|
Thân Trọng Thủy
HỌ ĐĂ ĐI NHẸ VÀO ĐỜI
“T́m đâu cho thấy cố nhân,
Hồn quê theo ngọn mây Tần xa xa…”
Hai câu Kiều trên tả thật đúng tâm trạng của tôi lúc nầy. Không hiểu sao
bỗng nhiên tôi lại nhớ đến những bóng h́nh xa lắc xa lơ tưởng đă ch́m
sâu vào quên lăng. Có lẽ là do một sự liên tưởng nào đó. Họ là những
người ngày xưa tôi thường gặp. Họ rất gần gũi với tuổi thơ chúng tôi. Có
thể nói bằng cách nầy hay cách khác họ đă góp phần tô điểm cho quăng đời
niên thiếu của chúng tôi thêm phong phú và thi vị. Bây giờ nghề của họ
hầu như đă mai một và trong kư ức của tôi h́nh bóng họ cũng đă nhạt nḥa
nhưng những câu chuyện dính líu đến “nghề câu cơm” của họ mà tôi được
chứng kiến th́ chẳng hiểu sao tôi vẫn c̣n nhớ như in. Nhưng kể sao cho
xiết? Chỉ xin nhắc lại vài “cố nhân" và một vài chuyện : 1)- Ông làm vườn : Nếu có dịp phải khai sơ yếu lư lịch th́ ở mục “nghề nghiệp” có lẽ ông sẽ ghi:” làm thuê”. Ghi như vậy th́ không rơ ràng v́ thực ra nghề của ông là làm vườn dạo. Rựa cầm tay, cuốc trên vai, ngày ngày ông đi khắp đường xưa thành nội (1). Nhà nào cần ông th́ kêu ông vào. Mà ở trong thành nhà nào chả có vườn, không lớn th́ nhỏ và đâu phải nhà nào cũng có thể tự chăm nom được hết mọi việc vườn tược. Cho nên ông làm vườn luôn luôn có đất để … múa rựa và vung cuốc, không bao giờ sợ thất nghiệp. Người ta thường thuê ông lật đất, bón phân, trồng chuối, đốn tre làm giàn trồng su, trồng bí, trồng bầu v.v… Có khi c̣n nhờ ông lồng nhăn, hái cau, hái dừa. Chủ nhà thường khoán việc cho ông và việc cũng chẳng có ǵ nhiều, thường th́ trễ lắm ông cũng hoàn tất trước lúc chạng vạng, ít khi để kéo qua ngày sau.
Tiền công được trả theo thỏa thuận và thường ông được chủ nhà đăi bữa ăn
trưa. Ăn uống xong ông dựa lưng vào gốc cây mít qú lim dim ngủ mấy phút,
rồi thong thả vấn một điếu thuốc cẩm lệ bặp bặp vài hơi trước khi tiếp
tục công việc.
Ông ta đến làm vườn nhà tôi nhiều lần nhưng tôi nhớ rơ nhất là có một
lần mẹ tôi nhờ ông mua dây kẽm gai để rào lại cái hàng rào. Trước đó hàng
rào nhà tôi cũng giống như bao nhiêu cái hàng rào khác, làm bằng cây
chè tàu, khá dày và thẳng tắp, thỉnh thoảng được cắt tỉa bằng kéo thật
gọn gàng, tươm tất. Hàng rào chè tàu ở thành nội có một vẻ đẹp riêng
biệt độc đáo của nhà vườn. Ai ở xa về Huế mà không nao ḷng khi
trông thấy cái hàng rào nhà ḿnh? Nhưng sao mẹ tôi lại bỏ nó đi mà thay
thế bằng hàng rào kẽm gai? Câu chuyện bắt đầu từ một cây khế. Không biết
từ bao giờ một cây khế nho nhỏ mọc lên một cách oái ăm và không hợp thời
ngay chính giữa hàng rào ngăn cách nhà tôi và nhà bác hàng xóm. Cùng với
lũ trẻ hai nhà, cây khế lớn lên như thổi. Rồi khế có trái và trẻ con có
chuyện để mà tranh giành nhau. Thường th́ mọi bất ḥa của người lớn khởi
đầu từ chuyện trẻ con và chiến tranh thế giới bùng nổ có khi chỉ v́ một
cây khế và một cái hàng rào!
Một buổi sáng thức dậy nhà chúng tôi phát hiện cây khế không c̣n nằm
chính giữa hàng rào nữa mà đă nằm gọn bên vườn nhà bác hàng xóm,
cứ y
như có bàn tay của thần đèn Nguyễn Cẩm Lũy can thiệp. (Nói cho vui vậy
thôi chứ ông Nguyễn Cẩm Lũy lúc đó chưa ra đời. Ông Lũy hiện nay nổi
tiếng khắp nơi nhờ ông có tài chuyển dịch một ṭa nhà hay đ́nh chùa, nhà
thờ v.v.. từ nơi này qua nơi khác cách nhau vài chục mét, dễ như thần đèn
hô biến, và không cần máy móc ǵ cả, chỉ cần nhân công, cây gỗ dùng làm
đ̣n, ṛng rọc, dây xích... Ông chẳng có bằng kỹ sư nào cả nhưng ông tính
toán bằng tay, bằng mắt, bằng tài khéo của ḿnh chính xác vô cùng và cho
đến nay ông đă dời chỗ được rất nhiều ngôi nhà ở Sài g̣n và các tỉnh.
Mới đây ông đă dời thành công cổng chùa Vĩnh Nghiêm ở Sài g̣n lùi vào
phía trong đến hơn chục mét. Nghe nói ông c̣n có nguyện vọng muốn qua
Ư
sửa tháp Pisa cho hết nghiêng nữa đó.)
Thực ra cây khế vẫn đứng yên tại chỗ c̣n cái hàng rào chè tàu th́ đă bị
những bàn tay ma giáo tỉa gốc phía bên họ rồi cắm xiên qua phía bên nhà
tôi, làm như vậy dần dần đoạn hàng rào chỗ có cây khế sẽ ẹo qua bên vườn
nhà tôi, để cho cây khế nằm lọt qua đất nhà họ. Tội nghiệp cho cái hàng
rào đang thẳng tắp bỗng bị bẻ cong như cái khuỷu trên đèo Hải Vân! Chỗ
diện tích đất bao quanh cây khế – và cả cây khế – nghiễm nhiên trở thành
tài sản của hàng xóm, dẫu Bao công tái thế cũng phân xử như thế mà thôi,
không thể khác được. Nhưng mẹ tôi không trông chờ ông Bao, cũng không
cần nhờ ai phân xử cả. Bản tính hiền lành, nhịn nhục, bà lẳng lặng
cho t́m ông làm vườn, nhờ ông mua dây kẽm gai rào lại cái hàng rào. Bà
yêu cầu rào cho thật thẳng, có nghĩa là nhường hẳn cho phía bên kia
trọn vẹn cả cái hàng rào cũ bằng chè tàu rộng 0,6 mét, dài 40 mét! Thiệt
phi ni lô đia – chẳng c̣n ǵ để nói!
2)- Bà gánh gạo bán rong – Gạo lon tộn - C̣n nhớ học tṛ Huế lúc trước
gọi học bài là gạo bài. Học suốt ngày suốt đêm th́ gọi là học gạo. Gạo
quá thành ra gạo lon tộn. Tại sao gọi như thế th́ chịu! Có hỏi bà gánh
gạo bán rong e bà cũng không trả lời được, mặc dầu cái lon của bà cũng
được tộn đấy, nhưng mà tộn đáy lên. C̣n cái lon của người mua th́ tộn
đáy xuống.Hai cái lon đều có xuất xứ là lon sữa bơ - “sữa đặc có đường
sữa hiệu con chim, trọng lượng 397 grs”- thế mà hai cái lon ấy chưa bao
giờ t́m được tiếng nói chung. Khỏi nói ai cũng biết tại sao có chuyện lạ
như thế. Lạ hơn nữa là cách đong cũng không giống nhau. Khi đong, người
bán gạt nặng tay một chút, cho gạo trong lon tạo ra một vũng trũng trước
khi đổ qua thúng của người mua. Người mua sẽ không tin tưởng người bán
cho nên sẽ đong lại, và gạt tay nhẹ một chút cho gạo trong lon tạo thành
đồi núi trước khi đổ qua một cái thúng khác .Thế là không ai chịu ai cả
“Chị đong 50 lon răng tui đong chỉ có 45 lon thôi?” Rứa là đong lại nữa!
Sau nầy họ t́m ra cách gạt gạo bằng một cái gạt dài bằng một nửa cái
ống thổi lửa nhỏ, nhưng chênh lệch giữa hai lần đong vẫn c̣n. Tôi không
nhớ cuối cùng họ đă thoả thuận với nhau như thế nào để cho thuận mua vừa
bán nhưng rơ ràng họ đúng là mẫu người giàu tính kiên nhẫn. Thế mới
biết ngày xưa người ta cân đo đong đếm giỏi thiệt!
Năm 19.. trên bước đường lưu lạc, tôi gặp lại một người cùng quê trước
dạy học ở Huế. Bây giờ anh ta làm ǵ để nuôi sống gia đ́nh th́ tôi không
rơ và cũng ngại hỏi, nhưng khi nh́n thấy anh cầm hai cái lon sữa ḅ (lon
không) và nghe anh giải thích công dụng của chúng th́ tôi đoán biết hoàn
cảnh khó khăn của anh. Anh ta nói :
- “Anh thấy hai cái lon nầy khác thường phải không? Có chi mô, tôi đă
thuê thợ thiếc g̣ lại để cho hai cháu bán đậu phụng nấu đó. “
Th́ ra cái lon sữa ḅ vốn cao 8 cm có đường kính 7 cm, nhưng anh đă phù
phép cho nó nhỏ hơn, chỉ c̣n cao 6,5 cm và đường kính c̣n 6cm . Làm như
vậy, anh mong hai đứa nhỏ con anh có thể kiếm thêm chút ít tiền lời. Lúc
đó tôi chỉ biết im lặng ngồi nghe anh bạn tôi nói nhưng thấy nghèn nghẹn
trong cổ. V́ nghèo khó, tuổi thơ đă bị đánh cắp nhiều quá!
3)- Ông họan heo thiến gà. Thật khó nhớ cho đầy đủ đồ nghề của ông gồm
những ǵ. H́nh như “bửu bối” của ông là một con dao cong cong rất bén,
một sợi cước, một khúc tre và một gói vôi ăn trầu màu đỏ (Vôi đỏ chắc là
do dính máu). Trong thành hầu như nhà nào cũng có nuôi heo. Heo nái đẻ
một bầy trông rất sướng mắt. C̣n heo đực bị chê là đồ dài lưng tốn… cám,
ăn no lại nằm mà tơ tưởng chuyện trăng hoa, nuôi hoài không lớn. Cho nên
phải hoạn đi thôi. (C̣n chuyện kia đă có heo nọc lo!)
Ông thợ hoạn ra
tay rất lẹ. Chỉ trong nháy mắt, nghe kêu một tiếng thảm thiết : Ti…ế…c !
Tiếc ! thế là ôi thôi rồi !
Ông không chỉ hoạn heo thiến gà mà c̣n hoạn cả chó. Có lẽ v́ thế mà đi
đâu ông cũng được họ nhà chó đón tiếp rất ầm ĩ. Ông đang c̣n ở đầu xóm
mà bầy chó ở cuối xóm đă bắt đầu sủa inh ỏi, chúng đua nhau vừa sủa vừa
chạy thụt lùi cho đến khi nào ông đi khuất mới thôi.
Sau nầy tôi không c̣n thấy kiểu hoạn heo thiến gà như thế nữa.
Có một chuyện nhắc tôi lại nhớ đến ông thợ hoạn ngày xưa. Năm 19..
thành phố X phát động chiến dịch hạn chế sinh sản bằng phương pháp đặt
ṿng (đối với phụ nữ) và T.O.D.T (đối với đàn ông) (nghe cứ như C.O.C.C
– con ông cháu cha!)Những cặp vợ chồng có từ hai con trở lên đều được
vận động ”kế hoạch hóa”, hoặc vợ đặt, hoặc chồng thắt. Đây chỉ nói chuyện
thắt mà không nói chuyện đặt. Các quí ông dù thuận t́nh môt cách vui vẻ
hay miễn cưỡng đều được tập trung tại một địa điểm tạm dùng làm bệnh
xá. Họ được phát miễn phí một ống nhỏ xà pḥng cạo râu (tương tự như loại
cấp phát cho hành khách trên máy bay) và một lưỡi dao cạo hiệu Gilette
(lưu ư chữ Gilette nầy chỉ có một chữ L là v́ đó là hàng nhái, hàng dỏm,
cạo rách da chảy máu mà không đứt râu!).Từng tốp 10 người đi vào pḥng
tắm để sử dụng hai thứ quà tặng đó. Khoảng mười phút sau, 10 người khác
được lệnh vào thay cho nhóm cũ. Nhóm cũ sẽ theo lối cửa khác tồng ngồng
bước qua “pḥng mổ”. Mỗi người leo lên một cái bàn giống như bàn học sinh
và nằm tênh hênh để chờ… “làm kế hoạch”. Chẳng có bàn mổ, chẳng cần gây
mê gây tê ǵ ráo trọi, v́ mọi việc diễn ra rất nhanh. Bôi một tí thuốc
sát trùng, xẻ, t́m, cột và khâu, thoăn thoắt chỉ mất vài phút. Xong
việc, các quí ông vội vàng chỉnh đốn lại áo quần, vội vàng rút lui có
trật tự, bên tai văng vẳng lời dặn ḍ rất ngọt :” Sau nầy nếu muốn tiếp
tục sinh con th́ trở lại đây, tháo ra không thắt nữa là xong. Chẳng mất
ǵ mà lại c̣n được lợi nữa chứ! Từ nay tha hồ ai muốn rủ muốn rê ǵ cũng
đâu có ngán!” Trong số quí ông đă thực hiện kế hoạch hóa gia đ́nh theo cách nói trên tôi không biết có ai bị (hoặc được) rủ rê ǵ chưa nhưng có một chuyện mà báo chí làm rùm beng trong mấy năm gần đây đă làm cho tất cả các đấng mày râu mới nghe qua đều xanh mặt và teo bu-gi chứ không riêng ǵ mấy ông T.O.D.T. rắp ranh tính chuyện léng phéng. Đó là chuyện ở ngay nước ta có bà kia thấy chồng cứ “bỏ cơm nhà” hoài nên nghi ngờ chồng đi ” ăn phở” bên ngoài. Bà bèn thừa lúc chồng ngủ say dùng dao cắt phéng mất của quí của chồng. “Để xem ông c̣n mèo mỡ cách nào?”. Nhưng vừa ra tay xong bà ta hối hận ngay nên lập tức chở ông chồng đáng thương vào bệnh viện để kịp “nối lại tơ ḷng”! Bài báo đăng tin nầy b́nh luận thêm: ”May mà bà vợ không ném “vật chứng” vào nồi nước sôi, nếu không th́ …ai biết chuyện ǵ sẽ xẩy ra? Khi lành lặn xuất viện, ông chồng dứt khoát đưa vợ ra ṭa ly dị, mặc cho bà vợ khóc hết nước mắt để van xin tha lỗi.
4)- Em bán bánh ḿ, bán cà- rem cây, bán kẹo kéo : Gần gũi với tuổi thơ chúng tôi c̣n có những em bán bánh ḿ, cà-rem và kẹo kéo. Cuộc sống của đa số dân ḿnh lúc nào cũng vẫn lầm than, cơ cực, nhưng những đứa trẻ bán bánh ḿ, cà-rem, kẹo kéo thuở trước sao gây cho tôi nhiều cảm xúc đến thế!
“Mưa đông rơi lạnh lùng trong gió rét mướt Có những em chưa từng vui sống, nô đùa Đi lang thang lạnh lùng trong gió rét buốt Bán bánh ḿ kiếm tiền về nuôi mẹ cha…”
Tôi không nhớ tên tác giả bài hát đó nhưng tôi nhớ rất rơ dáng co ro của em bé trên ḿnh chỉ có một manh áo rách, tương phản với h́nh ảnh bao bánh ḿ em vác trên vai được phủ kín bằng ba, bốn lớp vải bố. Em có thể bị ướt lạnh, nhưng bánh ḿ th́ không thể ướt được.
Không thể ghi lại hết những mảnh đời cơ cực của Huế một thời,chỉ xin kể
một chuyện bán kẹo kéo bằng cách cho người mua quay số. Hồi đó tôi đang
học ở cấp tiểu học. Một hôm trên đường đi học về tôi dừng lại xem tṛ
chơi quay số ăn kẹo kéo. Người bán kẹo kéo (cũng là người bày tṛ chơi
quay số) có một cái ghế xếp mà khi trải ra mặt ghế trở thành chỗ đặt bàn
quay số, và chỗ cho một bịch hỗn hợp chất đặc gồm bột, sữa, đường, bột
va-ni và đậu phụng rang đă bóc vỏ. Cái hỗn hợp đó tức là cục kẹo khi
chưa được kéo ra. Nó được bọc bằng vải sạch, trắng tinh trông rất bắt
mắt. Người bán kẹo dùng một tấm vải trắng khác đề kéo kẹo ra thành từng
thỏi.Thỏi lớn bằng ngón tay cái và dài khoảng 4 lóng tay có giá một
đồng. Ai đặt một đồng và quay trúng số 1 th́ được “chung” một thỏi kẹo
có kích thước như trên. Ai quay trúng từ số 2 trở lên th́ được kéo một
thỏi kẹo dài hơn, gấp đôi hoặc hơn, tùy theo số quay trúng, nhưng không
to bằng thỏi trúng số 1 được, v́ nếu thế th́ người bán lỗ chết! Người
bán rất rành tâm lư, muốn cho ai cũng vui vẻ cả, cho nên với cách quay
số trúng thưởng như trên, rốt cuộc quay trúng số mấy cũng chỉ được ăn
một thỏi kẹo có trọng lượng tương đương nhau, tuy dài ngắn khác nhau.
Đó là “mánh” của người bán, và hoàn toàn lương thiện, chẳng có ǵ đáng
chê trách cả. Đáng chê trách là người khách đang quay số. Anh ta đặt một
đồng và quay trúng số 1. Anh được chung một thỏi kẹo to bằng ngón tay
cái và dài 4 lóng. Anh ta đặt thêm một đồng rồi quay lần thứ hai . Vẫn
trúng số 1 và được một thỏi kẹo bằng thỏi đầu tiên. Anh ta đặt tiếp 1
đồng nữa. Lần nầy quay trúng số 10 ! Các bạn đă đoán trúng chuyện ǵ xảy
ra rồi đó. Anh ta buộc người bán kẹo phải kéo đủ mười thỏi, mỗi thỏi to
và dài y chang 2 thỏi mà anh ta cầm trên tay để làm mẫu. Rất lâu sau dạo đó tôi vẫn không thể nào quên được nét mặt khả ố của anh ta.
****
Tôi ít có dịp về lại Huế, nhưng lần nào về tôi cũng để ư xem may ra gặp
lại những người làm vườn, những người thợ hoạn heo, những bà gánh gạo,
những em bé bán bánh ḿ v.v.. Tôi muốn gặp lại họ để mong t́m lại một
góc tuổi thơ của tôi. Nhưng tôi chẳng gặp ai cả. Mới nghiệm ra rằng chỉ
khi ḿnh ở xa Huế th́ mới nhớ được nhiều chuyện về Huế. Đâu đây văng vẳng tiếng ai hát nghe như giọng ca sĩ H. Th. “Ngày xưa kia nơi đây đă từng…” Cũng lạ, ca sĩ đang hát một bài ca tụng hai Bà Trưng, có lẽ ai nghe cũng nhớ đến hai Bà, c̣n tôi th́ lại… nhớ Huế vô cùng…
“T́m đâu cho thấy cố nhân,
Hồn quê theo ngọn mây Tần xa xa…”
-----------------------------------------------------------------------
(1)”Đường xưa thành nội”: Tựa đề một bài viết của Vơ Hương An.
|