Chiều hôm qua, 09-6 lúc 6 giờ, có 1 tỷ rưỡi người trên hành tinh này coi trận đá banh khai mạc giữa nước Đức chủ nhà và đội banh Costa Rica. Và có 213 nước lớn nhỏ trên thế giới đã mua bản quyền để trực tiếp truyền hình lại các trận tranh tài giữa các đội tuyển. Bất kể họ là thù địch, bất kể là nước giàu nghèo, bất kể mầu da chủng tộc, bất kể ở đâu Mỹ, Irak, Iran, Trung Quốc, Việt Nam, bất kể tôn giáo, bất kể họ là đàn ông hay đàn bà, bất kể họ là trẻ hay già, bất kể là họ đang vui hay đang tuyệt vọng.. Họ đều có chung một nguồn vui và một niềm tin, họ đều cần một  liều thuốc ngủ thời đại: Tên nó là World cup 2006.

Tôi chợt nghĩ đến Bùi Tiến Dũng trong tù, anh ta đang nghĩ gì? Và những hàng ngàn hàng vạn Bùi Tiến Dũng khác đang say mê cá độ để thỏa cơn nghiền?  Đó là nạn nhân của những viên thuốc ngủ uống quá liều lượng. Bóng đá thay vì là một trò chơi, giải trí trở thành thứ ma tuý. Tôi nghĩ tới ông Tổng Thống nước Guinea mà tội nghiệp cho ông và cho nước ông. Một nước nghèo ở Tây Phi Châu ông Lansana Conte, mặc dầu đang lâm trọng bệnh nằm liệt giường. Ông đang tìm cách tranh đấu thế nào để nước ông có thể được nhượng bản quyền trực tiếp truyền hình các trận đấu của giải vô địch bóng đá thế giới? Ông đã ra lệnh cho chính phủ nước ông cố nặn vắt đến cạn kiệt ngân sách, hy sinh tất cả những chi phí dùng cho giáo dục, y tế để bỏ ra 70.000 Mỹ Kim, để mua bản quyền trực tiếp truyền hình? Nhưng một viên chức chính phủ nhà nước Guinea than phiền rằng, chỉ sợ mua được bản quyền rôi, trong nước chúng tôi lại không có đủ nguồn điện để dân chúng có thể xem truyền hình? Trớ trêu đến thế thì thôi.

Tôi cũng chợt nghĩ lại vào thời gian này của 2002, ở Việt Nam. Một gia đình mà ông bố là cựu dân biểu chẳng may có hai đứa con trai bị lâm nạn xe cộ, mang vào nhà thương cấp cứu. Ở bên này tôi được tin bạn bè cho biết, từ anh y công, chị y tá, đến ông bác sĩ điều trị đã chểnh mảng, bỏ bê hai người lâm nạn đang ở trong tình trạng sống dở, chết dở để tiếp tục theo dõi trận đá banh trên truyền hình. Xem truyền hình trong chỗ làm việc đã là một điều không nên, chểnh mảng săn sóc bệnh nhân trong tình trạng thập tử nhất sinh là điều khó chấp nhận được .

 Và trong vòng đúng một tháng, kể từ hôm nay, ở Việt Nam, mọi sinh hoạt làm ăn, mọi dịch vụ, mọi công đọan sản xuất, mọi việc buôn bán, giao dịch, mọi đấu đá chính trị, mọi sinh hoạt vợ chồng từ ăn uống, ngủ nghê đến làm tình sẽ quay chậm lại, sẽ điều chỉnh,  sẽ *khoan* nhường chỗ cho world cup.

Không lạ gì mà Albert Camus đã phải thú nhận như thế này :’’ Ce que je sais le plus sur la morale et les obligations de l’homme, c’est au football que je dois’’ Điều mà tôi biết  hơn hết về luân lý và những bắt buộc của con người, chính là do đá banh mà tôi học được. 

Vậy mà lúc tôi còn ngồi trên ghế nhà trường trung học, tôi có dịp đọc nhà văn Georges Duhamel, một nhà nhân bản thời đại.. Ông đã nhiều lần, nhiều dịp lên tiếng tố cáo cái nền văn minh máy móc, quá độ, quá tải của con người. Ông đã để lại một số sách vở cho đời như La possession du Monde, Tribulations de l!espérance.. Tôi chỉ còn nhớ lõm bõm là Georges Duhamel đâu đó đã chế diễu cái thú giải trí coi đá banh của người Âu Châu, đặc biệt là dân Paris thời thế chiến thứ nhất 1914. Đó là những bọn đàn ông khoác lác, chỉ có tài ăn tục nói phét. Họ tụ họp nhau lại, chen chúc, tranh dành, chửi thề để chiếm được một chỗ ngồi tốt trên các bục khán đài. Họ huýt gíó, họ bực tức, họ la lối, họ ra lệnh. Họ muốn cầu thủ trên sân cỏ phải chơi thế này, phải đá thế kia. Không đúng ý họ thì họ Merde, salaud, bú dzù con c.. vung tay vung chân thất vọng hoặc cười hả hê. Cái đó, người ta gọi là tinh thần thể thao. Họ ngồi đó, ăn uống đến bụng phệ ra. Chẳng những người họ không khỏe ra mà còn sinh bệnh hoạn vì ngồi một chỗ. Vài chục ngàn người trong bọn họ, trả tiền đến để xem đá banh, xem người khác chơi chứ đâu phải họ đến để chơi đá banh.

Rồi cứ tưởng như thế là nền thể thao nước Pháp đang tiến triển mạnh. Giả dụ đá thắng thì làm như thể chính những người đàn ông thô lỗ đó đã chiến thắng, đã làm bàn. Thật ra chỉ là công sức của khoảng 20 cầu thủ trên sân cỏ. Cả Paris chỉ có trên dưới vài trăm cầu thủ thực sự có thao luyện, thực sự chơi thể thao, thực sự có tinh thần thể thao. Tất cả những khán giả còn lại của Paris chỉ là một bọn người xem thể thao như một trò giải trí. 

Xứ người thì vậy. Ở Việt Nam, cũng không thiếu những nhà nhân bản tầm cỡ Georges Duhamel. Đó là các ông Lý Đình Dù còn được gọi là ông Lý Toét và ông xã Xệ. Cách đây khoảng 66 năm, các ông đã đưa ra những lời nhận xét cũng lý thú lắm về môn bóng đá. Tôi xin trích dẫn một đoạn trong bài viết của tôi về các ông ấy, đăng trênTalawas để người đọc thưởng ngoạn. Hai ông Lý Toét và Xã Xệ có mặt trên văn đàn vào khoảng 1930, trong một vở Chèo Cải Lương. Lúc đó ông Lý Đình Dù, tức là ông Lý Toét, lý trưởng làng Đình Dù. Các ông lo mọi vệc trong làng, từ việc thuế má, tuần đinh, nhất nhất đều một tay các ông. Ông Lý Toét khổ người ốm yếu tong teo, lưng đi còng, luôn sách cái ô cặp nách. Còn ông Xã Xệ thì lại mập phì quá khổ. Trông các ông, người ta nghĩ đến cặp hề Laurel và Hardy. Hai ông nổi tiếng từ đó và xuất hiện trên các báo miền Bắc như Nam Phong, Phong Hoá và sau này trên tờ Ngày Nay. Đặc biệt các ông xuất hiện thường xuyên trên trang nhất các báo Tây thời đó như tờ Indochine. Các ông chửi Tây mà Tây lại đăng hình các ông lên trang nhất. Sự nổi tiếng của hai ông suốt từ 1930-1945 còn hơn Út Trà Ôn, Thành Được, Thanh Nga, Thái Thanh, Khánh Ly và Nguyễn Cao Kỳ cộng lại. Hình ảnh các ông đã dược kích xấu lên nhiều lần qua những câu thơ như sau :

Ông Lý Toét mà cắp cái ô.

Đi ra phố gặp lúc mưa to

Có bác Xã Xệ mà muốn đi nhờ

Tay thì vời vợ, miệng thét bô bô

Kìa ông Lý, thục nhĩ ra sao

Gọi như thế mà chẳng xem sao

Giá có cúp rượu thì đến chơi liền

Đi nhờ một tý thì cứ vênh vênh

Ồ ông Xã thật rõ lôi thôi

Ô tôi năng cụp mà bất năng xoè

Năng dựng đầu hè mà bất năng treo.

Đến cái độ Lý Toét nổi tiếng như cồn. Có một lần một thí sinh đi thi vào vấn đáp, ông giám khảo hỏi rằng sau khi vua Lý Thái Tổ băng hà, trò cho biết ai đã lên kế vị vua Lý Thái Tổ? Học trò bí quá thì ông giám kháo nhắc khéo, Lý này bắt đầu bằng chữ T. Anh học trò sướng quá, phá ra cười, nhớ ra được rồi và nói thật to: Thừa thày, ông Lý Toét ạ.

Dĩ nhiên, thầy phải cho đỗ thôi. 

Hai cụ ở nhà quê mà thích lên tỉnh. Có lần lên đến nơi, cụ liền ra nhà bưu điện để đánh một cái têlêgầm về cho cụ bà mà nội dung vỏn vẹn : Tôi đã đến nơi. Thâm ý  của cụ chỉ có ý nhắn cụ bà là ta cũng văn minh sành sõi, biết  gửi điện tín.. Cắc cớ là anh chàng ở bưu điện hỏi: Thế cụ bà ở nhà có biết chữ không? Cụ ngớ ra, ừ nhỉ, mụ vợ ở nhà mù chữ, có biết đọc quái đâu, nhưng nhanh trí cụ trả lời tỉnh bơ: Đâu có sao, đi đâu mà vội, thì cứ để đấy. Chừng nào tôi về làng đọc cho bà ấy nghe. Phải vậy không? Đâu có sao? Sau đó, hai cụ có ý muốn đi xem đá banh vì thiên hạ rủ nhau đi coi đông lắm. Các cụ cũng muốn đi coi một lần cho sáng mắt. Hai cụ mua vé, rồi vào chỗ ngồi. Ngồi một lúc các cụ nhìn nhau thấy lạ quá. Có mỗi một trái banh mà hai mươi mấy người cứ dành nhau, đá qua đá lại đến chán. Cụ Lý quay sang cụ Xã nói: cụ xem, cái người Tây Phương họ đoản trí không? Họ tranh dành nhau một trái banh rồi bắt mình mua vé ngồi coi. Có vô lý không? Tại sao, họ không nghĩ ra là phát cho mỗi người một trái banh để khỏi phải tranh dành nhau, mà lại giữ được hoà khí không? 

Phải, tại sao không phát cho mỗi người một trái banh?  

Thời thế nó thay đổi nhanh lắm. Có nhiều điều ta tưởng quen thuộc và tự nhiên, thực ra lại không phải vậy. Cách đây đúng 77 năm, tôi đọc một lá thư trên tờ Nam Phong, số 142, tháng 9- 1929 của một bà mẹ gửi cho con gái đi du học, đọc mà rợn người :’’ Trong lá thư gửi cho mẹ ở Singapore, con có nói ở trên tầu, con được nghe các bà Pháp chơi Piano vui lắm. Tới Paris thế nào con cũng học. Đờn Tây, mẹ không muốn con học. Khiêu vũ mẹ lại còn không muốn cho con tập, một người đàn bà Annam, nhảy đầm trước mắt mẹ chẳng những là không đẹp mà lại dơ nữa’’. Chết thật. Dơ nữa. 

Chuyện đá banh vô lý, chuyện nhảy đầm dơ lắm. Nay thì mọi sự đã đổi khác.

Cũng thế, câu truyện ngắn rất đặc sắc và thú vị của nhà văn Nguyễn Công Hoan nhan đề Tinh thần thể dục sau đây nói về truyện coi đá banh như món quà gửi đến độc giả nhân dịp World cup. Câu truyện bắt đầu như thế này :

Có lính huyện mang trát quan về làng: Quan Tri huyện huyện X X. Sức Hương lý xã Ngũ Vọng tuân cư. 

Nay thừa lệnh Tỉnh đường, ngày 19 mars này, tức 29 tháng giêng An Nam, tại sân vận động Huyện có cuộc đá bóng thi, nhiều chiến tướng đá rất hay, mọi nhẽ.  Vậy sức các thầy phải thông báo cho dân làng biết và phải thân dẫn đủ 100 người, đúng 12 giờ trưa đến xem, không được khiếm diện. Ai có mặt tại sân vận động cũng phải ăn mặc tử tế, đi đứng nghiêm chỉnh và phải vỗ tay luôn luôn, vì hôm ấy có nhiều quan khách. Làng Ngũ Vọng lại phải có 5 lá cờ, sẵn sàng từ 10 giờ sáng. Việc này tuy là việc thể dục, nhưng các thầy không được coi thường, nếu không tuân lệnh sẽ bị cữu. Nay sức.. Lê Thắng. 

Đi coi đá banh mà như đi bắt người trốn thuế vậy. Và đây là hoàn cảnh của từng nạn nhân trốn đi coi đá banh.

 Anh Mịch : Lạy ông, ông làm phúc tha cho con, mai con phải đi làm trừ nợ cho ông Nghị kẻo ông ấy đánh chết. Ông Lý cau mặt dơ roi lên dậm dọa. Kệ mày. Theo lệnh quan, chiếu sổ đinh thì lần này đến lượt mày... Mày không hẹn ngày khác với ông ấy được hả. Thưa ông, con không dám nói sai lời. Đối với ông nghị, con là chỗ đầy tớ, con sợ lắm.. Nếu không vợ con con chết đói. Chết đói chết no ta đây không biết... tao cứ phép tao làm, đứa nào không tuân, để quan gắt, tao trình thì rũ tù.. Lạy ông,, ông thương...phận nào con nhờ phận ấy. Mặc kệ chúng bay, tao thương chúng bay, nhưng ai thương tao. Hôm ấy mày  mà không đi, tao sai tuần đến gô cổ lại, đừng kêu.... 

Ngay từ sáng tờ mờ hôm 29, ở sân đình làng Ngũ Vọng đã có tiếng ông Lý quát tháo om sòm.. Thiếu những 15 thằng kia à? Tuần đâu, đến tận nhà chúng nó, lôi cổ chúng nó ra đây... Hễ cứ đứa nào láo, cứ đánh sặc tiết chúng nó ra, tội vạ ông chịu. Mẹ bố chúng nó. Việc quan thế này chết cha người ta không? Chúng bay gô cổ cả, giải cho được ra đây cho ông... Lại một tiếng dạ nữa giữa tiếng chó rống dậy.

Lạy các bác, các bác cho tôi ở nhà làm ăn.. Tôi đi thì tôi mất cả ngày. Mấy lỵ tôi đi thì tôi không mượn đâu được quần áo... Không biết, anh ra đình mà kêu với ông Lý. Thằng bé con nhắm nghiền mắt, ôm chặt lấy bố. Nó sợ quá, không khóc được nữa. Thằng Cò chưa kịp trả lời đã bị lôi xềnh xệch đi... 

Cuộc săn dù ráo riết đến đâu cũng không sao tróc đủ một trăm người phải đi xem đá  bóng. Dăm sáu anh khôn ngoan đã kéo đến ngủ nhờ nhà khác, hoặc làng khác. Họ làm như lánh nạn. 

Khi thấy đã chậm giờ, ông lý trưởng nghiến răng nói: Chúng nó ngu như lợn. Người ta cho xem đá bóng chứ ai làm gì mà cũng phải bắt. Rồi ông ra lệnh: Chín mươi tư thằng ở đây, xếp hàng năm lại, đi cho đều bước. Tuần chúng bay phải kèm chung quanh giúp tao. Đứa nào mà trốn về thì ông bảo. 

Đoạn ông lo lắng đi cuối cùng, mắt nhanh nhẹn để coi cẩn thận như coi tù binh. Mẹ bố chúng nó, cho đi xem  đá bóng chứ ai giết chết mà phải trốn như trốn giặc.

                                                                   ( Tiểu thuyết thứ bảy, số 251, 1939)

Câu chuyện xảy ra vừa đúng 65 năm. Nghe vừa ngậm ngùi vừa tức cười. Nay thì mọi chuyện đã không còn như trước nữa. 

Điều mà tôi băn khoăn tự hỏi là nay người ta mê xem đá banh đến mức độ có thể trì hoãn, bỏ mọi công việc để coi cho bằng được. Xem đá banh như thế là một giải trí hay là một tinh thần thể thao? Xem như thế thì nó giúp ích gì cho sức khoẻ một người? Nay thì có thể nói đến một nền Văn Hoá Xem: Xem đá banh. Xem đánh Tennis. Xem thế vận hội. Xem trình diễn Hoa Hậu. Xem Ciné. Xem trình diễn ca nhạc. Xem lễ và nếu cần xem phim con heo.

Đối với chính quyền Việt Nam, thì đây là cơ hội bằng vàng. Nhờ những sinh hoạt thể thao như thế này giúp cho hơn 80 triệu dân tạm thời quên đi đời sống khó khăn chật vật, quên những phiền muộn đủ thứ, quên những bất mãn đủ thứ. Phải chăng đó là những liều thuốc ngủ qua đêm? Phải chăng đó là những giấc mơ Vĩ Cuồng? Thời trước 75, người ta dồn sức mạnh vào chiến thắng Mỹ, với những người anh hùng mang ý nghĩa thời đại. Việt Nam mình là nhất : Ôi Việt Nam xứ sở lạ lùng. Đến em thơ cũng hóa anh hùng. Tố Hữu. Và người ta đã hy sinh, quên mình cho những ý nghĩa cao cả đó đến nỗi mơ ước * sáng thức dạy trở thành người Việt Nam*. Ngày nay, cuộc chiến là kinh tế, nước ta đang đổi mới bước chân vào kinh tế thị trường với còn lại một cái đuôi xhcn phe phẩy. Ta còn nghèo mạt rệp. Phải nhân lên 50 lần lợi tức đầu người mới bằng người Nhật. Thế chiến thứ hai, Nhật đã chế tạo được máy bay chiến đấu, tầu chiến, tầu ngầm, xe thiết giáp. Còn nay, chúng ta chưa chế tạo nổi một chiếc xe gắn máy? Tất cả nền kinh tế hiện nay là làm gia công, lắp ráp. Vậy giấc mơ vĩ cuồng  trong thời vào WTO  là chơi thể thao? Thời trước ta ngon nhờ chiến tranh. Thời nay, ta ngon vì chơi thể thao. Ta chỉ cần hơn 20 chục cầu thủ trên sân cỏ, nếu ta thắng được Nhật, Singapore, Thái Lan. Thế là chúng ta mạnh, chúng ta ngon và chúng ta có thể  ăn no, ngủ kỹ rồi. 

Cả nuớc đang rúng động lên, đang hồi hộp, bàn tán, tạm thời lấy cái vui của người làm cái vui của mình. Chỉ nên coi thể thao như một thứ vui giải trí như bất cứ thứ thể  thao nào khác. Nhưng đừng để cho nhà nước biến những trò giải trí thể thao thành những liều thuốc ngủ và tai hại hơn nữa thành những giấc mơ vĩ cuồng. 

Thực tế cho thấy gì? Nếu chỉ coi đây là thứ giải trí thì chẳng có gì để nói nữa. Nhưng nếu nghĩ thêm rằng cả một thành phố Sàigòn có được mấy sân đá banh? Hình như có một sân, hai sân thì phải? Hơn 2 triệu thanh niên, thiếu nữ,  từ tiểu học đại học có ai là người có cơ hội chơi đá banh? Những khu tân lập phát triển vùng ven đô thành phố, có ai nghĩ dành một miếng đất trống cho sân vận động thể thao, cho tụi trẻ có chỗ quậy tay chân thay vì vào quán càphê, quán Karaoké, rạp ciné hay bóng tối công viên?  Chỉ xem đá banh thôi mà không được chơi đá banh thì tuổi trẻ kể là thiệt thòi? Trong số 50 đứa cháu của tôi ở bên Việt Nam, phần đông mới lớn lên. Không một đứa nào chơi thể thao cả. 

Đấy là điều tôi suy nghĩ và băn khoăn khi xem World cup của năm 2006. Tuổi trẻ Việt Nam đi về đâu? Cho dù có sân vận động, chắc gì có thì giờ để chơi. Đứa cháu gái tôi, cháu Hoàng Uyên, cháu mới nghỉ hè và viết thư cho tôi như sau: Ông trẻ yêu quý. Hôm nay là ngày thứ sáu, con bắt đầu đi học ở trường Hội Việt Mỹ miễn phí đó ông. Học rất vui, lớp chỉ có 21 đứa thôi mà. Cô giáo rất hiền. Có cả cantine rất đẹp nữa, nhưng đồ ăn thì không rẻ. Bữa trước con không nhớ ngày đi học nên bỏ mất một buổi, bữa hôm nay đi thì một khối bài khủng khiếp ạ...Mà mấy ngày nay, nhà cháu chẳng bận gì cả, mẹ cháu chỉ bận đưa cháu đi học thôi. Ông biết không, hè này cháu học 3 môn: Toán, Anh và vi tính và cả thêm môn Anh ở hội Việt Mỹ nữa, vì vậy có ngày cháu phải đi học 3 chỗ mệt chết đi được, nhưng rất vui, ở nhà chẳng có gì làm. Đi học có bạn vui, nhưng phải đi từ chỗ này đến chỗ kia cũng hơi rắc rối .

Lá thư mấy dòng đủ nói lên thực trạng giáo dục ở Viêt Nam. Chúng chỉ biết một điều là cắm cúi học và chúng không có tuổi trẻ.

Thôi thì ở nhà mở Tivi lên coi World cup cho rồi. Ít ra là tìm được chút thư giãn cho một tháng trời. Nhưng nhớ đừng có gán vào đó một giấc mơ gì cả cho Việt Nam?