|
phan bá thụy dương
Lê Văn Khoa - Người Nghệ Sĩ Việt Nam Tài Danh, Đức Độ.
Những ai đă từng quen biết, thường giao
hữu với Lê Văn Khoa trước 75 tại Việt Nam hay sau 75 trên
khắp các vùng đất định cư mới này, đặt biệt là tại Hoa Kỳ
đều công nhận anh là một người đa tài, đa năng, đa hiệu.
Những đức tánh tốt như khiêm tốn, đầy óc sáng tạo, tự tin và
cẩn trọng của anh có thể đă là nguyên nhân giúp anh thành
công trong cuộc đời và sự nghiệp. Anh lại là người luôn cởi
mở, biết lắng nghe, ḥa nhă trong cách ứng xử, nên ai ai
cũng ái mộ. Tài năng của anh và ảnh hưởng, tên tuổi lừng
danh, nổi bật trên thế giới của anh quả là một điều xứng
đáng cho người Việt Nam chúng ta khâm phục, hănh diện. Lê Văn Khoa ra đời vào ngày 10 tháng 6 năm 1933 trong một gia đ́nh thanh bạch tại Tây đô, tức Cần Thơ. Nơi ấy là một thành phố đầy thơ mộng, nằm bên hữu ngạn ḍng Bassac – tức Hậu giang [sông Hậu], thuộc vùng đồng bằng, châu thổ sông Cửu Long. Anh mất mẹ sớm nhưng may thay lại có một người cha hiền đức, một vị mục sư đầy ḷng bác ái, chăm chỉ, tận tụy v́ đời v́ giáo chúng của ḿnh. Anh thừa hưởng t́nh thương, sự giáo huấn và ḷng nhân từ cha ḿnh đề làm hành trang quí báu, dấn thân trên bước đường tạo dựng sự nghiệp mà anh hằng ấp ủ, mơ ước.. Đến khi trưởng thành anh đă đem t́nh thương và ḷng vị tha, bao dung đó để hướng dẫn, giáo hóa những trẻ bụi đời, thăng hoa kiếp sống của những em thiếu nhi khốn cùng, bị gạt ra ngoài lề xă hội. Anh là người chăm học, hiếu học và lạ lùng, kỳ diệu thay, lănh vực nào anh cũng thành công. Khi giáp mặt, tiếp cận anh, người ta đều có thể mau chóng, dể dàng cảm nhận ra rằng ẩn trong cái dáng hiền ḥa, đôi mắt sáng và nụ cười tươi vui, thân thiện kia đang tiềm tàng cả một tâm hồn rộng lớn cùng ư chí sắt son và quan trọng hơn là cả một khối kiến thức uyên bác. Đến nay, tuy đă trên 77 tuổi anh vẫn c̣n là người tích cực đóng góp trong các hoạt động về âm nhạc, văn học và nghệ thuật. Con người trầm lặng, đầy óc sáng tạo đó vẫn ngày ngày âm thầm tư duy, làm việc không biết mệt mơi để cống hiến những khám phá mới cho người, cho đời cả một kho tàng lớn lao về mỹ thuật và âm nhạc học... Tôi rong chơi ở các nước ngoài cả năm vừa trở về Mỹ th́ nhóm chủ trương “Nghĩ về Lê Văn Khoa, một người Việt Nam” yêu cầu viết bài về anh cho kịp ngày in sách. Thật ra th́ các thân hữu này chẳng cần mời gọi v́ trước đây 2 năm khi tôi và anh Lê Văn Khoa cùng tham dự ngày ra mắt sách kỷ niệm về nhạc sĩ Anh Bằng, tôi đă hứa với anh em là tôi sẽ viết về thi lăo Hà Thượng Nhân và anh Lê Văn Khoa. Lời hứa viết về vị chưởng môn đáng kính của nhật báo Tiền Tuyến tôi đă thực hiện trên ấn phẩm “Kỷ Niệm Về Thi Sĩ Hà Thượng Nhân” vừa phát hành, ra mắt vào hạ tuần tháng 11/2010 tại San José. Hơn nữa cụ Hà và Lê hiền huynh là 2 trong những thân hữu, có giao t́nh sâu đậm khác mà tôi đang cố gắng hoàn tất cho cuốn “Những Trích Tiên Phiêu Bạt Trong Ḍng Thi Ca, Nghệ Thuật Việt Nam”. Đó là các anh Vũ Hoàng Chương, Đinh Hùng, Trần Tuấn Kiệt, Hoàng Trúc Ly, Tường Linh và các bạn Du Tử Lê, Anh Việt Thu, Hồ Thành Đức, Luân Hoán, Linh Phương, Trần Hoài Thư… V́ sách đang chuẩn bị lên khuôn, nên tôi chỉ có đủ thời gian để đề cập đến Lê Văn Khoa qua 3 lănh vực tiêu biểu của anh, mà đa số người thân cận hoặc đă t́m hiểu về anh đều công nhận là xuất sắc. Sự đóng góp của anh trên các lănh vực này phải nói là đă vượt khỏi biên giới, không gian nhỏ bé Việt Nam để gây ảnh hưởng sâu đậm, ḥa hợp, nhập cuộc, bay bổng cùng với âm nhạc, nghệ thuật hoàn vũ. Mấy hoạt động khác của anh về báo chí, dịch thuật, xă hội và nhân văn…nếu có dịp sau này tôi sẽ trở lại để tŕnh bày, đề cập đến.
Một người thông
thái, khôn ngoan phải ghi nhớ rằng trong khi ông ta là hậu
duệ của quá khứ, ông ta cũng là một đấng sinh thành của
tương lai ". [1]
Trước tháng 4 năm 1975 những ai thường theo dơi các chương tŕnh của đài truyền h́nh Sàig̣n đều biết, đều say mê khi xem Chương Tŕnh Thế Giới Của Trẻ Em – tức Chương Tŕnh Thiếu Nhi Lê Văn Khoa- trên băng tầng số 9. Đó là một chương tŕnh giáo dục thực dụng, mới mẽ được nhiều người xem nhất, không riêng ǵ với thanh thiếu nhiên, thiếu nhi mà cả giới phụ huynh của họ. Chương tŕnh Tivi của anh cùng với 2 shows nhạc của Anh Việt Thu, Bảo Thu luôn luôn thuộc loại “prime time ăn khách” thời bấy giờ và thường xuyên được chiếu lại, ít nhất, trên băng tần số 6 của Đài Truyền H́nh Cần Thơ, nơi quê hương thân yêu của vị thiếu niên ham học, thông minh, sớm phát triển óc mỹ thuật, nghệ thuật này. Chương Tŕnh Thế Giới Của Trẻ Em chẳng những giúp mở mang kiến thức và ḷng yêu nước cho trẻ em trong một quốc gia bị chiến tranh tàn phá, tràn ngập khói lửa mà c̣n gợi ư, tạo hứng khởi cho một số các nhà giáo dục, khoa học gia cải tiến lănh vực chuyên nghiệp của họ. Đồng thời chính các nỗ lực và sáng kiến của anh c̣n giúp đưa danh dự và uy tín của trẻ em Việt Nam ra thế giới bằng những cuộc triển lăm, dự thi tranh thiếu nhi quốc tế. Nhờ vậy nhiều em đă đoạt được những giải thưởng, bằng khen cao quư. Chính những kết quả rất đáng khích lệ, tuyên dương này đă khơi dậy ḷng tự tin để các thiếu nhi mạnh dạn phát triển tài năng của ḿnh.
Đ́ều đáng tiếc là chương tŕnh của anh đă
không nhận được một sự trợ giúp nào từ ngoại bang hay các tổ
chức, hiệp hội quốc nội. Ngay cả chính phủ thời bấy giờ cũng
không biết khai thác những ưu điểm ấy để làm lợi cho quốc
gia
●●● Tôi quen anh hơi muộn màng. Tuy biết và nghe danh tiếng anh từ lâu, nhưng măi đến đầu năm 1971, sau khi được chính thức giải ngũ, được điều động về Bộ Tài Chánh, tôi mới có cơ duyên hội ngộ cùng anh tại đài Truyền H́nh Việt Nam. Cơ sở truyền h́nh này nằm trên khuôn viên đường Hồng Thập Tự và Đinh Tiên Hoàng, kế cận trường Đại học Văn Khoa. Đại Học Văn Khoa là nơi trong những năm đầu thập niên 60, tôi, Phạm Quốc Bảo, Bùi Ngọc Tuấn… đă từng ngồi lê trên các giảng đường nóng bức, chật hẹp thiếu tiện nghi trong mấy năm đầu khi trường này c̣n nằm giữa đường Nguyễn Trung Trực và Gia Long. Sau khi tôi về trường Luật, rồi nhập ngũ để thi hành nghĩa vụ công dân trong thời chiến th́ Phạm Quốc Bảo được bầu là chủ tịch sinh viên Sài G̣n. Hai bạn Bảo, Tuấn đều là giáo sư và cũng là những người luôn tán thưởng, đánh giá cao về chương tŕnh giáo dục thiếu nhi đầy sống động, vui tươi, tân tiến của Lê Văn Khoa. Chính Phạm Quốc Bảo và các bạn trong ban đại diện sinh viên là những người đă từng thụ ân của anh Lê Văn Khoa trong việc họ cùng Tổng hội Sinh viên Nhật Bản đă tổ chức thành công cuộc triển lăm “Our Beloved Việt Nam” [VN Quê Hương Dấu Yêu] về các bộ mộn văn mỹ nghệ. Cuôc triển lăm này kéo dài cả năm 1967 tại National Museum, một bảo tàng viện đồ sộ ở Tokyo và tại các trường trung, đại học trên đất nước của “thần Thái Dương”. Số là sau khi phân ban Việt Nam thu góp xong được một số tranh tiêu biểu của các họa sĩ: Nguyễn Gia Trí, Tú Duyên, Hồ Thành Đức, Bé Kư, Nguyên Khai, Đinh Cường, Nghiêu Đề..., thơ của Trần Tuấn Kiệt, sản phẩm thủ công, mỹ nghệ của các ḷ gốm B́nh Dương, nhạc của Trịnh Công Sơn th́ Phạm Quốc Bảo và các sinh viên khác phát hiện họ c̣n thiếu 2 lănh vực quan trọng. Đó là tranh và điêu khắc của thiếu nhi VN. Theo yêu cầu của Phạm Quốc Bảo, anh Khoa đă vui vẻ nhập cuộc để giải quyết nan đề khó khăn, cấp bách này. Bằng uy tín và tài tổ chức của ḿnh, Lê Văn Khoa đă nhanh chóng thực hiện một cuộc thi về 2 bộ môn này với cả trăm thiếu nhi tham dự. Nên ghi nhận thêm ở đây: phần lớn nhóm trẻ này là những người đă do anh Khoa trực tiếp dạy dỗ, đào luyện. Chính những tác phẩm mỹ thuật chọn lọc của các em đă giúp phân ban sinh viên Việt Nam quảng bá đầy đủ hơn nền văn mỹ nghệ đặc thù của dân tộc. Giới thưởng ngoạn, chuyên gia văn hóa thế giới đă ngạc nhiên, không ngờ trong thời kỳ chiến tranh, khói lửa như vậy mà các nghệ nhân, văn nghệ sĩ, thiếu nhi Việt Nam lại vẫn có thể hoàn thành những sản phẩm, tác phẩm đặc biệt có giá trị cao như thế.
●●●
Giống như các thanh thiếu niên, thiếu nhi
khác, các con tôi rất hâm mộ, say mê, thường xuyên theo dơi
show của anh, đă thấy anh đàn và ước vọng được trực tiếp
tham dự. Thế là gần cuối năm ấy, tôi được anh bạn vốn là
nhân viên nồng cốt của sở Chương Tŕnh và Thời Sự, cùng cô
em vợ làm việc tại đài cho biết ngày giờ thâu h́nh chương
tŕnh Thế Giới Của Trẻ Em để phát h́nh trong dịp Tết, tôi đă
mang các cháu Phan Thủy Như Quỳnh, Phan Thủy Duyên Giao và
Phan Bá Thụy Vi vào gặp anh. Chính nhờ ảnh hưởng, sự d́u dắt, hưởng dẫn ban đầu này của anh Khoa mà hai đứa con tôi là cháu Duyên Giao và Thụy Vi đă chịu học thêm piano và đàn organ sau khi tôi và 3 cháu vừa định cư tại Hoa kỳ trong những ngày đầu thập niên 80, khi các cháu c̣n theo học nội trú tại trường trung học tư thục Moye Brown ở Providence, tiểu bang Rhodes Island. V́ nguyên nhân này mà một số những người trong hội bảo trợ tôi như vợ chồng tiến sĩ John, Marjorie Udalls, vợ chồng bác sĩ Roger và Ann Ward… phải thay phiên nhau mỗi chiều lái xe vào trường đón 2 cháu để đưa chúng đến nhà vợ chồng nhạc sĩ Milligans ở thị trấn Cumberland học nhạc, rồi đưa các cháu về lại trường nội trú. Cháu đầu ḷng Như Quỳnh th́ vừa bận học vừa phụ bố trong cảnh gà trống nuội con chăm lo cho các em lại c̣n phụ trách trang Thiếu Nhi cho tờ Lửa Việt bên Canada nên không c̣n th́ giờ theo học đàn dương cầm mà cháu rất yêu thích.
Đối với các em cháu thiếu nhi trong thời
khoảng 1968 -1975 th́ Lê Văn Khoa luôn là một người huynh
trưởng, một bậc phụ huynh đức độ, nghiêm cung, từ ái. Không
ai là không từng thừa hưởng những kiến thức bác học thâm
uyên, thực dụng mà anh đă gieo cấy vào những khối óc, tâm
hồn trong sáng, những mầm non đầy triển vọng của tương lai,
đất nước.
●●● Xin mời quí vị đọc qua lời phát biểu dưới đây của thầy Nguyễn Thanh Liêm – một nhà giáo dục uyên bác, nổi danh của Việt Nam Cộng Ḥa và là nguyên Thứ trưởng Văn Hóa Giáo Dục, để hiểu thêm về khả năng bẩm sinh, đặc thù của anh: “Nói chung, lănh vực nghệ thuật là lănh vực đă làm cho Lê Văn Khoa được nhiều người biết đến và tán thưởng. Nhưng ở con người Lê Văn Khoa c̣n có một tài năng rất có giá trị khác mà ít người biết đến hay nói đến. Đó là tài dạy học của ông. Trên phương diện dạy học, ông là một nhà giáo có khả năng sư phạm bẩm sinh rất đặc biệt. Trước kia ở Việt Nam ông đă có những lớp học trên đài truyền h́nh. Qua những lớp học đặc biệt này người ta có thể thấy được triết lư, chủ trương cũng như phương pháp giáo dục của ông. Ông không tốt nghiệp ở một trường sư phạm nào, không dạy chánh thức ở một trường công lập hay tư thục nào cả. Ông chỉ có một lớp học nhỏ với một ít học sinh trên đài truyền h́nh mà thôi. Bài học ông dạy không theo sát chương tŕnh học của Bộ Giáo Dục. Tuy nhiên kết quả giáo dục của ông rất đáng kể. Trước hết những kiến thức mà ông trao cho học sinh của ông là những kiến thức rất thực tế, cụ thể mà nhà trường v́ điều kiện vật chất thiếu thốn không cho phép, không thể cung ứng cho học sinh được. Thí dụ như một số những thí nghiệm về hóa học mà ông có thể cho học sinh của ông thực hiện được trong chương tŕnh của ông trong khi học sinh ở các trường công lập cũng như tư thục chỉ học trên lư thuyết. Thành ra bài học cụ thể của ông giúp ích rất nhiều cho sự hiểu biết và sự ghi nhận của học sinh hơn là những bài học lư thuyết suông ở trường học.” [NGUYỄN THANH LIÊM - Lê Văn Khoa: Nghệ Sĩ Đa Năng, Nhà Giáo Dục Đáng Kính] Khi được hỏi về những điều đáng ghi nhớ qua Chương Tŕnh Thế Giới Của Trẻ Em mà anh đă dày công thực hiện cả chục năm trước khi đào thoát, tránh nạn Cộng sản, anh cho biết: “Kỷ niệm khó quên th́ rất nhiều, ví dụ như sự ngạc nhiên của các em cũng như khán giả bên ngoài khi thấy tôi làm việc tréo cẳng ngổng bằng cách cho ông già Noel xuất hiện trong chương tŕnh Trung Thu. Những chương tŕnh truyền h́nh của tôi đều không có tập dợt trước, nên phản ứng của các em rất chân thực. Thái độ, nét mặt và lời nói đều hoàn toàn của các em trong giây phút đó.
Trong những cuộc giao tiếp, gặp gỡ
t́nh cờ ngoài đường phố tôi đă được nhiều anh em quân nhân
cám ơn v́ tôi đă thay mặt họ hướng dẫn, giáo hóa dùm con cái
họ - qua truyền h́nh – bởi bản thân họ không có mặt thường
xuyên ở nhà để dạy dỗ. Có những quân nhân c̣n chân thành cám
ơn tôi v́ nhờ chương tŕnh truyền h́nh của tôi, họ từ bỏ
cuộc sống bụi đời để trở nên người lính chiến bảo vệ quê
hương. Tôi nghĩ những lời khen ngợi, tri ân chân thành đó là
phần thưởng cao quư hơn những bội tinh, huy chương mà tôi
nhận được. Với tôi, một ly nước mía bên lề đường trong tâm
t́nh lắng đọng giữa con người với con người thật sự c̣n ngọt
ngào, chân t́nh hơn một ly rượu sang trọng trong dinh Độc
Lập.”
2- LÊ VĂN KHOA: NHIẾP ẢNH GIA TÀI BA
QUA LĂNG KÍNH NGHỆ THUẬT.
“Nhiếp ảnh là
môi trường ưu việt có đủ tiêu chuẩn, điều kiện để hợp nhất
nghệ thuật với khoa học. Nhiếp ảnh đă được phát sinh trong
những năm, trong giai đoạn khởi sự, báo hiệu thời đại khoa
học. Nó là hiện thân, là kết quả của cả khoa học lẫn nghệ
thuật.” [2]
Nếu ta có thể coi đời người như một ḍng sông th́ ta có thể ví Lê Văn Khoa như một ḍng sông xanh, tươi mát măi măi trôi chảy không ngừng, không biết mệt mỏi. Thật vậy, anh đă cống hiến trí tuệ, tài năng ưu việt, và thời gian hạn hữu của đời ḿnh cho toàn sự nghiệp mà anh đă theo đuổi. Trong đó nghệ thuật nhiếp ảnh là một trong các nổ lực anh đă luôn say sưa, phụng sự. Có thể trong tâm thức sâu kín của một tín hữu Cơ Đốc Giáo thuần thành, anh đă tự coi ḿnh như là một thừa sai của Thượng đế, để qua ống kính và bằng đôi mắt tinh anh, sắc sảo ghi nhận lại màu sắc nét xinh đẹp của sông núi, biển cả, của thân, lá cây rừng, của thế nhân…rồi trải đều, gieo cấy trong tâm hồn giới thưởng ngoạn, hầu làm đẹp cho đời, hầu thăng hoa cuộc sống của con người vốn dĩ vương mang nhiều hệ lụy, nhiểu nhương. Trái với anh tôi là Anh Thuần [Phan Bá Thuần Hậu], một kư giả thâm niên của các nhật báo Việt ngữ, Hoa ngữ tại Sàig̣n và cũng là phóng viên chiến trường của Pḥng Báo Chí Quân Đội, của nhật báo Tiền Tuyến và Đài Phát Thanh, tôi lại là kẻ mù tịt về kỹ thuật, nghệ thuật nhiếp ảnh. Cả đời tôi chưa bao giờ biết cách sử dụng máy ảnh, dù là các kiểu máy đơn sơ, giản dị. Giống như Helmut Newton tôi không phải là người ham mê, thường xuyên tham dự các cuộc triển lăm hay những cuộc nói chuyện về ngành mỹ thuật này. C̣n Helmut Newton th́ nhờ biết tôi luyện, về sau ông đă trở thành một nhiếp ảnh gia thời trang đại tài. Tôi đơn giản chỉ là kẻ thiếu kiến thức, tŕnh độ. Tôi chỉ có thể nhận ra chân giá trị của ảnh nghệ thuật sau khi có người hướng dẫn, diễn giải để biết thích thú trước những bức ảnh của các anh Nguyễn Ngọc Hạnh, Lê Văn Khoa, Trần Cao Lĩnh, Nguyễn Cao Đàm, Thái Đức Nhă…V́ vậy, nên tôi lại xin dùng những lời của những chuyên gia trong nghề nhiếp ảnh đă nói, đă viết về Lê Văn Khoa để người đọc có thể thấu hiểu thêm một tài năng sinh động khác của anh:
“Người nghệ sĩ cầm máy, sử dụng máy như là một phương tiện để tỏ bày tâm trạng của ḿnh hay sử dụng nghệ thuật như là một phương tiện để khám phá ghi nhận những h́nh ảnh mới. Ảnh đẹp nhưng không có chiều sâu về mặt nội dung, không ẩn chứa sâu sắc một ư niệm nào đó th́ cũng chưa hẳn là một tác phẩm nghệ thuật cho trọn nghĩa... Nghệ thuật phải chăng là sự sáng tạo của con người có tiềm ẩn một ư niệm, một sắc thái đi vượt lên trên cái bản chất căn bản cố hữu của nó... 'H́nh, thần và ư ' là những điều kiện cần phải có cho một tác phẩm nghệ thuật... " "Âm nhạc và nhiếp ảnh vẫn luôn gắn liền với nhau trong con người nghệ sĩ của Lê Văn Khoa nên có đôi khi người nghe sẽ thấy được h́nh ảnh trong âm nhạc của ông, hay ngược lại người xem sẽ nghe được những âm thanh, tiếng nhạc trong tác phẩm nhiếp ảnh của ông... Giáo sư Lê Văn Khoa đă tŕnh bày về ư niệm này trong một buổi phỏng vấn của đài truyền h́nh Fox 11 KTTV, Los Angeles, để vinh danh các nghệ sĩ của khu vực Thái B́nh Dương (Celebrating the Creative Spirit for Asian Pacific American Heritage Month, May 1997)."
[Phạm Mạnh Tiến - Lê Văn Khoa và Nghệ Thuật]
Được biết ngay từ độ tuổi đôi mươi Lê Văn Khoa đă say mê và tự t́m hiểu, tự học qua sách vở nước ngoài về ngành chuyên môn này và đến năm 1967 anh đă sáng lập Hội Ảnh Nghệ Thuật Việt Nam tại Sài G̣n và anh cũng như các thành viên trong hội đă chiếm nhiều giải thưởng, huy chương cao quư qua các cuộc thi ảnh quốc tế. Chính anh cũng là một trong những nhiếp ảnh gia tài danh sớm đoạt giải ảnh nghệ thuật của Tổng Thống Việt Nam Cộng Ḥa.
Sau khi miền Nam vừa rơi vào tay tập đoàn Cộng sản anh đă nhanh chóng sang định cư tại Hoa Kỳ và đă tái lập, tái hoạt đông Hội Ảnh Nghệ Thuật. Hiện giờ hội đă có nhiều hội viên trên khắp các tiểu bang Hoa Kỳ và nhiều quốc gia khác trên thế giới. Trong nhiều năm qua Hội Ảnh Nghệ Thuật VN đă liên tục đoạt các huy chương vàng, đặc biệt là các cuộc thi tại Áo quốc với các giải thưởng “Top 10 Photo Clubs” [Al Thani - 2006], “Best Print Clubs” [Trierenberg Super Circuit – 2007, 2009 và Best Digital Clubs” 2010]... Đây là những cuộc tranh giải đầy cam go, khó khăn giữa các hội ảnh, các nhiếp ảnh gia tên tuổi hàng đầu, lừng danh quốc tế. Lê Văn Khoa c̣n là người VN đầu tiên có ảnh được trưng bày tại Quốc Hội Hoa Kỳ và đă từng là giáo sư bộ môn nhiếp ảnh tại Salisbury Stạte College, ở Maryland. Anh cũng là người Việt Nam duy nhất cùng với các họa sĩ Henry Coe, George Founds, James Plum và W. Robert Tolley được Baltimore Museum of Arts (Maryland) tuyển chọn để tài trợ một cuộc triển lăm lưu động lấy tên là “Five From The Eastern Shore” kéo dài từ 1977 đến 1979. Để có thể nhận thức hoàn hảo hơn về Hội Ảnh Nghệ Thuật VN, xin mời quí vị đọc qua bài viết của nhiếp ảnh gia Vơ Văn Thạnh, người cùng quê hương B́nh Thuận với tôi. Anh này là người đă gia nhập hội ảnh ngay trong những ngày đầu Hội Ảnh Nghệ Tthuật Việt Nam vừa thành lập.
“Những nhiếp ảnh gia tại Phan Thiết
như Ngô Đ́nh Cường, Thân Trọng Duyệt, Đinh Văn Anh, Trương
Vĩnh Đức, Xuân Hải, Nguyễn Văn Thịnh, Phạm Gia Cẩn (cháu
nhiếp ảnh gia Phạm Văn Mùi), giáo sư Chuyết, Hồng Anh, Đông
Phương và tôi, Vơ Văn Thạnh, đều có chung ư hướng làm đẹp
quê hương VN qua nhiếp ảnh. Chúng tôi cùng nhau sinh hoạt
đều đặn, cho đến năm 1967. Vào mùa thu năm 1967, đài phát
thanh, báo chí và đài truyền h́nh VN loan tin Hội Ảnh Nghệ
Thuật Việt Nam được chính thức thành lập dưới sự hướng dẫn
của nhiếp ảnh gia Lê Văn Khoa. Anh em chúng tôi cảm thấy có
một niềm tin mới, một hướng đi rơ rệt và một tinh thần đoàn
kết để cùng tạo uy tín cho ngành nhiếp ảnh Việt Nam trên
trường quốc tế. Chúng tôi trao đổi thư từ với Sài G̣n để ủng
hộ và ngỏ ư muốn sinh hoạt chung với Hội Ảnh Nghệ Thuật Việt
Nam. Sau nhiều trao đổi văn thư, nghiên cứu nội quy, đến
tiếp xúc cá nhân, anh em nhiếp ảnh gia Phan Thiết và Phan Rí
(Lê thiện Tích, Kiệt) đă họp lại, chính thức gia nhập và trở
thành chi hội B́nh Thuận của Hội Ảnh Nghệ Thuật Việt Nam.
Điều mà chúng tôi không biết là đồng thời những nhiếp ảnh
gia rải rác ở khắp miền Nam cũng có cùng quan niệm như chúng
tôi, đồng kết để tạo thế lực lớn cho nhiếp ảnh miền Nam."
[Vơ Văn Thạnh: Lê Văn Khoa và Tôi]
“Xứ ảo mộng” Lê Văn Khoa
“Một nhạc sĩ
chân chính là người luôn cảm nhận trong trái tim ḿnh về
t́nh yêu y như một nhà soạn nhạc, soạn ḥa âm cảm thấu. Âm
nhạc không bao giờ có sự phân chia ranh giới.”[3]
“Hồi c̣n trẻ tôi đă tâm niệm sẽ tiếp tay với những người đi trước để phong phú hóa Nhạc Việt. Phong phú hóa bằng cách nào? Không phải bằng những ca khúc phổ thông nữa nhưng mà đưa nó đi xa hơn để có thể ḥa vào với ḍng nhạc của thế giới…” Đó là câu mà anh đă phát biểu với anh em, thân hữu khi anh có dịp hàn huyên, thuyết thoại về khía cạnh, bộ môn âm nhạc. Đó cũng là tâm nguyện mà anh đă và đang thực hiện. Âm nhạc là hạt trân châu mượt mà tô điểm cuộc đời thêm óng ả, là nét thăng hoa của kiếp người. Âm nhạc là ḍng suối mát ngọt ngào và là những tiếng sóng ḷng dào dạt hương yêu; là lời tỏ t́nh thầm kín, cao sang của người đối với người. Âm nhạc là đại tấu khúc triền miên, tuyệt vời của vũ trụ. Âm nhạc là hơi thở của tâm hồn, là nhịp đập của trái tim. Âm nhạc cho chúng ta lối thoát khi ta cảm thấy chán nản, cô đơn. Nó có thể vỗ về, xoa dịu hay hóa giải niềm đau phiền muộn. Khi ta vui âm nhạc cũng có thể làm cho ḿnh thấy hân hoan, sảng khoái và yêu đời hơn. Có khi nào bạn cảm thấy thể xác, tâm hồn ḿnh dường như tan loăng chan ḥa cùng sương khói để nương theo sự dịu ngọt trầm bổng của âm thanh? Tôi nghĩ, nhạc sĩ, nhà soạn nhạc là những người có khả năng đặc biệt nghe, cảm và ghi nhận lại một phần nào các thanh âm, sắc độ thiên nhiên của tấu khúc vi diệu ấy để chia sẻ cùng đồng loại. Có nh́n thấy LVK trên bục gỗ điều khiển dàn nhạc giao hưởng trong các thính đường, hay xem tận mắt anh tŕnh tấu dương cầm mới hiểu rơ thấu đáo sự sôi nổi cũng như trầm lắng đầy nhiệt tâm, nhiệt t́nh trong nghệ thuật âm nhạc của nhà soạn nhạc tài hoa này. Đôi bàn tay lúc nào cũng uyển chuyển vươn cao, hạ thấp, trải ngang, rẽ dọc theo ḍng nhạc của các tấu khúc thời danh của anh, của các bậc vĩ nhân, bậc thầy trong ngành âm nhạc thế giới mới thấy rơ con người sống động, sự đam mê của anh. Có nh́n vào đôi mắt, cửa sổ của tâm hồn anh, có nh́n vào nét mặt say sưa của anh và những ngón tay khoan nhặt, tung tăng nhảy múa, khi sôi nổi, lúc nhàn nhă lướt trên các phiếm dương cầm lóng lánh, óng ả mới nhận ra sự điêu luyện, đam mê của một người nghệ sĩ khả ái, khả kính này. Dù đó là các bộ môn thuộc loại cổ điển, lăng mạn trữ t́nh Tây phương như các đại tấu khúc của L.V. Beethoven, Frederic Chopin, J.S. Bach, P.I Tchaikovsky, Nikolai Rimsky-Korsakov, F.J. Liszt, Isaac Albeniz, Amy Beach, Johannes Brahms …, của âm nhạc hiện đại qua các âm giai, cung bậc réo rắt, trầm bổng thứ [minor], trưởng [major] và khúc ngắt, lặng [silent] hoặc nhạc dân tộc cổ truyền Đông phương với sự hài ḥa ngũ cung, thất cung, bát âm.
Thủa thiếu thời tôi cũng say mê âm nhạc như anh. Trong những năm c̣n học trung học đệ nhất cấp tại trường trung học công lập Phan Bội Châu Phan Thiết, qua sự dẫn dắt của vợ chồng “nhạc sĩ mù” tôi và các bạn cùng lớp như Trần Thiện Thanh, Bùi Minh Ngọc, Lê Văn Nghê, Lê Văn Trung… đă gia nhập ban nhạc dây của anh chị này để đàn, thổi sáo, ca hát cho chương tŕnh phát thanh của ty Thanh niên và gia đ́nh Phật tử, thỉnh thoảng tŕnh diễn tại Chateau d’Eau tức công viên, vườn bông Phan thành, nằm sát bên sông Cà Ty. Khi nhập cư Sài G̣n để học tiếp chương tŕnh đệ nhị cấp, trong năm đầu, tôi cũng đă được 2 anh Lâm Tuyền và Vĩnh Căn kèm dạy thêm về độc tấu Tây ban cầm và giáo sư âm nhạc Hoàng Long huấn luyện về phong cầm. Nhưng ánh sáng đô thành hoa lệ và nữ tú của Ḥn Ngọc Viễn Đông đă nhanh chóng quyến rủ cậu thiếu niên nhà quê u u mê mê như tôi vào ngơ cụt. Tôi đă tự chuyển hướng sang con đường không giống ai là làm thơ, viết văn tán gái!!. Được báo đăng bài nào là vội vàng mua năm bảy tờ, cẩn thận cắt bài của ḿnh rồi ba chân, bốn cẳng chạy tới Marie Curie, Gia Long hay Trưng Vương để trịnh trọng trao tặng cho mấy cô nữ sinh má đỏ hây hây, chứa chan cả một biển trời mộng mơ với t́nh xuân, hương yêu lồng lộng... Những tưởng sẽ gặt hái được vài lời khen xă giao, khích lệ hay ho, ít ra cũng một hai nụ cười duyên dáng, an ủi. Ai dè bọn choai choai, quỉ quái nọ đọc xong đều cười sặc sụa rồi trợn tṛn mắt phán: “Thiên địa, quỉ thần ơi. Văn chương, chữ nghĩa của anh sao mà hôi mùi nước mắm thế này. Thiệt c̣n tệ, dở hơn “câu thơ thi xă, con thuyền Nghệ An” cả mấy trăm lần. Thôi hăy ngoan ngoăn liệu bề xách khăn gói, quả mướp sớm “trở về làng cũ học cày cho xong” đi hỡi chàng trẻ tuổi vốn ḍng cây si cù lần, ngớ ngẩn. Giọng mấy mợ nữ sinh mơm mởn đào tơ, ỏng a ỏng ẹo kia xem ra c̣n dữ dằn, hung hăng hơn mấy ngài giám khảo khó tánh hạch thi vấn đáp Baccaleauréat. Dạo Bùi Minh Ngọc c̣n ở Phan Thiết và chơi nhạc, cuối tuần nào hắn cũng xách đàn guitar lội bộ xuống nhà Thanh Thúy ở đầu xóm B́nh Hưng để dợt ca cho cô em dịu hiền, mang dáng vóc và giọng hát liêu trai này. Không ai ngờ rằng một vài năm sau khi tôi rời quê, Thanh Thúy, Trần Thiện Thanh cũng vào Saigon và chẳng bao lâu họ đă sớm trở thành những ca nhạc sĩ hữu danh hàng đầu.
Lê Văn Nghê, tay đờn cứng cựa nhất của
bọn tôi cũng theo vào đô thành học saxophone. Năm 1963 tôi
có gặp Nghê lúc anh ta làm nhạc công cho các vũ trường
Tabarin, Mélody và Văn Cảnh. Anh này bị nhiều cuộc t́nh lao
đao với mấy vũ nữ và nghe nói v́ khổ lụy quá mức nên đă
quyên sinh vào năm 1967.
●●● Lê Văn Khoa là con người trí tuệ sung măn. Anh nhiều tài năng quá. Nhưng với tôi, anh măi măi là một nghệ sĩ chân chính, một vị niên trưởng tài đức mà tôi hằng kính phục, ngưỡng mộ. Cũng như 2 lănh vực nói trên, về âm nhạc Lê Văn Khoa cũng là người tự học đàn trên các phiếm đàn vẽ trên bàn gỗ. Cơ duyên may đă đến với chàng thiếu niên có năng khiếu bẩm sinh về nghệ thuật và âm nhạc này khi anh gặp một cặp vợ chồng người mục sư Mỹ: Dr. Elton và bà Evelyn Wallace. Họ lúc ấy đang phục vụ tại nhà thờ Cơ Đốc Phục Lâm (Seventh Day Adventist Church). Ông, bà Wallace là những người thầy tiên khởi đă dạy cho anh trau dồi, tôi luyện trên cây dương cầm của họ và khi anh đă đạt tới tŕnh độ cao th́ vị mục sư khả kính kia có lẽ chợt nhận chân, khám phá ra Lê Văn Khoa có những năng khiếu thiên phú đặc biệt để dễ thăng tiến trên sự nghiệp âm thanh học nên ông đă truyền dạy, đào luyện anh một cách tỉ mỉ về sáng tác, soạn nhạc ḥa âm cũng như cung cách, nghệ thuật điều khiển ban nhạc. Đó có phải là ân sủng vô lượng mà Lê Văn Khoa đă thừa hưởng từ sự giáo huấn của cha, của thầy mà anh hằng và măi măi kính yêu? Hay đó là do, nhờ sự cần cù, trầm tư, khải ngộ của anh, của Thượng Đế đă ưu đăi, ban tặng cho vị thanh niên sớm có ḷng bác ái, bao dung này hoặc đó là kết quả của một sự hài ḥa, tổng hợp nhiệm mầu tất cả các yếu tố nói trên? Hơn ai hết, hiện nay với độ tuổi đă quá “cổ lai hy” của một người thức ngộ, chắc hẳn anh đă chiêm nghiệm và t́m ra đáp số cho câu trả lời, cho vấn nạn mà những bằng hữu, huynh đệ của anh c̣n phân vân, chưa khẳng định được. Vicki Riley, Tiến sĩ Nhạc Ứng Dụng đă từng viết về anh: "Thật là tuyệt vời, tôi nghĩ đây là tuyệt tác hay nhất của Lê Văn Khoa. Với phong cách phương Tây và đặc biệt là giai điệu ngũ âm êm đềm, thánh thoát được hài ḥa chặt chẻ qua các nhạc phẩm này. Âm thanh thật là lăng mạn, tươi vui và luôn luôn đầy thú vị, hứng khởi. Các nhạc sĩ người Ukraina đă thực hiện một công việc tốt đẹp để quang diễn, minh giải và tŕnh tấu với một kỹ năng tuyệt vời. Họ thực sự đưa ra được, tạo nên những ấn tượng xúc động, truyền cảm và niềm đam mê của người viết." [4]
Với hơn 600 nhạc phẩm và tấu khúc mà anh đă sáng tác bằng tâm huyết, bằng sự sáng tạo anh đă cống hiến cho nền âm nhạc một gia tài đồ sộ quí báu. Một số các ḥa âm, hợp âm này đă được đưa vào: - Các sách dạy đàn dương cầm như: Giáng Sinh Ca [Chrismas Songs], Nhạc Việt Mến Yêu [My Beloved Vietnamese Music Book], Trúc Xinh [The Beautiful Bamboo], Gợi Nhớ - Ca Khúc Nghệ Thuật [Vietnamese Art Songs], Dân Ca Vietnam [Vietnamese Folk Songs] [5] - Các CDs nhạc như: Lullaby, Souvenir, Memories, Symphony Vietnam 1975 [5] Trái với cái buồn vấn vương của nhạc Việt Nam, những sáng tác của Lê Văn Khoa tuy có đau ḷng nhưng tỏa ra niềm lạc quan và ḥa b́nh. Lê Văn Khoa không ngừng sáng tạo. Ngày hôm nay, con người mang danh hiệu nhà giáo, nhà báo, nhiếp ảnh gia, kế hoạch gia cho những đại hội văn hóa, chồng và cha của 3 con gái, vẫn tiếp tục cuộc sống nhiều sôi nổi. Ông soạn nhạc ở nhà, trên phi cơ, ở quán ăn, ở pḥng mạch bác sĩ! Ông nói chuyện với bàn tay di động, gơ trên phím đàn vô h́nh, điều khiển trong không gian ảo! Bác sĩ Nguyễn Thế Hùng, một chuyên gia gây mê ở California, tốt nghiệp Trường Quốc Gia Âm Nhạc Sài G̣n, là một người ái mộ của Lê Văn Khoa, cho biết cảm nghĩ như sau: “Ngay khi tôi nghe Bản Giao Hưởng Việt Nam 1975, tôi bị choáng váng ngay tức khắc! Vẻ sang trọng uy nghi của khúc nhạc mở đầu gần làm tôi quên đi cái nguồn cội khiêm nhường và thôn dă của chủ đề. Sự khai triển tiếp sau đó rất uyển chuyển, rất có lư, làm cho toàn bộ phần thứ nhất của Bản Giao Hưởng như một thực thể thống nhất. Làm sao một nhạc phẩm đẹp như thế mà chỉ dùng có 5 nốt nhạc?Để trả lời câu hỏi trên, tác giả Bản Giao Hưởng Việt Nam 1975 trả lời: Cứ xem Chopin, Debusssy hay Liszt. Họ cũng đă dùng ngũ cung”.[6]
[Jackie Bong-Wrigh – Ca Ngợi Tự Do] Về nguyên nhân của sự ḥa hợp, ứng dụng mới lạ này anh đă giải thích:
“Mục đích là tôi muốn dùng những nét
nhạc hết sức đơn sơ của Việt Nam mà ḿnh có thể biến hoá để
người nước ngoài có thể dùng được. Bằng cách đó, ḿnh đưa
nhạc Việt đi xa hơn để hoà vào với ḍng nhạc thế giới. Tại
sao người ta chơi nhạc Đức, nhạc Nga, nhạc Anh, v.v… mà
không chơi nhạc Việt Nam? thành ra tôi tâm nguyện là phải
làm sao để đưa nhạc Việt ḿnh cho thế giới biết tới nhạc
Việt Nam. Đó cũng là cái ư niệm mà tôi đă có từ trước năm
1975. Trong một buổi nói chuyện với nhạc sư Nguyễn Hữu Ba về
vấn đề phổ biến nhạc Việt, ông ta chủ trương nhạc Việt phải
chơi bằng nhạc cụ Việt Nam. Tôi th́ ngược lại, tôi nói là
phải viết cho nhạc cụ Tây phương. Nghe mà người ta cảm thông
được th́ người ta mới tiếp nhận. Nhờ đó, nhạc sĩ trên thế
giới mới chơi được, c̣n nếu ḿnh chỉ chơi nhạc trên nhạc cụ
cổ truyền của ḿnh mà thôi, th́ người nào phải học nhạc cổ
truyền mới chơi được. Như vậy là tự ḿnh giới hạn ḿnh.”
●●● Bằng những hiểu biết sâu rộng, bằng đam mê và năng lượng đáng ngạc nhiên, Lê Văn Khoa đă gây cảm xúc, tạo ấn tượng mạnh cho hàng vạn khán thính giả trong nhiều năm qua với phương pháp tiếp cận độc đáo của ḿnh để tŕnh giải âm nhạc dù đó là qua các buổi tŕnh diển hay những cuộc thảo luận, hội thoại. Cuộc xuất hiện mới nhất trước công chúng của chương tŕnh âm nhạc Lê Văn Khoa là tại Rachel Schlesinger Concert Hall ở Alexandra - VA vào ngày thứ bảy 9 tháng 11 năm 2010 vừa qua với chương tŕnh Ca Ngợi Tự Do (Ode to Freedom) cùng dàn nhạc Kyiv Symphony Orchestra & Chorus nổi tiếng khắp thế giới với hơn 100 nhạc sĩ và ca sĩ tài danh cùng sự tham gia của Ban Hợp Xướng Vùng Hoa Thịnh Đốn. Qua lời giới thiệu của Ban Tổ Chức th́ đó là một chương tŕnh đặc biệt để kỷ niệm 35 xa quê hương và tưởng niệm các nạn nhân bị chết thê thảm trong ngày 9 tháng 11 năm 2001. Ban nhạc quốc tế xứ Ukraine đă tŕnh diễn các nhạc phẩm nổi tiếng trên thế giới và nhạc dân ca Việt Nam do chính anh Lê Văn Khoa soạn ḥa âm và phối khí. Theo các giới truyền thông, báo chí và truyền h́nh đă tường thuật lại th́ buổi buổi tŕnh diễn này rất thành công và đă được các nhạc sĩ, nhà soạn nhạc nước ngoài cũng như đồng bào dự thính nhiệt liệt khen ngợi, tán thưởng.
Lê Văn Khoa chỉ huy dàn nhạc Kyiv Symphony Orchestra
Cô bạn gái Tiểu Thu của tôi là một người rất kính mộ cá nhân Lê Văn Khoa và say mê nhạc của anh. Cô đă không bỏ lỡ cơ hội vừa qua để cùng chồng từ Canada đă bay về Washington D.C. hầu được thưởng thức chương tŕnh Ca Ngợi Tự Do. Tiểu Thu cho biết vợ chồng cô đă rất hoan hỉ, hài ḷng về buổi đại ḥa tấu, hợp ca, hợp xướng đầy xúc động, đáng ghi nhớ đó. Xin cảm ơn anh. Xin cảm ơn anh Lê Văn Khoa - người nhạc sĩ tài hoa, người nghệ sĩ chân chính đă dành suốt cả đời ḿnh, đă đem tất cả tâm huyết của ḿnh để phục vụ, cống hiến cho quê hương, làm vẻ vang cho ṇi giống Việt. Khi nghĩ đến anh, tôi đă nhiều lần tự vấn: Không biết con người kỳ diệu, hiền ḥa đứng tuổi này sẽ c̣n đủ sức đi thêm bao lâu, bao xa trên hành tŕnh nghệ thuật để khai phá, sáng tạo, xiển dương sự tuyệt mỹ của thiên nhiên trong kho tàng âm nhạc, t́nh tự dân tộc.
Một lần nữa xin cám ơn anh Lê Văn Khoa về
những đóng góp của anh cho đời, cho nhân loại. Quả thật, anh
là một tấm gương sáng, trong suốt về tài năng và đức độ đáng
cho các thế hệ trẻ hôm nay và ngày mai thán phục để học hỏi,
noi theo.
|
