi với TTT, tác phẩm lớn nhất của ông, ‘Ung Thư’, đến nay chưa
từng được xuất bản thành sách (***).
Một năm trước khi từ giă cơi đời, 1960, Pasternak đă viết:
Tôi đă phạm tội ǵ,
Tôi là kẻ cướp hay sát nhân?
Tôi đă làm thế giới thương cảm
Trước nét đẹp của quê hương tôi
Cho dù có đang thở những hơi cuối cùng
Tôi vẫn vững tin rằng hồn của ánh sáng
Sẽ sớm đập tan cái bóng đen
Mà sức mạnh là tàn bạo và hận thù
(... Am I a gangster, a murderer?
Of what crime do I stand
Condemned? I made the whole world weep
At the beauty of my land.
Even so one step from my grave,
I believe that cruelty, spite,
The powers of darkness will in time
Be crushed by the spirit of light...)
(Pasternak, ‘Nobel’, 1959)
_________________________
(*) ‘Doctor Zhivago’ được xuất bản lần đầu ở Ư và bằng tiếng Ư, 1957.
(**) ‘Doctor Zhivago’ được trao giải thưởng Nobel Văn Chương 1958.
Pasternak không được nhà cầm quyền Liên Xô cho nhận giải.
(***) Trong hơn 10 năm, 'Ung Thư' được TTT viết đi viết lại nhiều lần và
đă được đăng nhiều kỳ trên tạp chí Văn (Saigon) trong khoảng hai năm.
Cuối 1974, TTT quyết định cho xuất bản, mọi chuyện tiến hành th́ biến cố
30/04/1975 xẩy đến...
Note [NQT]:
V/v Pasternak. Như tôi biết, không phải nhà nước Liên Xô không cho ông
nhận Nobel. Cho đi nhận, nhưng không cho trở về. Ông đành từ chối.
Vv xb “Ung Thư”. GCC không biết chi tiết này. Nhưng chắc là không có. V́
TTT sau đó viết “Một Chủ Nhật Khác”, là để thay thế “Ung Thư”, như qua
trả lời phỏng vấn Le Huu Khoa cho thấy
V/v Chuơng tŕnh nhạc chủ đề của NDT: Do NDT phụ trách. Ông là nhân viên
DPT Sài G̣n. Qua c/t này một số ca sĩ thành danh, hay nói khác đi, họ
thành danh 1 phần là nhờ nó. Thí dụ, Sĩ Phú, Khánh Ly, Vũ Thành An… GCC
c̣n nhớ là mỗi thứ năm ông phải vô đài để thu thanh, nhưng không nhớ
phát thanh ngày nào, giờ nào.
Hoàng Hải Thuỷ có đi 1 bài về c/t này, từ hồi c̣n Sài G̣n. Đúng ra là về
giọng đọc của NDT. Ông nhớ đến câu nói của 1 anh chàng, đang làm t́nh,
mà đă giao hẹn, lát nữa, nữa nhá?
Gấu nhớ hoài chi tiết này, hăm he lập lại hoài, mà không có dịp.
TTT có nét giống Brodsky, hơn là Pasternak, theo GCC. Ông không thích
được dân Mít & Liên Xô yêu. Ông đếch thèm đến với nước Nga, nước Nga bèn
"âm thầm" đến với ông.
Khác hẳn Pasternak.
Khi TTT c̣n sống, ít người yêu thơ, cũng như con người của ông.
Đọc MT viết về ông, khi ông c̣n ở trong tù VC, là biết.
Chỉ khi ông chết đi, th́ mới được mọi người trân trọng. Tếu thế.
*
Coetzee nói về Brodsky: Ông chẳng hề loay hoay h́ hục làm cho ḿnh được
yêu, thí dụ, như Pasternak, rất được yêu. Venclova cho rằng, người Nga
t́m chẳng thấy, ở trong thơ của ông sự "ấm áp", "tha thứ tất cả", "sướt
mướt", "nức nở con tim", hay sự "vui tươi, nhí nhảnh". Nhà thơ Viktor
Krivulin nghi ngờ tính hài hước, rất ư là không giống Nga, very
un-Russian, vốn trở thành thói quen trong thơ Brodsky. Ông trau giồi hài
hước, Krivulin nói, để bảo vệ ḿnh, từ những ư nghĩ, tư tưởng, hay hoàn
cảnh mà ông cảm thấy không thoải mái. "Một sự sợ hăi phải phơi ḷng ḿnh
ra, hay có thể, chỉ là một ước muốn đừng phơi mở...".
Ui chao, liệu có thể bệ cả đoạn trên sang bài tưởng niệm ông anh nhà
thơ?
Why not?
5 năm rồi không gặp...
5 năm rồi TTT đă ra đi, nhưng hẳn là ai cũng c̣n nhớ, khi ông sắp đi, ra
lệnh cho vợ con, đừng làm phiền bè bạn, đừng thông báo thông biếc, sống
ta đă chẳng làm cho họ vui, cớ sao ta chết, lại làm cho họ buồn?
Gấu phải măi sau này, mới hiểu ra tại làm sao mà Milosz thèm được cái số
phận bảnh tỏng của Brodsky: được lọc ra giữa những thi sĩ của thời đại
của ông, của thành phố của ông, để nhân dân ban cho cái án cải tạo, rồi
được Đảng tha cho về, được Đảng bắt phải lưu vong, và sau đó, khăn đóng
áo dài bước lên Đài cao nhận Nobel. Trong khi cái số phần của Milosz,
chính là cái mà ông miêu tả trong bài viết Rửa, To Wash, 1 thi sĩ bửn
của thời đại của ông.
To Wash
At the end of his life, a poet thinks: I have plunged into so many of
the obsessions and stupid ideas of my epoch! It would be necessary to
put me in a bathtub and scrub me still all that dirt was washed away.
And yet only because of that dirt could I be a poet of the twentieth
century, and perhaps the Good Lord wanted it, so that I was of use to
Him.
Một nhà thơ của thế kỷ 20, cuối đời nh́n lại, thấy ḿnh bẩn quá, bèn
chui vô bồn tắm, dùng xà bông thơm kỳ cọ, cho văng tất cả những cái bẩn
đi.
Kỳ măi, kỳ măi, vẫn không hết, và ông ngộ ra, số phận của ông là như
vậy.
Bởi v́, nếu ông ta sạch,Thượng Đế đă không giao cho ông ta "nghĩa cả"
đó, và nhân loại cũng đếch cần đến ông ta.
Gấu tin là trong bài thơ tự trào về ḿnh, TTT cho biết, chưa từng bắn
một phát súng, bảo là tự hào, th́ thật nhảm (1): thi sĩ cũng muốn có tí
bùn dơ ở trên người, và sau 30 Tháng Tư, phải cám ơn VC đă cho ông đi
tù, cùng bạn bè,“cùng hội cùng thuyền”, nhờ cú đi tù mà lại làm được
thơ, như những ngày đầu đời, “nụ hôn đầu Ga Hàng Cỏ”, bẽn la bẽn lẽn
giấu các bạn tù!
(1) Một chủ nhật khác, một cách nào đó, là một bản văn giải thích hành
động không rút súng bắn VC một lần nào!
Nên nhớ, TTT đă từng nhập thân vào bạn của ông, là anh chàng sĩ quan
VNCH, Đạo, anh này đă từng nằm suốt đêm ở bên ngoài, chờ cho tên VC nằm
vùng, một “serial killer”, chuyên xử tử những tên Ngụy trong vùng, đêm
đó lén về nhà, hú hí với vợ con, sáng trở về rừng, mới ra lệnh cho lính
dưới quyền nổ súng!
TTT có mấy cuốn tiểu thuyết viết bỏ dở, chưa kể Ung Thư, hoàn tất, nhưng
không cho xb. Trong mấy cuốn đó, cuốn nào cũng thật là tuyệt, ở những
đoạn mở.
Uổng thật!
Tiếc quá!
Giấu mặt, viết về 1 em mới nhơn nhớn, khung cảnh Đà Lạt.
Truyện anh chàng sĩ quan VCNH tên Đạo.
Một cú tự thuật, TTT vô Quang Trung, giữa đám con nít mới lớn, chúng gọi
ông là Cụ, hay Bố ǵ đó.
C̣n ông, qua nhân vật kể chuyện, xưng là Ông Già.
Nhân nói chuyện... Bố: Cả trại tù Đỗ Ḥa, đám học viên, không chỉ Đội
Ba, mà Gấu là Y Tế Đội, đều gọi Gấu là Bố!
Bà Cụ Gấu tự hào lắm, v́ “chi tiết là Thượng Đế” thần sầu này! (2)
ON PASTERNAK SOBERLY
Về Pạt, thật nhă
Với những ai quen thuộc với thơ của ông, trước khi ông nổi tiếng thế
giới, th́ giải Nobel ban cho ông vào năm 1958 quả là có 1 cái ǵ tiếu
lâm ở trong đó. Một nhà thơ mà thế giá ở Nga, người ngang hàng với ông
chỉ có 1, là nữ thần thi ca Akhmatova; một đại gia về dịch thuật, nếu
không muốn nói, "thiên tài dịch dọt", [hai từ đều thuổng cả!], th́ mới
dám đụng vô Shakespeare, vậy mà phải viết một cuốn tiểu thuyết to tổ bố,
và cuốn tiểu thuyết to tổ bố này phải gây chấn động giang hồ, cả Đông
lẫn Tây, cả Tà lẫn Chính, và trở thành một best-seller, [có lẽ phải thêm
vô, phải có bàn tay lông lá của Xịa nữa] tới lúc đó, những thi sĩ của
những xứ sở Slavic, mà ông ta nhân danh, mới được Uỷ Ban Nobel ở
Stockholm, thương t́nh để mắt tới.
Giá như mà ông được Nobel trước đó vài năm, th́ lại chẳng sao. Chính v́
thế mà mùi vị Nobel mới cay đắng làm sao, và thật khó coi đây là một
bằng chứng về một sự quan tâm thực sự của giới độc giả Tây Phương với
những nền văn học Đông Âu, và điều này nằm ngoài những thiện ư của Hàn
Lâm Thụy Điển.
Sau khi được Nobel, Pạt mới hiểu ra được, và thấy ḿnh, ở trong một đại
ác mộng! Một đại ác mộng về sự hồ nghi, chính tài năng của ḿnh! Trong
khi ông khăng khăng khẳng định với chính ḿnh, tác phẩm của ta là một
toàn thể, th́ cái toàn thể bị bẻ gẫy v́ những hoàn cảnh.
Nhân dân Nga, chắc là có cả nhà nước VC Nga khốn kiếp, hè nhau bịt mũi,
mi được Nobel v́ 1 cuốn tiểu thuyết chẳng ai biết tới, đếch ai thèm
đọc….
Tôi không kiếm thấy trong tác phẩm của Pasternak tí mùi vị của sự chống
đối triết học của ông, với lư thuyết của nhà nước, ngoại trừ cái sự ngần
ngại khi phải đối đầu với những trừu tượng – và như thế, thuật ngữ “trừu
tượng” và “giả trá”, với ông, là đồng nghĩa – và đây là chứng cớ của sự
chống trả của ông. Cuộc sống của công dân Xô Viết là cuộc sống của ông,
và trong những bài thơ ái quốc, ông không chơi tṛ chơi chân thực. Ông
chẳng nổi loạn ǵ hơn bất cứ 1 con người b́nh thường Nga Xô.
Dr Zhivago là 1 cuốn sách Ky Tô, tuy nhiên chẳng thấy có tí dấu vết nào
của thứ khẩu khí làm nên sức mạnh của Dos, về 1 quan điểm con người
chống-Ky-tô.
Ky Tô giáo của Pasternak là vô thần, [atheological]. Pasternak là 1
người bị hớp hồn bởi thực tại, đối với ông, thực tại th́ thật là lạ lùng
như một phép lạ. Ông chấp nhận khổ đau v́ ở nơi thâm sâu của yếu tính
của cuộc đời là đau khổ, chết chóc và tái sinh. Và ông coi [treat] nghệ
thuật như là một quà tặng của Chúa.
Czeslaw Milosz
art2all.net |