Chuyện nhà vua
Quý Anh Chị và Các Bạn thân mến, Swaziland là một quốc gia nhỏ xíu, được bao quanh ba phía bởi Nam Phi và một phần phía đông bắc bởi Mozambiquẹ. Diện tích 17,364km2, dân số hơn 1,3 triệụ. Đất nước nhỏ, dân số ít, lại ở bên cạnh hai quốc gia cường thịnh, họ có vẻ yên phận với những ǵ ḿnh có. Họ yên ổn với Vương Quốc của ḿnh trong suốt thời kỳ lịch sử rất dài cho đến thế kỷ 19 (1840), khi các nước tây phương ra sức chiếm thuộc địa th́ họ rơi vào ṿng bảo hộ của Anh Quốc. Họ được trao trả độc lập vào năm 1968. Đó là nhờ công lao tranh đấu của nhà Vua Sobhuza II.
Ông được thừa kế ngai vàng lúc 4 tháng tuổi, khi cha Ông mất một cách bất ngờ. Bà nội ông nắm quyền nhiếp chính cho đến lúc ông được 21 tuổi (1920). Trong thời gian này, Bà chú trọng đến việc giáo dục cho Ông tinh thần "Tổ Quốc Trên Hết" để sau này Ông lấy lại cho đất nước cho dân tộc những ǵ đă bị đế quốc chiếm đọat. Năm 1921 Ông chính thức đăng quang. Không phụ ḷng mong đợi của Bà Nội, Ông đă nhiều lần đi Anh quốc, yết kiến nhà Vua George V. Suốt 15 năm ṛng ră, Vua George V mới đồng ư hoàn trả cho Swaziland một phần đất mà họ đă chiếm và nhập vào South Africa. Được giáo dục trong nhà trường tây phương, Ông cảm thấy rất thoải mái áp dụng các kỹ thuật tân tiến để phát triển đất nước. Thêm vào đó là tinh thần dân tộc thừa kế từ Bà Nội, Ông đă cho khôi phục một số lễ hội và phong tục cổ truyền kể cả tục đa thê. Ông đă áp dụng tục đa thê này cho chính ḿnh một cách tích cực. Theo tài liệu, Ông có 70 bà vợ, 210 người con. Ngày Ông mất (1982), có 1000 con cháu trong đám tang. Truyền thống cho rằng cưới 2 vợ mới mỗi năm sẽ giúp nhà vua giữ sự ổn định chính trị cho nước nhà. Theo truyền thống th́ 2 bà vợ đầu tiên của nhà vua sẽ do Hội đồng quốc gia chọn. Các bà vợ sau đó được nhà vua chọn từ những cô gái tham dự lễ Reed Dance hàng năm. Reed dance là lễ hội truyền thống được phục hồi vào năm 1940. Đây là lễ hội quốc gia, diễn ra vào khoảng cuối tháng 8 hoặc đầu tháng 9 mỗi năm, song ngày lễ chính thức chỉ được loan báo một tuần lễ trước đó. Thế nên muốn tham dự lễ này du khách phải theo dơi thời khoá biểu sự kiện của nhà nước vào khoảng đầu tháng 8 để mua tua hoặc mua vé máy baỵ. Lịch nghỉ phép của tôi không rơi vào thời gian này nên tôi không có cơ hội để dự lễ nàỵ. Những điều sau đây tôi ghi lại theo lời anh tua gai và t́m kiếm trên internet để chia sẻ cùng Quư Anh Chị và Các Bạn. Theo trang nhà http://www.sntc.org.sz/cultural/umhlanga.asp hoặc trang nhà http://www.thekingdomofswaziland.com/pages/content/index.asp?PageID=54 th́ Reed dance có 3 mục đích: 1) Bảo vệ / ǵn giữ sự trong trắng của các cô gái 2) Cống hiến người làm việc cho thân mẫu của vua 3) Xây dựng t́nh đoàn kết qua việc làm chung theo nhóm.
Hình bưu ảnh
H́nh trích từ internet Lễ này kéo dài 8 ngày theo tŕnh tự như sau: Ngày 1: Các cô gái tập trung tại khu vực sẽ diễn ra buổi lễ, ghi tên theo từng nhóm chừng mỗi 200 người. Họ được giám sát bởi các giám thị, thường là nam giớị. Họ sẽ ngủ lại trong các lều của những người thân tộc của nhà vua hoặc trong các trường học gần đó. Ngày 2: Các cô gái sẽ được phân thành 2 nhóm tuổi: từ 8 đến 13 và từ 14 đến 22. Buổi chiều họ sẽ theo giám thị dến nơi có cây reed. Nhóm lớn tuổi đi khoản 30 cây số, nhóm nhỏ tuổi khoản 10 câỵ. Nếu họ đi xa hơn, chính quyền sẽ cấp xẹ. Họ sẽ đến nơi lúc trời tối và sẽ ngủ lại trong các lều vải do nhà nước cung cấp, hoặc cư dân gần đó cũng rất sẵn ḷng mời họ vào ở lại trong gia đ́nh ḿnh. Ngày 3: Các cô gái cắt cây reed, mỗi người cắt chừng 10 tới 20 cây, xong bó lạị. Ngày 4: Các cô gái sẽ quay trở về nơi sẽ diễn ra buổi lễ với bó cỏ reed của ḿnh. Ngày 5: Các cô chuẩn bị trang điểm, trang phục nhảy múa. Ngày 6: Lần múa thứ nhất, khoảng từ 3 tới 5 giờ chiềụ Các cô mang các bó reed đặt bên ngoài khu vực của Mẹ Vua. Họ vừa múa vừa hát vừa di chuyển đến lễ đài. Ngày 7: Lễ múa chính thức, hôm nay có nhà vua tham dự. Ngày 8: Nhà vua sẽ cho thịt một số súc vật, chia cho các cô gái mang về.
Trên đây là tin tức tôi t́m thấy trên internet. Tuy nhiên theo lời anh Bob và anh Ayanda, tua gai và tài xế của nhóm tôi, th́ có thêm vài chi tiết vào ngày 7. Đó là ngày rất hồi hộp, là cơ hội, là mục đích của các cô bởi v́ khi tham dự nhà vua sẽ ngắm một (hoặc hơn) cô gái nào đó với điều kiện cô ấy phải trên 18 tuổi. Khi chọn rồi, nhà vua sẽ quỳ xuống trước cô gái, và ngay tức khắc các vệ sĩ đi theo nhà vua sẽ làm một hàng rào bao quanh cô ấy, sau đó cô ấy sẽ được đưa về một dinh thự nào đó theo lịnh của nhà vua. Ngày hôm sau nhà vua sẽ gởi sính lễ cầu hôn đến nhà cô gái. Theo tục lệ này th́ mỗi năm nhà vua có quyền chọn ít nhất một cô gái trong trắng về làm thứ phi, song cũng có năm nhà vua không chọn ai. Ví dụ như nhà vua hiện nay, ông lên ngôi năm 18 tuổi, đến nay 49 tuổi, tức làm vua 31 năm, vậy ông có thể có 31 bà vợ, nhưng thực tế ông chỉ có 14 bà, có nghĩa có nhiều năm ông không chọn bà nào. Thêm vào đó, khi chọn một bà vợ mới, nhà vua sẽ đưa bà về một nơi bí mật để không bà nào biết bà nào ở chỗ nào. Song, người dân có thể biết đó là nơi ở của vợ vua do có cảnh sát hay an ninh canh giữ. Tôi hỏi tiếp: Nhiều vợ nhiều con như vậy, ai là hoàng hậu chính thức, ai sẽ là người nối ngôi vua.
Anh Bob (h́nh bên) đáp: Không có hoàng hậu chính thức. Chỉ
bà nào có con nối ngôi th́ mới có danh hiệu hoàng hậu. C̣n
nối ngôi vua th́ phải là người con trai duy nhất của một
trong các bà vợ vua đồng thời phải là độc thân, chưa có vợ,
chưa có bồ. Nếu người có đủ điều kiện trên chưa tới tuổi
luật định để nắm quyền lực th́ người mẹ của người đó sẽ nắm
quyền nhiếp chính cho đến khi nhà vua trẻ đủ tuổi lên ngôi.
Anh Ayanda (h́nh bên) cho hay đó là tập tục, là văn hóa, ông phải theo vậy để là ông vua hoặc rời bỏ địa vị. C̣n gia phả của nhà vua th́ đă có văn pḥng riêng của nhà vua lo liệu. Anh Bob có ư nghĩ khác. Anh có con gái 10 tuổi, khẳng định không bao giờ cho con gái tham dự lễ này. Tôi hỏi thăm vài cô khá trẻ làm việc trong khách sạn về lễ hội này, họ trả lời không biết hoặc chưa bao giờ tham gia vào lễ này. T́m thêm tài liệu về Reed Dance trên net, Quư Anh Chị và Các Bạn có thể đọc được nhiều ư kiến khác nhau: 1) Phản đối: Người không thích cho rằng người tham dự quá đông nên khó bảo đảm an toàn, đă có năm xảy ra tai nạn làm chết người; nơi ăn chốn ở cho các người tham dự thiếu vệ sinh. Họ cũng không bằng ḷng với trang phục không mặc áo, bắt các cô phải để ngực trần. 2) Ủng hộ: Dĩ nhiên có rất nhiều người ủng hộ lễ hội này cho nên số người tham dự có khi lên đến 30 ngàn. Họ tham dự v́ vui, v́ trẻ trung, v́ hănh diện ḿnh trong trắng và nhất là một cơ hội lớn được nhà vua chọn làm thứ phi! Chỉ một bước chân là chạm vào cuộc sống vương giả, một ước mơ chính đáng của các cô!!! 3) Miễn cưỡng: Có cha mẹ buộc ḷng phải cho con gái ḿnh tham dự lễ này v́ nếu không tham dự con gái ḿnh có thể bị từ chối một học bổng cho các lớp học cao hơn trong tương lai. Cũng có khi họ bị bắt buộc tham dự hoặc phải đóng tiền phạt (thường là một con dê hay một con ḅ) (https://www.theguardian.com/global-development/2016/sep/22/swaziland-reed-dance-cultural-celebration-or-sleazy-royal-ritual-umhlanga). 4) Trung dung: có ư kiến khác, họ muốn tham dự cho vui chớ không mong được nhà vua chọn. Ư định này cũng khá nguy hiểm bởi v́ nếu không muốn được nhà vua chọn th́ đừng tham gia, chớ một khi "bị" vua chọn mà từ chối th́ thật khó sống. Mấy năm trước đây (2013) một cô đă phải đào thoát khỏi Swaziland và xin tị nạn tại Anh Quốc v́ không muốn làm vợ thứ 14 của nhà vua. (http://www.dailymail.cọuk/news/article-2326680/King-Swazilanđwants-make-14th-virgin-bride--let-stay-UK-Womans-plea-asylum-fleeing-African-monarch.html). Từ chống lại nhà vua độc tài, cô ấy trở thành nhà đấu tranh cho dân chủ cho Swaziland, nơi mà bất công xă hội, bất b́nh đẳng nam nữ quyền c̣n rất phổ biến trong nhân dân.
Cô Tintswalo Ngobeni, cô gái can đảmđă từ chối lời cầu hôn của nhà vua, chống lại nhà vua độc tài và đang đấu tranh cho một Swaziland dân chủ
Tuy là chuyện nhà dân, tôi vẫn phải tiếp tục chuyện nhà vua, bởi v́ chuyện người dân không thể tách rời chuyện nhà vua. Thời Anh quốc bảo hộ, họ đă ban hành cho Swaziland một hiến pháp với hai ngành hành pháp và lập pháp riêng biệt. Sau khi dành lại độc lập nhà vua Sobhuza II đă gạt hiến pháp đó qua một bên; Ông cho rằng hiến pháp này không phản ảnh đúng tinh thần và truyền thống của dân Swaziland. Do đó, một hiến pháp mới đă ra đời năm 1977, theo đó nhà vua nắm toàn quyền cai trị đất nước. Năm 1986, Nhà vua Mswati III nối ngôi cha, điều hành đất nước với một nhóm cố vấn, gọi chung Hội đồng Bộ trưởng. (http://www.sahistorỵorg.za/places/swaziland) Ông đă thực hiện nhiều cải cách cho chế độ chính trị, song nhiều người cho rằng các cải tổ này đều nhằm mục đích củng cố quyền hành của nhà vua hoặc duy tŕ cổ tục. Quyền hành của nhà Vua bao trùm cả hành pháp, lập pháp lẫn người dân. Mặc cho người dân nhọc nhằn kiếm sống, nhà Vua vẫn sống đời sống xa hoa, tiêu xài lăng phí. Nhà vua c̣n là người được ủy thác quyền sở hữu đất và tài nguyên quốc gia. Ngoài một số người được quyền sở hữu một phần đất cư trú, những công dân nói chung và người nông dân nói riêng chỉ được cấp quyền xử dụng đất nông nghiệp thông qua người đứng đầu đơn vị hành chánh nơi người nông dân cư trú. Người nông dân có thể bị truất quyền xử dụng đất bất cứ lúc nào, và do đó khó khăn chất chồng khó khăn lên cuộc sống của họ. (http://www.irinnews.org/report/95363/malawi-without-landreform-small-farmers-become-trespassers). Duy tŕ cổ tục đáng kể nhất là tục đa thê. Mỗi năm nhà Vua có quyền cưới thêm một hoặc hai bà vợ mới. Không biết các bà thứ phi này có phải/được làm việc như những công dân khác hay không, nhưng theo cô Tintswalo Ngobeni trên đây th́ "các bà ấy bị giữ trong các lâu đài của họ, giữa những người bảo vệ, không thể đi đâu trừ phi nhà Vua cho phép. Việc duy nhất các bà ấy được làm là mỗi năm được nhà Vua cho đi Mỹ một lần để mua sắm. Tôi hỏi anh Bob rằng bộ ở đây cưới vợ dễ lắm hay sao mà các ông có nhiều vợ thế. Anh đáp: - Một bà vợ là hai con ḅ. - Nghĩa là sao? - Muốn cưới vợ nhà trai phải mang tới nhà gái ít nhất hai con ḅ. Nhà gái sẽ xẻ thịt một con để làm tiệc đăi bà con làng xóm, c̣n một con để nuôi hay làm ǵ tùy ư. Thế nên, cứ có nhiều ḅ (giàu có) th́ có thể có nhiều vợ, và nếu người đàn bà cảm thấy vừa ư với vai tṛ làm lẽ của ḿnh. Anh cũng cho biết một người chị của anh cũng làm vợ hai của chồng chị. Chị ấy bảo rằng chị chấp nhận làm vợ hai và hài ḷng với chọn lựa đó. Anh cũng cho biết thêm dù không ủng hộ chế độ đa thê, anh cũng khó thể chống đối v́ rằng tỉ lệ nam/nữ của Swaziland là 1/3; nếu không chấp nhận đa thê th́ giải quyết sao đây!!? Tôi gặp người phụ nữ này. Chị đang làm việc trong công viên quốc gia Mlilwane. Giọng nói của chị mềm như lụa, nhẹ như tơ. Chị nói chị cũng là một bà vợ bé. Chị đă ly dị và nhờ có con trai nên chi chị được chia một mảnh đất để xây nhà và sống cùng con trai 15 tuổi. Mấy tháng trước chồng chị qua đời, chị được phép trở về nhà chồng để để tang cho chồng v́ rằng chị ly dị nhưng chưa tái hôn. Chị vui vẻ chấp nhận hiện tại và cảm thấy an ḷng khi được để tang chồng v́ nghĩa t́nh trọn vẹn.
Túy Việt
Xem tiếp
phần hai: Tình nghĩa thầy trò
|