Ôi chao giọng Huế !!
Ḿnh người Huế mà đi nơi lạ, nghe được giọng Huế mô đó là rán
ngước mắt, quay đầu t́m cho kỳ được chủ nhân của giọng nớ đang
đứng ở mô, có quen chút mô không. Người Huế qua Mỹ hà rầm, mô
phải ít. Cứ mỗi lần nghe giọng Huế th́ quay đầu t́m, chẳng mấy
lúc mà chóng mặt, nếu không găy cổ. Nhưng mà lạ quá, hễ nghe
được th́ tự nhiên trong ḷng như có một chút dậy sóng, a, bên
cạnh ḿnh đang có một ai đó đang tha hương lạc bước từ xứ ḿnh
đây.
Hôm kia đi ăn cưới, hai bên dâu rể đều là
người Huế. Ông MC người Huế, ông ca sĩ chính cũng người Huế. Khi
ông ca sĩ nói, một cô trong bàn phê b́nh : " Ông ni nói tiếng
Huế chi lạ rứa, ông nói tiếng chi a! ", c̣n ông xă th́ nói: "
Nói tiếng Huế ǵ nghe nặng wá, hổng hiểu ǵ cả ." K th́
nghe hiểu tất.
Vậy th́ giọng Huế ra răng mới đúng tiêu chuẩn
? Cô bé phê b́nh giọng Huế của chàng ca sĩ th́ vừa rời Huế năm
năm, ông xă K là Huế lai căng, sinh ở cao nguyên và lớn lên ở
miền Nam, họ có đôi tai khác hẳn K chăng ? K không phân biệt
được âm sắc trong giọng nói chăng ? Hay là K v́ ḷng thương Huế,
cái xứ ḿnh bỏ mà đi từ xưa nên rộng răi hơn với cái giọng thân
thương nớ, nghe bằng trái tim hơn là bằng đôi tai?
Giọng Huế khác với giọng Hà Nội, giọng Sài
G̣n ra răng mà ông Hà Huyền Chi đi giữa chợ Mỹ, chắc chắn là
nghe rất nhiều người nói tiếng Việt, mà chỉ khi nghe giọng Huế
mới chiêng trống dậy hồn quê, mới khơi nỗi sầu xa xứ chất
ngất trong ḷng, dù ông là dân Bắc chính cống ? Có phải chăng
khi đă nghe một giọng Huế thỏ thẻ bên tai, không chỉ là lời đi
vào hồn người, mà cái giọng đă đậu trong tim, đâm cành trẫy lá ?
...Giọng Huế bỗng nghe từ chợ Mỹ
Mà chiêng mà trống dậy hồn quê
Hương cau màu trúc xanh thôn Vỹ
Áo mới xênh xang giữa hội hè
Tôi bước bên nàng không dám thở
Không gian đầy Huế núi cùng sông
Tóc ai thả gió hồn tôi mở
Dấu kín trong tim những nụ hồng
Hà Huyền Chi ( Huế đầy)
Giọng Huế quư giá vô cùng làm cho Mạ đă lưu lạc bao nhiêu năm,
mất mát đủ thứ mà khư khư ôm lấy giọng Huế ướt rượt, nhất định
không đánh đổi, không pha trộn, dù đời sống Mạ như cuồng lưu
tràn bờ biết bao lần. Lúc lắng xuống, giọng Mạ như gịng Hương
sau những cơn cuồng nộ, lại lặng lờ xanh trong chảy xuôi ra biển,
êm ái nghe giọng ḥ thoang thoảng xa đưa.
...Tuổi con gái Mạ từng uống nước sông
Đến bây giờ giọng Huế nghe c̣n ướt
Giọng Huế nghe c̣n một chút ǵ trong
Bao đắng cay pha vào chưa đục được ...
Đoàn Vị Thượng ( Giọng Huế của Mạ)
Giọng Huế ăn sâu trong tâm người con Huế, đi đến bờ bến nào cũng
thương nhớ không nguôi. Chỉ cần nghe tiếng thỏ thẻ của một người
bạn Huế là gợi nhớ đến một thời thơ ấu có tiếng Mạ ru hời bên
tai, và cảm thấy gần gũi ngay, như gần gũi với thời gian đă qua,
đă mất.
...Nếu lại được em ru bằng giọng Huế
Được vỗ về như mạ hát ngày xưa
Câu mái đẩy chứa chan lời dịu ngọt
Chết cũng đành không hối tiếc chi mô
Tô Kiều Ngân ( Giọng Huế)
Giọng Huế của gái Huế dịu dàng, nhiều người công nhận. Nhưng
giọng Huế con trai Huế th́ đang c̣n được bàn căi. Nhiều người
cho rằng giọng trai Huế không hùng hồn, không kêu gọi được người
khi làm chuyện lớn. Điều ấy thực chăng ? Không phải đâu. Chỉ tại
người Nam và người Bắc không muốn sửa đổi đôi tai của họ để nghe
một âm sắc trầm trầm bằng bằng. Không sửa được, họ không hiểu
th́ họ không nghe. Nên để được người nghe, người Huế đổi giọng.
Người Nam, người Bắc không ai đổi giọng của họ, mà người Huế th́
đi đến đâu pha giọng đến đó. Chính v́ vậy mà người khác địa
phương không cần phải lắng nghe, sửa tai mà nghe. Hai người Huế
tha phương gặp nhau, phải một thời gian lâu mới biết là họ cùng
người Huế cả v́ họ nói giọng Bắc, giọng Nam. Khi biết ra, cả hai
cùng hân hoan, tự hào nói : Rứa hả, em cũng Huế đây ń.
Ngày K mới theo chồng từ Huế vào Sài G̣n, K ở chung với chị
chồng. Bà đi làm suốt ngày. Bà có một người giúp việc, bà Tư,
người Kiên Giang. Trong những ngày đầu sống trong căn gác xép xa
lạ, chồng theo tàu lênh đênh, chung quanh không người thân quen,
K chỉ có mỗi bà giúp việc ấy để chuyện tṛ cho đỡ nhớ nhà. Mà
nói chuyện với Bà như nói chuyện với người điếc. Bà nói K c̣n
nghe được chứ K nói th́ bà hoàn toàn mù tịt, không hiểu K nói ǵ.
Nhờ bà làm ǵ rồi th́ cũng tự ḿnh đi làm lấy v́ bà ư hử mà
không làm, chỉ v́ bà không biết K muốn ǵ. Bà than : " Cô nói
tiếng ngoại guấc, hông nói tiếng Yiệt ".
Đối với người Nam, ai không nói giọng Nam là
không nói tiếng Việt.
Như vậy, giữa tiếng và giọng, có một sự sai biệt khá lớn. Chúng
ta hay dùng lẫn lộn. Khi nói " nói tiếng Huế " hay " nói giọng
Huế " , th́ ai cũng hiểu ngay là người ấy đang dùng âm thanh trọ
trẹ để phát ngôn. Nhưng khi nói theo ông Vơ Hương An " Tiếng Huế,
một ngoại ngữ ", th́ rơ ràng tiếng không c̣n là giọng Huế nữa.
Bạn có thể nói giọng Huế, nhưng giọng Huế nớ sẽ không là giọng
Huế rặt nếu bạn không dùng mô tê răng rứa. Nghe một giọng Huế
thỏ thẻ mà trong câu toàn là thế là thế nào, thưa vâng,
không sao đâu ạ th́ nghe nó ... kỳ kỳ như ăn cơm hến với
dưa muối, cà pháo. Huế không thưa vâng ạ. Huế chỉ dạ nhẹ
nhàng. Cái tiếng dạ của mấy cô gái Huế làm chết biết bao chàng
trai Huế cũng như không Huế. Huế không nói thế là thế nào,
Huế nói : Dạ, rứa là răng ? Mấy chữ mô tê răng rứa ni
phải đi với giọng Huế, chứ c̣n đi với giọng Sài G̣n, với giọng
Hà Nội th́ dĩ nhiên chỉ là nói đùa cho vui, hoặc đang lấy ḷng
một người Huế nào đấy thôi, hoặc là một dấu vết cho thấy người
nói đă một thời lăn lóc trên đất người, đă lậm tiếng người, đă
mất gốc không nhiều th́ ít. Như K đây. Đau ḷng mà nhận ra như
rứa.
Người Huế không kêu " cô ", người Huế kêu " O
".
Người Huế không kêu " Bà ", người Huế thưa " Mệ "
Người Huế không "nói ", người Huế "noái "
Người Huế không "mắc cỡ ", người Huế "dị ̣m",
Người Huế không hỏi: "Sao vậy? ", người Huế hỏi "Răng rứa? "
Người Huế không nói " Đẹp ghê ", người Huế nói " Đẹp dễ sợ. "
Người Huế cái chi cũng kêu lên "Dễ sợ !! ", dữ dễ sợ, hiền dễ sợ,
buồn dễ sợ, vui dễ sợ, xấu dễ sợ, thương dễ sợ, ghét dễ sợ.
K đang trở lại với Huế, đang nói lại cái
giọng mà thuở xưa đă từng thỏ thẻ bên tai ai, đang t́m học lại
tiếng Huế, một ngôn ngữ tuy đang dần dần bị mai một v́ những đợt
sóng người từ các nơi trôi dạt đến. Những người mới này mang
theo họ cái giọng, cái tiếng từ quê cha đất tổ, hoà lẫn với
tiếng và giọng Huế, t́m cách đồng hoá nó, như xưa kia người Việt
đồng hoá người Chiêm.
Những người ở các vùng khác có tha thiết nhớ
và ǵn giữ tiếng và giọng của họ không hè ?
Hồi c̣n đôi tám, đi nghỉ hè trọ ở nhà một
người bạn gái tại Sài G̣n. Nhà bạn có hai ông anh lớn hơn chừng
ba bốn tuổi. Cả bọn họp thành một nhóm đi chơi với nhau vui vẻ.
Một buổi trưa, sau khi đi chơi đâu đó về, cả 4 nằm ngang trên
chiếc giường lớn nói chuyện bâng quơ. Một trong hai anh nằm kề
K, lấy mái tóc dài của K đắp ngang mặt ḿnh, hỏi :
" Tại sao người Huế khi nói ǵ cũng nói " dễ
sợ " vậy K ? "
" K không biết. "
" Vậy th́ nếu nói ' Dễ thương dễ sợ ' có đúng không ? "
" Không biết. "
Đặng Lệ Khánh