Lê
Khắc Thanh Hoài
CON NGƯỜI LÀ .... CON CHI ?
Cao Bá Quát, một đại thi hào của nước
Việt ta vào thế kỷ thứ 19, trong cuộc đời nhiều thăng trầm, hoạn nạn và gian khổ
của ông, đă có lần chán chường thốt lên :
Nhà trống ba gian, một thầy, một cô, một chó cái
Học tṛ dăm đứa, nửa người, nửa ngợm, nửa đười ươi.
Hai câu đối này được treo trước căn nhà nơi mà ông từng dạy
học khi giữ chức giáo thụ ở huyện Quốc Oai, thuộc thành phố Hà Nội.
Bài viết này không phải là một bài nghiên cứu về thi hào Cao Bá Quát cũng như sự
nghiệp văn chương của ông mà chỉ lấy cảm hứng từ cái nhận xét đám học tṛ «
nửa người, nửa ngợm, nửa đười ươi » này để mượn cớ t́m hiểu rộng hơn về con
người, thân phận và cuộc đời.
Vậy Con Người là…con chi ? Trong con người có một phần vượn, phần đười ươi ?
Ngợm chẳng phải là một con chi, ư muốn nói trong câu đối kia chỉ mang cái nghĩa
là ngu ngốc, dại khờ, nghịch ngợm, lêu lổng, không chịu học hành, không ra ǵ.
Ngôn ngữ Việt ta có chữ Con và chữ Cái thật vô cùng hay !
Chữ Con vừa dùng được cho người, thí dụ như con gái, con trai,
con bé, cũng như súc vật, con chó, con mèo, con heo, con dê và đồ vật, dụng cụ
như con dao, con quay, con cờ, con diều, con thuyền, và cả thiên nhiên như con
đường, con sông, con trăng…
Chữ Cái th́ dùng cho đồ vật, cái bàn, cái ghế, nhưng cũng dùng cho súc vật như
cái c̣, cái vạc, cái nông (chim bồ nông)…và ở miền Bắc, chúng ta thường nghe
tiếng Cái đệm trước cái tên để gọi con gái, Cái Hoa, Cái Hường, Cái Yến… mặc dù
chữ Cái không phải là tiếng chỉ dùng dành riêng cho giống cái như tiếng « La »
trong ngôn ngữ Pháp. Chữ Cái dùng để chỉ sự việc rất cụ thể : Cái ăn, cái mặc,
cái này, cái kia, cái răng, cái tóc, cái nhà, cái chợ, cái búa, cái kềm mà cũng
chỉ những ǵ rất trừu tượng : cái duyên, cái nợ, cái nghĩa, cái t́nh, cái danh,
cái tiếng, cái khôn, cái khéo, cái ngu, cái dại, cái khó, cái dễ…
Vậy th́ chữ Con hay Cái đều có thể dùng cho người mà cũng dùng cho đồ vật hay
súc vật, sự việc và luôn cả khái niệm, ư niệm. Suy nghĩ kỹ th́ đồ vật hay súc
vật, dù là Con này Cái kia vẫn măi măi là đồ vật này hay súc vật kia nhưng với
Con Người th́ Cái hay Con có thể bị hạ xuống thành súc vật hay đồ vật, có khi cả
quỷ sứ ! Thí dụ, Cái thằng…khỉ này, Cái con quỷ kia, Cái đồ ăn bám, Cái thứ
không ra ǵ… !
Chữ Con Người của ngôn ngữ Việt ta hẳn đă có từ lâu xa, trước khi các nhà khoa
học thống nhất về định nghĩa Con Người là một động vật thông minh, Homo Sapiens,
có hai chân và thuộc loài có vú. Vậy là người Việt ta đă nhận ra từ xửa từ xưa
cái nửa vượn, nửa đười ươi nơi Con Người, nghĩa là cái tính chất động vật ấy,
cái thú tính ấy nơi Con Người nên ngôn ngữ mới có chữ « Con » trước chữ « Người
». Dân Việt ḿnh vốn dĩ thông minh không thua ai trên thế giới, đúng như thế ?
Con người từ đâu tới và sẽ đi về đâu, chuyện này chúng ta không bàn đến v́ đến
thời điểm hiện tại chúng ta có rất nhiều giả thuyết, lư thuyết, học thuyết, quan
điểm, dựa trên khoa học, triết học hay tôn giáo nhưng không hề có một sự thống
nhất nào để đưa đến một kết luận, câu hỏi này hầu như muôn đời sẽ c̣n đó, bỏ ngơ,
không có câu trả lời.
Chúng ta chỉ biết là chúng ta đă được sinh ra từ bụng mẹ, được cấu tạo từ tinh
cha huyết mẹ và nhờ đó chúng ta có mặt trên trái đất này, cao lắm là một trăm
năm rồi sau đó, thân xác sẽ ră rời, chỉ c̣n lại là cát bụi. Đó là điều duy nhất
chắc chắn mà ta có thể xác định, chứng minh hẳn ḥi và không một ai có thể phủ
nhận.
Nhưng một khi đă có cái thân người, hai chân đứng thẳng trên mặt đất rồi, chúng
ta sẽ làm ǵ, sống như thế nào và chết như thế nào ?
Hiểu rơ Con Người chúng ta là ai trên cơi đời này chẳng biết có ích lợi ǵ không,
có thay đổi được ǵ cho thân phận hay cuộc đời Con Người, tuy nhiên khi phanh
phui tự t́m hiểu ḿnh như triết gia Socrate đă nói :
Connais toi, toi-même !
Hay như đức Phật từng dạy : « Hăy tự ḿnh thắp đuốc lên mà đi » có thể chúng ta
sẽ hạnh phúc hơn khi hiểu rơ bản thân hay bản chất của con người để biết định
hướng cho đời ḿnh, biết đối phó và ứng xử với các t́nh huống, hoàn cảnh bất như
ư, bất toàn, bất an xảy đến ?
Tất cả đều là những câu hỏi và chúng ta đang đi ngược ḍng để t́m câu trả lời.
V́ sao lại ngược ḍng ? V́ chúng ta sẽ nh́n lùi lại từ cái tấm thân hài nhi bé
bỏng cho đến lúc nó trưởng thành, già nua và gục chết !
Khi lọt ḷng mẹ con người trần truồng, trơ trụi và chắc chắn là phải có sự hoảng
sợ nên mới khóc rống lên như vậy. Có đứa bé nào ra đời mà không khóc ? Không
khóc th́ sẽ bị bà mụ đánh cho phải khóc thét lên mới thôi. Đằng nào cũng phải
khóc !
Con người ̣a lên khóc v́ biết ḿnh đang rơi vào bể khổ ? Dường như thế ! Không
khổ, không đau th́ sao lại khóc ?
Khổ và đau v́ bị một lực đẩy cực mạnh tống ra khỏi ḷng mẹ ấm áp, thân thể lại
trần truồng, cái cảm giác lành lạnh thật khó chịu làm sao ! Lỗ mũi chưa biết thở
là ǵ, cuống phổi chưa biết hô hấp là ǵ, bỗng đâu một luồng hơi, luồng khí ùa
đến làm choáng ngợp, đôi khi c̣n làm cho ngất ngư, xay xẩm, tím mặt tím mày !
Chưa kể khi lọt ḷng mà không suông sẻ, đôi lúc c̣n bị kềm kẹp kéo đầu, lôi ra,
méo mó, mất cả thẩm mỹ. Lại cũng có khi bỏ mạng lúc chưa kịp lọt ḷng v́ bị dây
quàng cuốn rốn siết chặt cổ. Vừa đau lại vừa khổ !
Và người mẹ cũng chẳng sung sướng ǵ khi đứa bé không chịu lọt ḷng thuận chiều
với cái đầu mà nằm ngược, nằm nghiêng, thật là đau đớn cho người mẹ và rồi có
khi chính người mẹ phải bỏ cả mạng sống của ḿnh. Cái chuyện sinh đẻ khó khăn
thường được ví như một cuộc « vượt cạn », thập tử nhất sinh của người mẹ. Nhưng
hiểm nguy không chỉ đe dọa người mẹ, đứa bé cũng thế thôi. Có đứa th́ may mắn
sinh ra dễ dàng, nhanh chóng như ngạn ngữ Pháp có câu « Passer comme une lettre
à la poste » nhưng có đứa th́ bị kềm kẹp, dây quàng siết cổ, nằm ngược, hoặc
sinh nở khó khăn do từ h́nh thể nhỏ bé, chật hẹp của người mẹ. Rất nhiều lư do
làm cho giây phút chạm mặt với cơi trần thế của Con Người có thể trở thành một
cơn ác mộng. Nhiều người mẹ không dám muốn có thêm đứa con thứ hai, cũng như có
những đứa bé, qua lần sinh nở mà bị một chấn thương nào đó, dù là trẻ thơ không
biết, không nhớ nhưng nỗi sợ hăi dường như vẫn c̣n nguyên vẹn trong tiềm thức và
theo suốt cuộc đời, ảnh hưởng đến tánh t́nh, nhân cách của nó. Có những đứa trẻ
rụt rè, sợ hăi, thiếu tự tin, sợ bóng tối, sợ một ḿnh, không thể ngủ một ḿnh,
phải chong đèn suốt đêm…Tất cả đều có nguyên do từ cái phút đầu tiên có mặt trên
cơi đời. Tâm lư, tinh thần của người mẹ và cả người chung quanh lúc bấy giờ
trong cái giây phút linh thiêng đem lại sự sống cho một sinh thể nhỏ bé, cũng
rất là hệ trọng, nó có thể có những ảnh hưởng ngấm ngầm, lâu dài về sau của cuộc
đời đứa bé mà không ai nghĩ tới, lường trước được. Do đó mà người mẹ cần được
nhiều thương yêu và bảo bọc lúc « vượt cạn » đầy gian nguy này.
Cuộc vượt cạn đă xong xuôi, êm thấm th́ đứa bé sẽ được nâng niu như trứng hay
hứng như hoa mà cũng có thể là bị vất bỏ tồi tệ như một đồ vật, một của nợ mà
người mẹ, hay có thể là cả người cha vô nhân tâm đă ruồng bỏ, chối từ sự hiện
hữu.
Một đứa trẻ sinh ra đời, thân thể lành lặn, khôi ngô, mạnh khoẻ, đứa này có thể
được chung quanh bảo bọc yêu thương, được chăm sóc, cho ăn, cho mặc đầy đủ để
lớn dần với ngày tháng, được giáo dục để trở thành một Con Người đầy nhân cách,
đúng với cái ư nghĩa cao quí, thăng hoa của loài động vật hai chân thông minh,
trí tuệ nhất trên trái đất.
Và một đứa trẻ khác sinh ra đời có thể là tàn tật, xấu xí, thiếu thông minh, trí
tuệ và cũng có thể là không nhận được t́nh thương yêu, chăm sóc bảo bọc của
người thân, người chung quanh và không được giáo dục. Nếu không bị vứt bỏ cho
chết, dù được người xa lạ chăm sóc, vẫn không thể so sánh với cái t́nh thương
yêu đến từ người ruột thịt.
Ngay khi lọt ḷng mẹ, Con Người đă mang những thân phận hoàn toàn khác nhau do
bẩm sinh, do di truyền, do cha mẹ khác nhau, hoàn cảnh sống khác nhau, khu vực,
xứ sở khác nhau, tŕnh độ văn hóa, giáo dục, tập tục khác nhau, đời sống tinh
thần và vật chất khác nhau. Con Người sẽ phải chịu tất cả những ảnh hưởng bên
ngoài này để tô bồi thêm vào những ǵ được thụ hưởng từ bẩm sinh như sắc đẹp,
tài năng và cả trí thông minh để tạo thành một Cái Tôi cá biệt.
Hơn bảy tỷ Con Người trên trái đất này với ba chủng tộc khác nhau và hoàn toàn
khác nhau về màu da, ngôn ngữ, tập tục nhưng thực ra bản chất cấu thành Con
Người không hề khác. Cũng từ những tế bào mà thành, có đầu, óc, năo, da, lông,
tóc, mắt, tai, mũi, lưỡi, miệng, răng…Cũng hai chân, hai tay, cũng máu đỏ chạy
trong thân thể, cũng ăn, cũng uống, cũng nhai, cũng ngủ, cũng thức, cũng phế
thải, cũng sinh con đẻ cái, cũng trai, cũng gái, cũng trải qua những giai đọan
thiếu niên, thành niên, lăo niên, cũng bệnh, và rồi cũng chết như nhau không
khác.
Con Người trên quả địa cầu giống nhau về thể chất th́ cũng giống nhau về tinh
thần. Bởi v́ ngoài lớp vỏ vật chất là cái thân th́ Con Người c̣n có cái phần
tinh thần thường được coi là cái phần bên trong, cái phần vô h́nh nhưng được
biểu hiện ra bên ngoài bằng cử chỉ, bằng nét mặt, ánh mắt, hay ngôn ngữ tức là
qua cái miệng. Từ nơi cái miệng mà Con Người đem thức ăn vào để nuôi dưỡng thân
thể và cũng từ nơi cái miệng mà Con Người phát ra ngôn ngữ, tiếng nói để biểu
đạt những suy nghĩ, những ước muốn từ bên trong, nơi cái phần vô h́nh. Cái phần
bên trong này bao gồm tư tưởng, ư tưởng, ư thức và cả vô thức, cảm nghĩ, cảm xúc,
t́nh cảm và cả h́nh ảnh được tạo qua trí tưởng tượng hay trí nhớ. Tư tưởng, ư
tưởng và cả ư thức, vô thức th́ xem ra khó lường, khó biết v́ hoàn toàn trừu
tượng nếu không mượn ngôn ngữ để diễn đạt, hoặc nói hoặc viết ra, từ đó mà có
chữ nghĩa, hoặc là ngôn ngữ của dấu hiệu, th́ khó ai đoán được hết tư tưởng hay
ư nghĩ của người đối diện. H́nh ảnh có trong trí tưởng tượng cũng thế, nếu không
diển tả qua những nét vẽ th́ cũng không thể đoán ra. Nhưng ngược lại, những ǵ
thuộc về cảm xúc, t́nh cảm th́ rất dễ nhận ra, tương tự như làn da, được sờ mó,
vuốt ve th́ mới nhận ra cái cảm giác khó chịu hay khoan khoái, nếu không có ǵ
động chạm đến th́ sẽ không có cảm nhận ǵ, cái cảm xúc hay t́nh cảm cũng vậy, có
cái ǵ động chạm đến hay động chạm đến cái ǵ đó mới có phản ứng, có người yêu
th́ yêu lại, có người ghét th́ cũng ghét lại, vui, buồn, giận, hờn cũng chỉ khởi
lên khi có điều kiện, có đối tượng, đối tác, có lư do cho t́nh cảm vui buồn giận
hờn đó khởi lên, nẩy sinh. Cảm xúc hay t́nh cảm th́ có thể không cần đến ngôn
ngữ để diễn đạt mà có thể dựa vào cử chỉ, thí dụ, thương ai th́ hôn hít, ôm vào
ḷng, ghét ai th́ xô đẩy, bạt tai…Sung sướng, bằng ḷng th́ mắt sáng lên, mặt
tươi như hoa, buồn phiền, bực bội th́ cau mày, ủ rũ như chiếc lá úa…
Con Người nhận cảm xúc đến từ nhiều nguồn, do tai nghe, do mắt thấy, do mũi ngửi,
do lưỡi nếm hay do làn da, thân thể đụng chạm và từ tư tưởng, ư tưởng hay ư thức
việc này việc nọ, phải có một sự động chạm nào đó trong tư tưởng, trong ư tưởng,
trong ư thức mới có phản ứng với đối tượng đó. Sự động chạm nơi thân thể và sự
động chạm nơi tư tưởng th́ không có ǵ khác, chỉ khác một bên là vật chất, được
thấy rơ và một bên là tinh thần th́ không thấy, chỉ thấy được nhờ cái thân làm
phương tiện chuyển tải qua nhiều cách.
Thí dụ rơ hơn, tai nghe tiếng ồn ào chát chúa th́ khó chịu ngay, phản ứng là cau
mày cau mặt, bịt tai, bỏ đi. Mũi ngữi mùi ǵ không thơm th́ cũng bực bội, lằm
bằm chửi rủa. Làn da bị gai nhọn đâm là biết đau và tức th́ nhổ gai đi…Hoặc
ngược lại được nghe tiếng êm dịu, ngửi mùi thơm tho, làn da được vuốt ve th́
khoan khoái, dễ chịu. Tất cả những phản ứng của cảm xúc hay cảm giác đều được
biểu hiện rơ ràng qua thân thể, ai cũng nhận ra.
Về mặt tư tưởng hay t́nh cảm cũng không khác, cho dù là trừu tượng, nếu tư tưởng
hay t́nh cảm này được biểu hiện qua ngôn ngữ, h́nh ảnh, cử chỉ hay một phương
tiện truyền thông nào khác mà con người có thể nhận và hiểu thông điệp đó, nếu
không phù hợp với tư tưởng, suy nghĩ của ḿnh th́ Con Người đó sẽ có phản ứng
nghịch, chống đối, hay ngược lại, nếu đồng ư, cùng tư tưởng, cùng một dạng suy
nghĩ th́ phản ứng sẽ thuận và không chống đối, đó gọi là đồng cảm và cũng sẽ
được biểu hiện bằng những phương tiện truyền thông tương tự.
Cái phần ẩn bên trong này của Con Người lại luôn đ̣i hỏi sự biểu hiện ra bên
ngoài. Như là một nhu cầu khẩn thiết mà một cái b́nh chứa quá nhiều nước sẽ phải
tràn ra ngoài. Cũng thế, Con Người là một cái b́nh chứa đầy cảm xúc, ư tưởng và
h́nh ảnh mà nếu không thường xuyên trút ra bên ngoài th́ Con Người sẽ mất một
thế quân b́nh nào đó. Nghệ thuật phát xuất từ đây. Âm nhạc, hội họa, điêu khắc,
văn chương, nhảy múa…. đều có mục đích là diễn đạt cái âm thầm chất chứa ở bên
trong. Trong nghệ thuật, càng trút bỏ, Con Người càng nhẹ nhàng và thăng hoa đến
Chân Thiện Mỹ. Trong đời thường, cũng thế, càng trút bỏ những ǵ chất chứa trong
ḷng th́ Con Người càng thấy thoải mái, cho nên có những người mắc cái tật nói
nhiều ! Đôi lúc cũng làm phiền người khác không ít và những người cô độc th́ hay
lẩm bẩm nói một ḿnh !
Con Người có thể bị tù túng, cột tay bó chân nhưng trong thế giới vô h́nh này
th́ không có ai ràng buộc, bỏ tù Con Người được cả. Con Người thong dong tự tại,
đi đứng, chạy nhảy trong thế giới vô h́nh này. Chẳng ai làm ǵ được Con Người
nếu Con Người không cụ thể hóa thế giới vô h́nh bằng h́nh ảnh, âm thanh hay chữ
nghĩa, lúc đó mới có sự trở ngại, nghĩa là có thể gây mâu thuẫn với người chung
quanh.
Khi Con Người giữ im lặng th́ Con Người tha hồ dạo chơi, muốn thấy, muốn nghĩ,
muốn nghe ǵ cũng được. Yêu một người mà không được yêu lại cũng có thể tưởng
tượng ra và yêu trong tâm tưởng. Ngược lại, ghét ai cũng vậy, có thể tưởng tượng
ra ḿnh đang chửi rủa, đánh đập người đó cho hả giận v́ trong thực tế đă không
làm được.
Căn bản, Con Người trên trái đất này không ai khác ai. Con Người nào cũng có khả
năng cảm nhận, xúc động và suy nghĩ, nhớ lại, tưởng tượng, không những có thể
ghi lại những ǵ đă xảy ra mà c̣n có thể phác họa tương lai, cái ǵ chưa có hay
không có trong hiện tại mà ḿnh muốn có, sẽ có, từ đó biết lựa chọn, cân nhắc,
đong đếm thiệt hơn, tính toán lợi hại. Con người c̣n có đầu óc biết phê phán,
chỉ trích, đánh giá, mạt sát, chê bai, hay ngợi khen, tâng bốc…Điểm đáng nhớ là
nguồn cảm xúc hay sự suy nghĩ của con người luôn luôn có ba chiều. Một là thuận,
hai là nghịch, ba là chẳng thuận chẳng nghịch, vô kư, vô cảm, vô tâm, vô tư…Đứng
trước một Con Người khác, một con vật, một sự việc, một sự kiện, một t́nh huống
th́ Con Người chỉ có 3 thái độ : nếu thích hợp, đồng ư, đồng ḷng th́ thu nhận,
đem về ḿnh, phát khởi ḷng thương yêu, tŕu mến, gắn bó và trao trả đúng lại
như những ǵ đă nhận, nếu không thích hợp, không đồng ư th́ phát khởi ḷng chối
bỏ, không ưa, không mến mà c̣n thù ghét, phủ nhận, xua đuổi. Hoặc, trường hợp
thứ ba, không có cảm nhận, cảm xúc ǵ th́ sẽ không phản ứng. Ở đây, cũng xin
đừng nhầm lẫn với hạng người « ba phải », hạng người này th́ gió thổi chiều nào
th́ nghiêng theo chiều đó, có rất nhiều lư do để người này không lấy một quyết
định ǵ rơ rệt, hoặc thương hoặc ghét, hoặc lấy hoặc bỏ, hoặc tả hoặc hữu…Thật
ra sự chọn lựa của họ là chọn lựa…cả hai ! Cái nào cũng được, điều ǵ cũng tốt,
họ sẽ thích ứng, thích nghi với điều đó chứ không phải là người vô cảm, vô tâm
hay vô tư.
Con Người đúng là một động vật có t́nh cảm và có lư trí. Có vật chất và có tinh
thần. Có thân và có tâm. Con Người chỉ khác nhau v́ sự tiến hóa không đồng đều.
Đó là do ảnh hưởng của những yếu tố bên ngoài như môi trường và hoàn cảnh sống
mà thôi. Con Người khác nhau, có sự chênh lệch về mức độ hiểu biết và tiến bộ
nhưng Con Người với Con Người th́ ngang hàng nhau, nghĩa là b́nh đẳng, không thể
có giai cấp phân chia.
Có điều đáng chú ư là Con Người và con vật không khác nhau về khả năng nhận thức
thông qua phần vật chất là cái thân, nương nhờ vào mắt, tai, mũi, lưỡi, da thịt
và bộ năo. Con Người và con vật nuôi dưỡng sự sống nơi thân th́ hoàn toàn giống
nhau. Cũng ăn, ngủ, nghỉ. Giống đực giống cái đều phải t́m đến nhau để bảo tồn
ṇi giống. Cái thân vật chất của Con người và con vật th́ cũng không ǵ khác
nhau, cũng tiết ra mùi hôi thối, cũng phế thải chất dơ, cũng bám đầy cấu bẩn và
chứa chất vi khuẩn, chỉ khác là Con Người biết tắm gội, xức dầu thơm ! Và sau
khi ăn, ngủ, nghỉ, sinh con đẻ cái như con vật th́ Con Người c̣n biết suy nghĩ !
Con Người và con vật cũng đều có những cảm xúc như nhau thông qua cả hai phần
thân và tâm. Nghĩa là con vật cũng có cảm giác, cảm xúc, biết đau, biết sướng,
biết sợ, biết vui, biết buồn, biết tức, biết giận, biết thương, biết ghét…y hệt
Con Người. Hăy quan sát thật kỹ đời sống súc vật th́ sẽ nhận rơ điều này. Súc
vật không phải là một vật vô tri vô giác. Nếu ai có dịp đi quan sát các ḷ sát
sinh, nơi giết ḅ, heo và chó, sẽ thấy những cặp mắt buồn bă, sợ hăi, đôi khi
c̣n có cả những giọt nước mắt như van lơn của bầy thú này trước ngọn dao của tên
đồ tể. Nếu ai có nuôi một con vật ǵ th́ sẽ nhận rơ t́nh cảm mà con vật gắn bó
với chủ là có thật.
Con vật cũng có ngôn ngữ của nó mà Con Người không hiểu hay chưa hiểu được mà
thôi. Nhưng con vật « ngu » hơn Con Người v́ trí óc của nó thu hẹp trong nhu cầu
hay phản ứng của bản năng. Kiến cũng biết xây tổ, như ong, như chim…Từ con vật
thật nhỏ cho đến con vật thật to lớn như voi, như cá mập, chúng nó đều có trí
thông minh, thứ thông minh giúp chúng sinh tồn, không giúp chúng tiến hóa, thay
đổi điều kiện sống từ bên ngoài như Con Người. Trí thông minh của Con Người th́
giúp Con Người vượt lên trên hoàn cảnh, hay thích ứng với môi trường sống. Con
Nguời đă t́m ra lửa, biết sưởi ấm, biết nấu chín thức ăn, chế tạo dụng cụ, từ
thô thiển đến tinh xảo. Không có nước th́ Con Người biết đào giếng, không săn
bắn th́ Con Người trồng trọt, nuôi gia súc…Từ chui rúc trong hang động dơ dáy,
Con Người đă xây nhà cửa, vệ sinh, tiện nghi vượt bực. Con vật th́ hầu như ngàn
năm vẫn thế, chim vẫn ở trên cây, chuột trong cầu cống, cá dưới nước, beo, sư tử
trong hang, trong rừng…Con Người ở trái đất đă leo tới mặt trăng. Bước tiến hóa
của Con Người dường như không có chỗ dừng lại.
Một điều rất quan trọng làm cho Con Người khác với con vật đó là ư thức về cái
Tôi, cái Ngă thật rơ ràng, mạnh mẽ, chắc thật nơi Con Người và Con Người phát
triển, tiến hoá, bỏ xa con vật đằng sau là nhờ cái Tôi, cái Ngă này. Nói như thế
nhưng cũng chưa dám khẳng định rằng con vật không có cái Tôi. Thử chọc ghẹo hay
khiêu khích con vật, nó cũng biết nổi giận và quay sang ăn tươi nuốt sống ta đó
!
Từ sơ sinh, tấm bé cho đến khi trưởng thành, cái Tôi, cái Ngă nơi Con Người
trưởng thành theo với thời gian, càng ngày càng rơ rệt, càng ngày càng to lớn,
khổng lồ, đồ sộ. Và rồi càng ngày chỉ càng gây khó, gây khổ cho Con Người !
Như đă được bàn đến qua bài «
Trong Ṿng Tay Của Ngă », cái Tôi hay cái
Ngă này có thể là một động lực thúc đẩy Con Người tiến bộ, hoàn thiện ḿnh,
nhưng cũng có thể là vật cản cho sự giao tiếp hài ḥa giữa Con Người với Con
Người. Ư thức về cái Ngă đôi lúc không đúng đắn, sai lệch, lạc hướng hay quá
đáng sẽ khiến Con Người, thay v́ lạc quan th́ bi quan, thay v́ tự tin, th́ tự ti,
từ tự trọng trở nên tự tôn, quá trọng, cao ngạo, công kênh…Những chướng ngại,
khổ đau bắt đầu xâm nhập vào đời sống Con Người từ đây.
Con vật th́ sống hoàn toàn theo bản năng và bị bản năng bức bách làm khổ thân.
Con vật buộc phải chịu trận, cúi đầu sát đất và chỉ biết nghe theo nhu cầu của
bản năng.
Nhưng Con Người th́ không cúi đầu tuân theo bản năng. Con người cần đáp ứng nhu
cầu của bản năng đ̣i hỏi như con vật nhưng Con Người không nô lệ cho bản năng,
chính v́ Con Người tuân theo tiếng thôi thúc của Bản Ngă, của cái Tôi mà Con
Người ngẩng đầu lên cao, bước thẳng tới trước. Cuộc hành tŕnh của Con Người vào
cuộc đời bắt đầu từ đây. Mang theo hành lư trên vai là cái Tôi, cái Ngă. Và cuộc
hành tŕnh sẽ không dễ dàng chút nào v́ Con Người đă quàng trên vai ḿnh một sức
nặng không cân nào đo đếm cho vừa !
Từ cái thời « ăn lông ở lổ » cho đến cái thời đại văn minh tiến bộ ngày nay mà
không có cái Tôi hay cái Ngă thôi thúc th́ sẽ không có một sự tiến hóa nào. Nếu
không có sự chú trọng vào h́nh ảnh của ḿnh th́ sẽ không có sự sáng chế ra quần
áo, mốt này mốt kia. Và cũng không thể có một bộ môn nghệ thuật nào. Nếu không
muốn cho cái Tôi được nể nang, kính trọng và hưởng thụ mọi tiện nghi tốt nhất
th́ sẽ không có một phát minh, một sáng chế tinh xảo nào và nh́n xa, rộng hơn
nữa th́ cũng sẽ không có sự tranh chấp, chiến tranh và bạo lực. Đây chính là mặt
tiêu cực của ư thức về cái Tôi, cái Ngă quá lớn, quá liều, vượt giới hạn. Mặt
tích cực của cái Tôi, cái Ngă là sự sáng tạo, sự phát triển và tiến bộ đưa đến
những kết quả tuyệt vời trên mọi phương diện và lănh vực của cuộc sống Con Người.
Không có Cái Tôi này, cái Ngă này th́ không có văn hoá, nghệ thuật, khoa học, kỹ
thuật, công nghệ, kể cả nông nghiệp, thương măi…Con Người vừa có nhu cầu phục vụ
cái Tôi lại vừa có nhu cầu phô trương cái Tôi. Con Người vừa muốn thụ hưởng tất
cả những ǵ hay, tốt, ngon, đẹp, sướng nhất trên đời vừa muốn được hănh diện bởi
cái Tôi. Khi hoàn thành một việc ǵ đó, hạnh phúc của Con Người sẽ không trọn
vẹn nếu cái Tôi không được khen tặng, nhắc nhở, vinh danh.
Luôn luôn có hai mặt nơi một Con Người.
Nói về cái hai mặt nơi Con Người th́ cũng rất dài ḍng nhưng chung qui cũng chỉ
v́ muốn tự bảo vệ, bảo vệ cái Tôi, cái Ngă. Có khi v́ sợ hăi, thiếu tự tin, quá
nhậy cảm, sợ những con mắt soi mói, chỉ trích nên Con Người trốn tránh, che dấu
bộ mặt thật của ḿnh. Có khi là do sự thúc đẩy của bản năng sinh tồn, luôn luôn
phải thủ thế, canh chừng, quan sát, xem xét để thân mạng được an toàn cũng như
để củng cố cái bản ngă. Trước tiên là lư do sinh tồn, sau là củng cố địa vị và
vuốt ve tự ngă, nên Con Người đôi lúc phải đeo mặt nạ, dối trá, không thành thật,
ẩn núp sau cái bóng của người khác hay của ḿnh tự tạo, một khuôn mặt thứ hai.
Các nhà chính trị gia, các vị lảnh đạo, các người đă thành danh, đă trở thành
người của công chúng thường rất giỏi và tài t́nh trong việc tạo dựng một h́nh
ảnh đôi lúc không thật này. Thực ra họ chỉ bị nhốt vào cái h́nh ảnh mà công
chúng chờ đợi và muốn thấy, họ đành phải đóng tṛ. Những người vô danh, không
được biết đến th́ t́m thấy cái Tôi hay cái Ngă của ḿnh xuyên qua h́nh ảnh của
người nổi danh. Họ tôn thờ thần tượng mà núp sau bóng thần tượng là chính ḿnh
mà thôi. Chỉ là mượn h́nh ảnh thần tượng để nói đến cái Tôi mà không ai biết đến.
Thần tượng của Tôi thật ra chỉ là thay thế Tôi, nói lên, đưa lên cái mà Tôi
không nói được, không đưa ra được, không làm được v́ không có điều kiện, đủ sức,
đủ tài nhưng cái Tôi khát khao được như thế, phải như thế, làm như thế, h́nh ảnh
của Tôi được thể hiện xuyên qua h́nh ảnh của thần tượng, cho nên, dù không nói
ra và cũng có thể là không ư thức, thần tượng của Tôi không ai khác hơn là Tôi
cả.
Con Người rất cần và thích được nhắc nhở, nhất là được khen th́ phấn khởi, hăng
hái, lạc quan như một chiếc xe được đổ thêm dầu xăng sẽ chạy càng nhanh càng xa.
Nhưng nếu bị chê, phê b́nh, chỉ trích th́ tưởng chừng như ai đang tát vào mặt,
roi quất vào người, Con Người đau đớn và ngă quị ! Nhưng chính người biết học từ
sự thất bại, lời chê bai mới là người có bản lĩnh.
Cái đau đớn của tinh thần, cũng được cảm nhận như cái đau của thể xác nhưng điều
khác biệt là nó có thể gặm nhắm, kéo dài, ăn sâu vào ḷng, vào tâm tư, khó khăn
lắm mới nguôi ngoai. Cái cảm giác sung sướng, hạnh phúc, ngược lại th́ ngắn ngủi
và qua nhanh ! Cuộc đời Con Người buồn nhiều vui ít, hầu như ai cũng nhận thấy.
Đây cũng là lư do gây cho Con Ngựi sự trầm cảm, chán chường, tiêu cực và cả
tuyệt vọng.
Con Người mau chán và thường t́m những cảm xúc mới, cảm xúc khác, lạ, phải chăng
là do tính chất vô thường của mọi sự, mọi việc, mọi vật. Mọi sự đều biến đổi và
không thường hằng. Một cảm giác đang thoải mái, sung sướng, chỉ vài phút sau là
hết. Một tô phở bốc khói thơm ngon và nóng hổi, chưa kịp nếm, chỉ vài phút sau
là nguội lạnh không c̣n thèm thuồng nữa. Đang mạnh khỏe, chỉ cần một cơn gió độc
thổi ngang qua là ngă bịnh. Một thiếu nữ dịu hiền thùy mị cũng có thể trở thành
một người đàn bà đanh đá. Một chàng thanh niên thông minh đẹp trai cũng có thể
trở thành một tên vũ phu bê tha rượu chè. Con Người thất vọng nhưng không buông
xuôi. Không vui được chỗ này, Con Người sẽ t́m vui chỗ khác. Không t́m được điều
ḿnh mong ước nơi đây, Con Người sẽ trông ngóng ở chỗ khác. Và như thế, Con
Người sẽ đứng núi này mà trông núi nọ. Suốt đời là một cuộc truy t́m và đuổi bắt
theo cái bóng hạnh phúc. Nếu may mắn, cũng có thể được điều như ư. Nhưng chờ may
mắn th́ chẳng khác nào xổ số, người chơi th́ nhiều mà trúng số th́ chẳng có mấy
ai và hạnh phúc cũng không phải là một món đồ mà muốn mua là có. Con Người đành
phải thở dài chấp nhận cuộc đời buồn nhiều hơn vui này mà thôi.
Một khía cạnh khác của tính hai mặt nơi Con Người là tính thiện và ác luôn luôn
song hành. Con Người vừa có thể là hiền lành, dễ thương, ḥa đồng, thật thà,
ngay thẳng, rộng lượng, bao dung, thủy chung, vị tha, từ bi, bác ái, cứu nhân,
độ thế… nhưng cũng có thể là ác độc, đáng ghét, tàn nhẫn, ích kỷ, hẹp ḥi, dối
trá, phản trắc, nham hiểm, tham lam, giận dữ, sát nhân, hại vật…Lượt kê các tính
tốt hay xấu của Con Người th́ cũng dài ḍng không thể kể hết. Đặc biệt là Con
Người có thể từ xấu thành tốt th́ cũng có thể từ tốt thành xấu. Thật khó lường !
Nên dân gian từng có câu :
Sông sâu c̣n có kẻ ḍ
Ḷng người nham hiểm ai đo cho cùng.
Và các đặc tính thiện ác, tốt xấu, hay dở nơi Con Người cũng thường do ảnh hưởng
của bên ngoài đem lại mà ca dao cũng đă nói lên rất chính xác :
Gần mực th́ đen, gần đèn th́ sáng
Hay :
Ở bầu th́ tṛn, ở ống th́ dài.
Đúng là có ảnh hưởng từ xă hội, môi trường sinh sống, giáo dục…v.v…nhưng trong
bản thân Con Người, sự lựa chọn đôi lúc không dễ dàng. Cái nửa cầm thú vẫn hiển
hiện trong Con Người và cái Tôi, cái Ngă là một cản trở khó vượt qua. Tự chủ vẫn
khó hơn buông xuôi theo bản năng. Giận dữ th́ la hét đánh đập dễ hơn là nuốt
giận, bỏ qua. Trả thù dễ hơn là tha thứ. Nói dối dễ hơn là nhận lỗi. Lười biếng
dễ hơn là siêng năng. Gian lận dễ hơn là cần cù khó nhọc. Hạ nhục người khác th́
dễ hơn là để ḿnh bị hạ nhục. Mạt sát th́ dễ hơn là khen ngợi…
Một đặc tính khác đáng chú ư nữa về sự tương đồng giữa Con Người và con vật là
tính xă hội, bầy đàn.
Con Người hay con vật không hề là một thực thể riêng biệt và cô lập mà phải sống
theo bầy, theo đàn, theo chủng loại, theo vùng, theo miền…Với con người th́ dần
dần mọi sự trở nên phức tạp hơn, theo bộ lạc, theo làng, theo xóm, theo đoàn,
theo nước, theo tập tục, theo quan điểm, theo tôn giáo, theo lư tưởng, theo sở
thích, theo nghề nghiệp, theo nhu cầu…Nếu liệt kê hết th́ sẽ rất dài. Khi đă bắt
đầu tụ họp là Con Người đă biết đến việc tổ chức, sáng chế qui tắc, qui luật,
thứ tự lớp lang, có thể chế, định chế, có kẻ nắm quyền, điểu khiển, kẻ tuân theo,
kẻ chủ động, kẻ bị động và nhất định phải có quyền lực, quyền lợi, có đàn áp, có
nô lệ, có chủ, có tớ, có kẻ trên, người dưới, có kẻ mạnh, người yếu, có đàn anh,
đàn em, gà nhà, phe ta, phe kia, lập bè, kết đảng….Tất cả dẫn Con Người đến sự
phân chia, có bất công và tranh chấp lẫn nhau, có khi đưa đến sự thủ tiêu, triệt
hạ hoàn toàn sự có mặt những thành phần không muốn, không thích hợp hay thành
phần nổi loạn, chống đối. Đến đây th́ Con Người đă hành động không khác ǵ con
vật. Cái phần nửa đười ươi của Con Người lộ mặt ở đây. Giống con vật v́ bị cái
bản năng sinh tồn, tự vệ thôi thúc mà Con Người đă không hành động theo lư trí
của ḿnh. Điều đáng ngạc nhiên là khi Con Người tụ họp th́ chính là lúc mâu
thuẫn nảy sinh nhiều nhất !
Trên đoạn đường đời, Con Người luôn luôn phải cố gắng tự bảo vệ, và bảo vệ những
ǵ liên can trực tiếp hay gián tiếp đến ḿnh, điều chỉnh, hoàn thiện, gây thân
thiện, làm hài ḥa, giữ ǵn t́nh cảm của các mối quan hệ, lớn hay nhỏ, riêng hay
tư. Mọi chuyện này chỉ làm cho Con Người mệt thêm và …mau già ! Hành lư trên đôi
vai chỉ càng nặng mà không hề nhẹ bớt ! Sự tự vệ hay bảo vệ những ǵ liên can, ở
chung quanh ḿnh không luôn dễ dàng và có thể phải dùng mưu mẹo, gian xảo, lừa
đảo thậm chí cả vũ lực hay bạo lực.
Thực chất của các vấn đề hay mâu thuẫn mà Con Người gặp phải là từ cái Tôi, cái
Ngă mà ra. Không có t́nh yêu đích thực v́ t́nh yêu chỉ là tôi tự yêu tôi mà thôi.
Yêu tôi nên chờ đợi người khác đáp ứng những ǵ tôi mong muốn. Muốn con cái phải
như thế này, thế kia, ép buộc làm theo kỳ vọng của chính ḿnh để cho cái tôi
được tự hào. Mọi nổ lực dẫn đến thành công trước tiên là v́ cái Tôi sẽ được
hưởng giàu sang phú quí…Chính cái Tôi này làm Con Người gặp đủ điều trở ngại
trong cuộc sống. Không ai, không việc ǵ có thể đáp ứng đúng những điều ḿnh
mong muốn. Con Người sống với những điều bất như ư, bất toại nguyện và cái Tôi
của Con Người đau khổ.
Nhưng làm thế nào sống mà không v́ cái Tôi này ? Chuyện đó không thể có v́ cái
Tôi và Con Người là bất khả phân ly mà ! Đúng vậy !
Cái Tôi và Con Người tuy hai mà một, tuy một mà hai ! Tuy nhiên, Con Người vẫn
có thể tách rời ra cái Tôi cồng kềnh làm cản trở hạnh phúc của Con Người. Các
Thánh nhân chỉ bảo cho Con Người phương pháp hàng phục cái Tôi bằng sự khiêm
cung, vị tha, nghĩ đến hạnh phúc của người khác trước khi nghĩ tới ḿnh. Làm
việc ǵ cũng chẳng v́ tham, v́ danh, v́ lợi riêng. Con Người đă được chỉ bảo như
thế nhưng chuyện thực hành th́ không dễ dàng ǵ.
Con Người nhận ra cái Tôi dính liền với cái thân. Và cái thân « hữu sanh hữu tử
» này sao mà cũng lắm nhọc nhằn, long đong suốt từ khi sinh ra, và có lớn dần
theo năm tháng th́ cũng chỉ là xích lại gần hơn với cái chết mà thôi. Nghĩ đến
điều này th́ Con Người hoặc là lao ḿnh vào sự thụ hưởng dục lạc, uống cạn ly
rượu cuối cùng trước khi nhắm mắt, vui được ngày nào th́ biết ngày đó hay ngược
lại, Con Người bi quan yếm thế, buông xuôi, phó mặc định mệnh, tới đâu th́ tới,
và chết là hết.
Cho dù lạc quan hay bi quan, Con Người ai cũng phải tranh đấu, đối phó, đương
đầu với nghịch cảnh, những khó khăn luôn xảy đến trong suốt cuộc đời từ cái sinh
cho đến cái tử, trải qua tất cả những giai đoạn phải có. Thanh thiếu niên th́ có
mối lo của thanh thiếu niên, học hành, thi cử, nghề nghiệp. Tuổi trưởng thành
th́ có mối lo của tuồi trưởng thành, hôn nhân, sự nghiệp, gia đ́nh, con cái.
Tuổi lăo thành th́ lo bệnh, lo sợ cô đơn và lo…chết.
Trên các chặng đường đời, người lạc quan th́ dễ vươn lên, khắc phục hoàn cảnh
nhưng nếu khắc nghiệt quá cũng có thể trở thành bi quan và buông xuôi. Người bi
quan mà gặp nhiều may mắn hơn, chặng đường đời không quá đỗi khắc nghiệt th́
cũng có thể trở thành lạc quan và tha thiết yêu đời ! Nhưng cái cánh cửa khép
lại của cái chết vẫn chờ đợi mỗi Con Người như nhau.
Hăy nói đến cái chết của Con Người.
Có người mới lọt ḷng đă chết, có người thọ hơn trăm tuổi. Có người chết v́ bịnh
tật, v́ tai nạn và tai nạn th́ cũng có thể là do rủi ro hay bất cẩn. Có người tự
t́m đến cái chết. Có người chết v́ bị ám sát, bị xử tử. Có người bị chết oan, có
người v́ phải đền tội. Có người chết v́ hi sinh, cho tổ quốc, cho đồng bào, cho
lư tưởng như các vị Thánh tử đạo. Có người chết v́ ăn chơi quá độ cũng như có
người chết v́ đói rách thiếu thốn. Có người chết v́ thờ́ tiết, nóng quá, lạnh
quá, v́ thiên tai, băo tố, hạn hán, lũ lụt. Có người chết dưới sông, dưới biển,
trên núi, trên cây, trên rừng, chết trong nhà, ngoài đường, chết sum vầy, chết
lẻ loi, chết b́nh an, chết sợ hăi, chết tức tưởi, chết nhẹ nhàng, chết quằn quại
đau đớn…Có người v́ quá giận dữ, oán ghét, tức tưởi mà chết. Và chắc cũng có
người v́…yêu mà chết ( Nếu có ai từng xem phim Docteur Jivago, dựa theo một tác
phẩm của nhà văn Nga, Boris Pasternak sẽ thấy cái cảnh đứng tim chết của vị bác
sĩ này khi nhận ra bóng dáng người yêu cũ mà đă từ lâu không gặp ).
Không thể kể hết mọi t́nh huống dẫn đến cái chết của Con Người.
Cái chết luôn không hẹn mà đến. Không ai chờ ai đợi mà đến. Không ai mong ai
muốn mà đến.
Thân Con Người sinh ra để làm ǵ mà rốt cuộc phải chấm dứt với cái chết ? Cuộc
đời Con Người có mục đích ǵ ? Có ư nghĩa ǵ chăng ?
Câu trả lời sẽ rất khó v́ đă có nhiều câu trả lời xuyên qua triết học và tôn
giáo nhưng không hề có một sự thống nhất nào. Mỗi người mỗi ư. Mỗi người mỗi
ḷng tin. Ai trúng ai sai ? Nghe theo ai ? Con Người vẫn mù mịt như đi trong
bóng đêm. Cho dù khoa học vẫn càng ngày càng tiến bộ. Trái đất càng ngày càng
chói sáng, lấp lánh, huyền ảo muôn màu sắc với các ánh đèn nhân tạo, pháo bông
rực rỡ tung lên bầu trời nhưng thật sự th́ Con Người vẫn sống trong bóng đêm của
cái điều không biết ḿnh từ đâu đến, sống để làm ǵ và sẽ đi về đâu.
Có thể một số người đă t́m ra câu trả lời cho chính ḿnh nhưng v́ sao mà câu trả
lời này lại không thể áp dụng cho người khác ? Làm mẫu số chung cho mọi người ?
Làm chuẩn mực, thước đo và là chân lư cho toàn Con Người ?
Khi bàn đến mục đích của Con Người th́ không chỉ có một mà là muôn một. Ai cũng
có một mục đích để đeo đuổi và không ai giống ai về ước muốn, về khao khát, về
ḷng tin và hi vọng. Cái ḷng ước muốn và khát khao một điều ǵ đó, một sự việc
ǵ đó thường là cái đích cho Con Nguời hướng đến nhưng ḷng tin và hi vọng mới
chính là cái năng lực vô cùng mạnh mẽ tiếp sức cho Con Người hoàn thành, bất cứ
là sứ mệnh, là bổn phận hay là trách nhiệm. Cái ḷng tin và hi vọng đôi lúc cũng
quá mức độ b́nh thường, trở nên mù quáng và quá khích. Cái nửa đười ươi nơi Con
Người lại trồi lên khiến Con Người trở nên thô lỗ và độc ác.
Cái Tôi, cái Ngă, ḷng tin và hi vọng th́ không t́m thấy ở loài động vật ? Làm
sao biết được ? Đúng vậy, v́ chúng ta không hiểu được ngôn ngữ của loài vật và
chỉ thấy chúng cúi đầu xuống đất dường như chỉ biết cam phận nên kết luận như
thế mà thôi. Có thể nói được chăng trong Con Người có một phần con vật th́ trong
con vật cũng có một phần Con Người nhưng v́ phần này quá ư nhỏ nhẹm và không có
điều kiện cho nó được phát triển mà thôi ?
Một số động vật, khi phải t́m đến « người t́nh, nửa kia của ḿnh » cũng phải mất
công mất sức, có khi c̣n phải « dăi dầu mưa nắng » chịu đói chịu khát, lang
thang khắp cùng núi đồi, sa mạc, rừng hoang, sông sâu, ao cạn, không ǵ dễ dàng,
có khi c̣n phải khoe sắc ( như con công xoè cánh ) khoe tài, khoe sức, thậm chí
đến « ẩu đả » triệt hạ đối thủ cho đến chết, nếu không th́ cũng thương tích đầy
ḿnh, phải bỏ chạy, bỏ cuộc lúc đó chúng mới dành được « người yêu ». Sự tranh
chấp nơi loài vật thường được cho là do bản năng sinh tồn. Không ai nhận rằng
chúng có cái Tôi, cái Ngă nhưng có lẽ cái Tôi, cái Ngă cũng tiềm tàng, nằm ngủ
kín trong bản năng mà chỉ v́ cái bộ năo của động vật không được phát triển đủ để
tạo điều kiện cho cái ư thức này bùng lên ?
C̣n Con Người th́ phải làm ǵ để t́m ra cái nửa kia của ḿnh ? Cũng không dễ như
chuyện « bỏ thư qua bưu điện » đâu ! Có những người may mắn t́m được nửa kia dễ
dàng không trắc trở th́ cũng lắm cuộc t́nh éo le, ngang trái, đầy nước mắt, biết
bao trái tim cô đơn lẻ bóng, biết bao tâm hồn trầm cảm v́ thiếu t́nh yêu. Không
phải cuộc gặp gỡ, hẹn ḥ nào cũng kết thúc tốt đẹp, đôi khi đă tốn không biết
bao công sức đeo đuổi, cũng không khác ǵ loài vật, trèo non vượt núi, chịu nhọc
chịu khó, nhịn ăn nhịn tiêu để quá cáp, làm cho vừa ḷng mà cũng không « rước
nàng về dinh » được. Đó là chưa kể những người kém may mắn, ngoại h́nh xấu xí,
có khi tàn tật, không tài giỏi, không thông minh, không địa vị, không tiền,
không nghề nghiệp, không là con nhà gia giáo…Trăm ngàn vạn lư do để phải chịu
cảnh cô độc và cô đơn. Do đó mà có những trường hợp đành phải chấp nhận một nửa
kia do sự sắp đặt, do hoàn cảnh bắt buộc, do muốn yên bề, yên phận, thà như vậy
c̣n hơn sống trong cảnh cô độc, nhưng rồi Con Người lại rơi vào một cảnh khác là
« đồng sàng dị mộng », không cô độc mà vô cùng cô đơn. ( Xin đọc
Cô Đơn, LKTH )
Ở thời buổi hiện đại Con Người có thể kết nối với nhau, t́m đến nhau dễ dàng hơn
như cùng một club nhảy đầm, đánh bài, chơi games, thể thao, xem phim, du lịch…hay
qua những phương tiện truyền thông như điện thoại, internet…Tuy thế mà vẫn không
hiếm người vừa cô đơn vừa cô độc.
T́nh yêu là ǵ mà Con Người phải lận đận lao đao như vậy ? Con vật có t́nh yêu
không ?
Nơi loài động vật, chỉ vào « mùa ái t́nh » con đực con cái mới t́m đến nhau,
nhưng con người th́ quanh năm suốt tháng đều là mùa của ái t́nh kể từ độ tuổi mà
t́nh dục được phát triển. Điều may mắn hay là tai họa ? T́nh yêu là ǵ ? T́nh
dục luôn gắn liền với t́nh yêu ? Có thể nào yêu mà không có t́nh dục ? Hoặc có
thể có t́nh dục mà không cần phải yêu ?!
Con Người quả là không giản dị trong chuyện yêu đương. Nhưng h́nh như trong
chuyện này th́ chính người con gái, đàn bà mới rắc rối, lắm chuyện chớ không
phải là đàn ông, con trai…?! Có câu nói thường hay được nghe : « Đàn ông yêu
bằng mắt và đàn bà yêu bằng tai » Từ con mắt nhận thấy dung nhan, sắc đẹp mà
xiêu ḷng th́…giản dị, dễ dàng thật nhưng phải từ tai nghe những lời ngon ngọt,
sâu sắc, ư nghĩa th́ chuyện này quá…trừu tượng và phúc tạp hơn ! Mà ở đây th́
đàn bà con gái cũng dễ bị đánh lừa bởi những anh chàng khéo ăn nói, biết nịnh
hót ! Căn cứ theo câu nói trên mà tạm thời kết luận đàn ông th́ thích sắc đẹp,
sự quyến rũ của thể xác và đàn bà th́ chuộng sự thông minh, tài giỏi. Nói tạm
thời v́ không có ǵ tuyệt đối, cũng như không phải chỉ có sắc đẹp, tiền tài hay
trí thông minh trên đời. Khi cưới một người vợ xinh đẹp mà ăn nói vô duyên, đầu
óc cạn cợt th́ người chồng cũng thất vọng và âm thầm…ngoại t́nh ! Ngược lại, lấy
làm chồng một người thông minh tài giỏi mà dung nhan xấu xí như « thằng gù nhà
thờ Đức Bà » ( Xin lỗi, hơi cường điệu một chút ) th́ người đàn bà có thể cũng
âm thầm… thổn thức ! May thay, điều lạc quan trong cuộc sống là c̣n có chữ T́nh,
chữ Nghĩa, chữ Trung và chữ Nhân. Con Người nhờ thông minh và được giáo dục,
biết đạo lư sống và biết trong cái tiêu cực nhận ra cái tích cực để hạnh phúc.
Người đẹp mà cạn cợt đầu óc nhưng lại bếp núc giỏi và sinh con đẻ cái tốt lại
hiếu thảo với cha mẹ ḿnh th́ sao ? Người chồng không đẹp trai mà thông minh,
hiền từ, rộng lượng th́ sao ? Được cái này th́ mất cái kia. Luật bù trừ. Con
Người không ai hoàn hảo. Người khôn và đạo đức th́ biết rơ điều này, chấp nhận
và sống hạnh phúc. Nhưng Con Người không phải ai cũng khôn ngoan, được giáo dục
và đạo đức !
Thật ra th́ rất lắm khi Con Người tự gây cho ḿnh khổ đau cũng như tự rước họa
vào thân. Thí dụ có những cảnh như : tôi không yêu anh, tôi không yêu em mà tôi
vẫn cưới v́ anh, v́ em giàu có, nổi tiếng, địa vị lớn, được nể nang, v́ vâng lời
cha mẹ, v́ môn đăng hộ đối, v́ cùng tôn giáo, cùng lư tưởng…v́…v́ một trăm ngàn
lẻ một lư do mà rồi cái điều chính yếu nhất là t́nh yêu th́ lại không t́m thấy
đâu cả.
Nhưng cuộc đời vốn không có một định luật bất di bất dịch. Có những cuộc hôn
nhân được sắp đặt, được cân nhắc đủ điều, gọi là cuộc hôn nhân của lư trí th́
lại kết thúc tốt đẹp, ngược lại những cuộc t́nh thật lăng mạng, những cuộc hôn
nhân phát xuất từ t́nh yêu đôi lứa thật sự, có sự tự do lựa chọn th́ lại kết
thúc thật không hay ho, t́nh yêu trở thành hận thù, trách móc, kiện tụng nhau ra
ṭa…
Nh́n kỹ lại trên đời, ít có ǵ mà hoàn toàn trôi chảy như ư Con Người muốn cả.
Tưởng như thế này mà thành thế khác. Xấu ban đầu có thể tốt về sau và ngược lại,
kỳ vọng thật nhiều để rốt cuộc là chuốc lấy thất vọng nặng nề…Bài học và kinh
nghiệm của người này, chưa hẳn là phù hợp cho người kia. Và cũng không thể khẳng
định một điều ǵ nếu chỉ nương vào cái vóc dáng, tướng mạo bề ngoài. Nh́n theo
tướng số, có thể thấy những tướng xấu hiện rơ trước mắt nhưng cũng có những
tướng tốt ẩn ḿnh, dấu kín bên trong. Cũng thế, có những người tốt bụng mà không
may lại có ngoại h́nh khó nh́n, xấu xí cũng thường hay bị nghi ngờ về cái ḷng
tốt thật sự của họ. Như vậy, cái chuyện nh́n mặt mà bắt h́nh dong thật cũng
không hoàn toàn đúng.
Có người th́ lo trước lo sau, cưới hỏi, sinh con, xây cất nhà cửa…đều phải xem
bói, xem toán, tử vi, phong thủy…nhưng rồi vẫn có cái ǵ không ổn, không thuận,
vợ chồng ly hôn, con cái ngỗ nghịch, nhà cửa th́ trộm cướp…v.v …
Nơi đời Con Người, phúc th́ không dễ t́m mà họa th́ dễ gặp.
Nếu định nghĩa t́nh yêu là sự kết nối cảm xúc giữa hai đối tượng, sự trao đổi và
đồng cảm cả hai mặt sinh lư và tâm lư th́ t́nh yêu của Con Người cũng khó t́m.
Khi có sự đồng cảm về sinh lư th́ chưa chắc có đồng cảm về tâm lư và khi có đồng
cảm về tâm lư chưa chắc đă có đồng cảm về sinh lư. Và khi nghĩ t́nh yêu là sự
kết nối và đồng cảm giữa hai giới tính khác nhau th́ cũng không c̣n đúng nữa.
T́nh yêu vẫn có thể nẩy nở giữa hai đối tượng đồng giới tính. Có thể một ngày
nào đó th́ đàn ông, con trai sẽ mang thai ? Con người đă thành công với việc thụ
thai nhân tạo và đă tạo ra những bản sao ( clone ) từ các tế bào th́ chuyện ǵ
cũng có thể xảy ra…
Tạm gác tương lai qua một bên, hăy trở về với cái Tôi, cái Ngă trong Con Người.
Ư thức này kéo theo ư thức về sở hữu tính, cái này là của tôi, thuộc về tôi và
xác định sự tồn tại của một hữu thể hay sinh thể cá biệt, Tôi mang một cái tên,
tôi là như thế này, không phải thế kia.
Con Người tự hào về cái tôi này nhưng cũng biết được giới hạn của nó. Nó không
toàn hảo, toàn năng, toàn quyền, thiếu tự do và lệ thuộc vào nhiều điều kiện
sống bao quanh nó. Sống trong một nhà th́ phải tuân theo gia trưởng, một nước
th́ có quốc trưởng, sống ở đâu cũng có sự ràng buộc, luật lệ tối thiểu phải tuân
theo. Sự tự do của Con Người trên trái đất chỉ là tương đối. Nhưng không được
cái tự do tối thiểu th́ Con Người sẽ nổi loạn. Được quá nhiều tự do th́ xă hội
cũng loạn !
Thánh nhân ra đời, như Phật Thích Ca hay Khổng Tử, đều dạy Trung Đạo hay Trung
Dung, giúp Con Người biết xử thế, đạt được quân b́nh trong cuộc sống, nhưng cũng
không dễ ǵ thực hành v́ h́nh như trong Con Người là cả một bầu nhiệt huyết luôn
sôi sục, một trăm cái thác nước muốn đổ ào, hàng ngàn con sóng biển tới tấp ùa
đến, là cả tấn bom chỉ muốn nổ tung nên Con Người thiếu kiên nhẫn, Con Người
nóng nảy, Con Người quay cuồng, đam mê, Con Người muốn đạt tuyệt đối, đạt cực
điểm nơi mỗi hành động và thế là Con Người không tránh được cực đoan.
Từ chuyện ăn để mà sống, Con Người có thể sống để mà ăn. Văn hóa ẩm thực xuất
phát từ đây. Từ chuyện mặc để che thân, Con Người tạo kiểu áo này quần nọ chỉ có
thể để ngắm nghía trong tủ kính như một tác phẩm nghệ thuật. Từ đó xuất phát
Haute Couture, « siêu trang phục ». Từ xe cộ là một phương tiện giao thông giúp
Con Người bớt nhọc nhằn trong việc di chuyển, chuyên chở nặng nhọc, Con Người
chế tạo những « siêu xe » thật cầu kỳ và đắt tiền, cũng như đùa giỡn với tử thần
qua những cuộc đua xe siêu tốc độ…Tóm lại, nơi 5 giác quan, mắt, tai, mũi, lưỡi
và thân thể hay da thịt, đáng lư ra chỉ đem lại vừa đủ cho Con Người sự thoải
mái, không bị khổ sở, bức bách th́ Con Người lại vượt qua giới hạn « cần và đủ »
để trở thành nô lệ cho 5 giác quan. Con Người sinh ghiền, nghiện, t́m đến các
kích thích tố để làm tăng cực mạnh cảm xúc, hưởng thụ khoái lạc đến cực điểm.
Ngược lại, cũng có thể t́m thấy những người lao ḿnh trong khổ hạnh, tự ép xác,
tự làm hao gầy, kiệt sức, không lành mạnh. Hai cực đoan này đều chẳng phải là
Trung Đạo.
Con Người nhận ra là ḿnh không thực sự làm chủ đời ḿnh :
Đời ta vốn là hơi là bụi
Theo từng cơn gió thổi tơi bời
Đi về chẳng có định nơi
Chỉ nơi khoảng giữa đất trời mênh mang…(1)
Đôi lúc Con Người cứ ngỡ rằng chính ḿnh quyết định đời ḿnh nhưng không như thế,
chính những điều kiện hợp lại đẩy ḿnh đến quyết định chứ không phải tự ḿnh
định đoạt mà được, mà có, mà thành. Con Người thựng quên điều này và chỉ nhớ để
tôn cái Tôi của ḿnh, chính tôi quyết định việc này, việc kia, không có quyết
định của tôi th́ sẽ không như thế này thế kia. Đó chỉ là một cái nh́n chưa rộng
chưa sâu mà thôi. Một người muốn làm tổng thống, không phải chỉ muốn mà được nếu
không có dân chúng bầu lên. Được làm vua, làm hoàng tử, công chúa là do được
sinh ra trong gia đ́nh vua chúa nhưng cái chuyện được sinh ra trong gia đ́nh này
hay gia đ́nh nọ, Con Người thực sự chẳng có quyết định được ǵ trong việc này.
Nhưng cái chuyện vênh váo mặt mày th́ rất dễ làm. Con Người lại vấp phải cái Tôi,
cái Ngă đồ sộ.
Nhà Phật nhận thấy nơi Con Người chằng chịt những mối Nhân và Duyên. Từ nơi cái
này mới phát sinh ra cái kia. Và cái kia lại tiếp tục làm Nhân cho những mối
Duyên khác. Vô cùng vô tận. Chỉ khi nào nhân duyên hội đủ th́ mọi việc mới thành
tựu, mới có kết quả.
Có câu nói của Khổng Tử : « Thời vận không thông, mưu cầu vô ích » cũng
không khác xa mấy cái thuyết nhân duyên của nhà Phật. Chỉ khi nào hội đủ điều
kiện, đủ nhân đủ duyên th́ mọi việc tự nhiên thành. Mong thực hiện việc ǵ mà
chẳng đúng thời điểm, thời khắc, không thuận buồm xuôi gió th́ làm ǵ cũng không
tới đâu. Có biết bao người tài giỏi mà cũng đành chịu với số phận hẩm hiu v́
không gặp cơ hội tốt để tạo nên sự nghiệp.
Đường đời của Con Người không hề bằng phẳng mà đầy chông gai và bất trắc.
Nếu có cái Tôi toàn quyền, toàn năng th́ Con Người đă tự quyết định cho ḿnh
được mọi chuyện, làm ǵ cũng thành công, muốn ǵ cũng được, măi măi xinh đẹp,
măi măi tươi trẻ, không bịnh hoạn, măi măi thông minh, măi măi giàu có, không
nghèo khổ, đi đâu cũng tới, và măi măi không chết.
Nhưng không có chuyện này được và Con Người hoàn toàn ư thức giới hạn của ḿnh.
Con Người vẫn bám vào cái Tôi hữu hạn này cho dù phải sống để rồi chết. Bản năng
sinh tồn của Con Người không cho phép Con Người chết. Con Người phải sống, phải
có ḷng tin và hi vọng, măi măi hi vọng.
Ḷng tin đẩy Con Người lên gần với Thượng Đế, Đấng Toàn Năng hơn Con Người, tạo
ra Con Người. Sau cái chết, Con Người sẽ gặp lại Thượng Đế, người cha đă tạo
dựng ḿnh. Lúc Con Người c̣n sống th́ dường như Thượng Đế ẩn ḿnh, im lặng và
quan sát đàn con của ḿnh mà thôi. Đàn con phải biết trở về với Thượng Đế như
chuyện đứa con hoang trong Kinh Thánh.
Nơi Con Người, sức mạnh của ḷng tin thật là lớn lao. Nếu không tin vào Thượng
Đế th́ Con Người tin vào những vị khác, nhất định là toàn hảo hơn Con Người, là
Phạm Thiên, là Thần linh, là Đại Ngă, là Thánh, là Tiên, là Phật, là Bồ Tát…Ḷng
tin này cũng vững chắc và mănh liệt, khó lay chuyển đổi thay.
Chúng ta đang dần bước vào lănh vực tâm linh của Con Người mà con vật không có.
Con Người cao hơn con vật một bực là có lư trí hay trí tuệ, và may mắn hơn con
vật là Con Người có phần tâm linh. V́ sao ? V́ chỉ qua phần tâm linh Con Người
mới vượt lên được thân phận khổ đau của kiếp người. Hăy từ từ t́m hiểu sau đây.
Bước vào thế giới tâm linh th́ khó diễn tả, khó nói v́ h́nh ảnh hay lời nói chỉ
được tạm dùng như phương tiện để diễn đạt một cái ǵ không thể diễn đạt bằng lời,
bằng h́nh ảnh và chỉ có Con Người độc nhất tự ḿnh cảm nhận qua trực giác hay
qua cái được gọi và được đa số mọi người đồng ư là linh hồn ( vậy th́ tạm dùng
chữ linh hồn ở đây ) th́ cũng không thể chứng minh, nắm bắt, đưa ra cho người
khác thấy cái mà ḿnh đă cảm nhận. Người kia cũng chỉ có thể mường tượng, đoán
chừng và phải tự ḿnh trải nghiệm qua linh hồn của ḿnh. Nhà Phật có câu : «
Tự tu, tự chứng », hay « Bất khả thuyết, Bất khả tư nghị » và Lăo Tử
cũng nói « Đạo khả đạo, phi thường đạo» phần tâm linh do đó mà trở nên mơ
hồ, khó tin. Mơ hồ, khó tin, không phải là không có. Phần tâm linh nơi Con Người
thực sự hiện hữu và có một đời sống hoàn toàn phong phú đa dạng. Nhưng Con Người
lại phân chia và tranh chấp nơi lănh vực này mà rốt cuộc trên trái đất, bóng
dáng của khổ đau vẫn lan tràn, đè nặng lên thân phận Con Người.
Tuy nhiên, phần tâm linh là nơi đem lại cho Con Người hi vọng lớn nhất. Lư trí
hay sự thông minh không thể giải quyết hết các mâu thuẫn hay vấn đề giữa Con
Người với Con Người, Con Người với xă hội, Con Người với môi trường, Con Người
với hoàn cảnh, Con Người với bệnh tật, Con Người với cái chết…
Phần tâm linh an ủi Con Người. Nếu chỉ nương vào cái thấy của mắt, cái nghe của
tai, cái xúc cảm của thân thể, cái nhận biết và phân biệt của khối óc th́ cuộc
sống và thế giới chung quanh Con Người hiện ra quá bất toàn, quá giới hạn, quá
tương đối và gây đau khổ.Tất cả những ǵ Con Người muốn nắm giữ đều không thể
nắm giữ. Cái thân th́ sẽ tan ră, cái trí óc, sự suy nghĩ, t́nh cảm yêu thương sẽ
dựa vào đâu ? Dựa vào linh hồn đó thôi.
Lư trí hay sự thông minh không dẹp bỏ hết khổ đau. Con Người vẫn bị già nua,
bệnh tật và cái chết đe dọa theo từng bước chân của thời gian.
Nhưng khi hướng về cái ǵ thuộc tâm linh, thế giới vô h́nh mà mỗi Con Người phải
tự trải nghiệm lấy, chỉ có ḿnh, không ai có thể trải nghiệm thay ḿnh, th́ cái
« b́nh chứa » đầy cảm xúc, t́nh cảm, tư tưởng, trí nhớ, trí tưởng tượng và h́nh
ảnh nơi Con Người tự nhiên như được trút cạn bao ưu tư phiền muộn. Con Người
bỗng dưng t́m thấy một khoảng không gian thật mênh mông dễ thở, chính khoảng
trống, vô h́nh, vô tận này giúp Con Người vượt lên cái thân phận hạn cuộc, từ bỏ
cái bị tan ră để nhập vào cái vĩnh cữu.
Có ai không từng cảm nhận một phút giây hay chỉ một thoáng khoan khoái, hạnh
phúc khi bước vào một ngôi đền, ngôi chùa hay nhà thờ, khi nghe một lời tụng
kinh vang lên, một bài thánh ca cao vút nhẹ nhàng, hay chỉ chắp tay nghiêng ḿnh
trước một tượng đài?
Thế giới tâm linh mở rộng cánh cửa trước mặt Con Người, đón Con Người vào một
đời sống mang một chiều hướng khác tràn đầy niềm tin và hi vọng.
Phải chăng cái ǵ cụ thể, có thể nắm bắt được, có thể diển tả được, có thể thấy,
nghe, cảm nhận, như h́nh tướng, như màu sắc, như âm thanh, như sự đụng chạm, như
tiếng nói, như chữ nghĩa, th́ quá giới hạn. Con Người cần vượt ra khỏi giới hạn
đó mà chỉ có phần vô h́nh, phần tâm linh mới đáp ứng sự khát khao mong mỏi của
Con Người ?
Bởi v́ cái thế giới vô h́nh này cũng thiên h́nh vạn trạng, không đồng nhất nơi
mỗi Con Người mà tranh chấp, chiến tranh vẫn có thể bùng nổ bất cứ lúc nào.
Muốn diển tả cho một Con Người khác hiểu cái thế giới vô h́nh th́ Con Người vẫn
phải mượn h́nh ảnh và ngôn ngữ. Có thể nào giao tiếp với nhau về cái thế giới vô
h́nh này mà không dựa vào h́nh ảnh, hay ngôn ngữ ?
Nhà Phật, nhất là phái Thiền, có nói đến « điểm Tâm, điểm Nhăn » hay là truyền
Tâm, truyền Tâm Ấn. Chỉ từ nơi Tâm mà nhận biết, mà giao tiếp với nhau, gọi là
Đạo Tâm, hay Tâm Đạo. Nhăn, là con mắt mà ở đây là con mắt của Tâm. C̣n gọi là
Đạo nhăn, Phật nhăn hay Thiên nhăn, con mắt thấy được sự thật như là sự thật,
không méo mó, thêu dệt, không phải là Nhục nhăn, hay Trần nhăn, con mắt thịt của
thế gian, của Con Người. Con mắt trần này th́ chỉ thấy cái ǵ đưa ra trước mắt,
thấy xanh là xanh, thấy đỏ là đỏ, thấy cây là cây, thấy nhà là nhà…v.v…nhưng
cũng chưa chắc con mắt thịt này đă thấy chính xác sự vật như nó hiện ra v́ con
mắt thịt này cũng có thể bị lu mờ, yếu kém, bịnh hoạn, lại thêm vào đó, cái thấy
của Con Người không vô tư mà nhuốm cái suy nghĩ, phê phán, yêu ghét, thích không
thích, tốt không tốt, đo lường lợi hại, đong đếm thiệt hơn, xong xuôi rồi th́
lại đem cái được thấy, được nghe đó vào ḿnh, muốn là của ḿnh, trở thành thực
sự là của ḿnh, được bảo vệ, nuôi dưỡng…hay ngược lại, thấy không phù hợp với
ḿnh th́ xua đưổi, từ bỏ. Cũng từ đây mà nảy sinh ra mâu thuẫn, tranh chấp,
chiến tranh và bạo lực.
Nhăn nhục của thế gian là như thế : cái « Tôi thấy » thường đi song song với cái
« Tôi muốn » thuộc về ḿnh, tất nhiên là những ǵ tốt, đẹp, hay ho, và đẩy ra
những ǵ không muốn, không tốt đẹp, hay ho.
Dân gian có câu « Thấy sang bắt quàng làm họ » cũng diễn tả được phần nào
cái ư « tôi thấy và tôi muốn thuộc về tôi » này.
Không có một đứa con nít nào khi xem các đoạn phim quảng cáo về bánh kẹo hay đồ
chơi mà không đ̣i cha mẹ mua cho ḿnh. Người lớn th́ có những món đồ khác dành
cho người lớn. Quảng cáo nhằm đánh vào tâm lư Con Người là muốn sở hữu, phải làm
nổi trội cái đẹp nhất, hay nhất, tốt nhất, ngon nhất…để khơi dậy sự thèm khát.
Đến đây th́ Con Người cũng rất dễ bị lường gạt. Chung qui cũng từ hai cái tham
mà ra, cái tham của người bán và cả người mua.
Cái « b́nh chứa » của con người luôn luôn đầy, không hề vơi. Và Con Người rất
mệt mỏi với cái b́nh chứa quá đầy này. Con Người đi t́m một cái b́nh chứa khác
to lớn hơn và Con Người đă t́m ra nơi cái phần bên trong vô h́nh này. Cái phần
vô h́nh và tâm linh này mênh mông bất tận, không ai kiểm soát nổi .
Có những hiện tượng gọi là « thần giao cách cảm » phát xuất từ sự nghĩ tưởng
mạnh mẽ đến một ai đó mà khiến cho người kia cảm nhận được. Người kia cảm nhận
được là v́ cũng có cái khả năng thần giao cách cảm này. Rơ ràng khi yêu hay ghét
ai, không cần phải nói ra, cho dù ở xa hàng vạn dặm, Con Người vẫn có thể nhận
ra. Chỉ cần hướng tâm về nơi đó, người đó là sẽ bắt được luồng điện tâm này. Yêu
hay ghét đều sẽ rơ ràng không thể chối căi.
Người có một đời sống tâm linh mạnh mẽ, không bao giờ cần nói nhiều cho họ nghe.
Họ cũng không cần phải thấy qua nhục nhăn mà thấy bằng Tâm nhăn. Nơi Tâm th́ gom
hết tất cả các hoạt động của giác quan : nghe, thấy, ngửi mùi, sự xúc chạm của
thân, vị nếm của lưỡi và luôn cả ư nghĩ nơi đầu óc.
Đứng trước một người có tu luyện tâm linh, ta không thể giấu giếm, dối trá hay
đeo mặt nạ. Tất cả đều rơi xuống và ta như thế nào th́ hiện nguyện h́nh như thế
đó mà thôi. Thế nào là tu luyện tâm linh ? Có thể là yoga, thiền định, tŕ kinh,
tŕ chú, đọc, tụng, niệm một cách thật chuyên cần, chuyên nhất. Khi tâm định
tĩnh th́ cái thấy sẽ trong suốt, rơ ràng như không có ǵ che đậy, ngăn ngại.
Trực giác, linh tính hay linh cảm sẽ trở nên bén nhậy, đôi khi có thể đoán trước,
thấy trước các sự việc sắp xảy đến.
Áp dụng trong đời thường, không có mục đích tâm linh, khi tâm định tĩnh, th́ khả
năng tập trung của trí óc sẽ tạo ra những kết quả vượt bực, có thể nhận thấy nơi
các vô địch thể thao, các nhạc sĩ hay các nhà hát xiệc với tài nghệ xuất chúng
qua những màn biểu diễn thật tài t́nh, ngoạn mục. Nhiều doanh nhân đă học thiền
để xả bỏ căng thẳng và sáng suốt hơn trong công việc, nhưng mục đích chỉ thuần
vật chất, chỉ để đạt được lợi nhuận tốt hơn, nhiều hơn, không dính líu ǵ đến
đời sống tâm linh.
Cái hiện tượng thần giao cách cảm, có được do tu luyện và cũng có thể là do bẩm
sinh, không chỉ thực hiện được giữa hai Con Người c̣n sống mà có thể thần giao
cách cảm với những người đă chết. Thường là thông qua sự báo mộng, trong giấc
ngủ được người chết hiện về giúp đỡ, dặn ḍ hay báo trước điều ǵ đó, cũng như
giải mă những điều bị giấu kín, bị oan ức…v.v…
Bất kỳ tôn giáo nào cũng đều có những hiện tượng như phép lạ hiện ra để cứu Con
Người khỏi bịnh tật, tai nạn hay giúp thành tựu những mong cầu.
Có một điều nên nhớ, chớ lầm lẫn một người sống nội tâm và một người sống tâm
linh.
Người sống nội tâm là người không hướng ngoại, thích sự trầm tĩnh, yên lặng,
không nhiều lời, nói cái ǵ đáng nói, làm cái ǵ đáng làm, không thích tụ họp
chốn đông người, giao tiếp vừa đủ, giới hạn, chọn lựa, không a dua, không đua
đ̣i, không màng vật chất, cũng không màng danh lợi, sống biết đủ và an phận,
bằng ḷng với những ǵ ḿnh có, hướng ḿnh theo điều thiện, nâng cao tâm hồn,
nhưng người sống nội tâm chưa chắc là người sống tâm linh.
Người hướng ngoại th́ không thích cô độc, thích đám đông, tụ họp, bạn bè, chén
thù chén tạc, thích vui nhộn, nói nhiều, ḥa đồng với chung quanh, chú tâm đến
xă hội, coi trọng địa vị, danh tiếng, gia thế, sự nghiệp, tuy thế, họ cũng có
thể là người tâm linh nhưng khác với người hướng nội về mức độ tập trung và
chuyên nhất, v́ người hướng ngoại dễ bị lôi cuốn theo sự « sa đà », làm mất th́
giờ hay « giết » thời giờ quí báu qua những chuyện không quan trọng, gọi là «
chuyện bao đồng, chuyện thiên hạ, phiếm luận, tán gẫu… »
Con Người cần giải trí, thư giản, nhưng Con Người hay đi quá trớn. Giữ quân b́nh
hay Trung Đạo trong đời sống luôn là một việc khó, cần nghị lực và tự chủ. Từ
một người bạn sẽ kéo theo mười người, từ mười người sẽ kéo theo ngàn người. Thời
đại @ ( a c̣ng ) nay có diễn đàn, forum, Facebook…vào th́ dễ mà ra th́ khó. Từ
một mail sẽ có vài trăm, vài ngàn, từ mười phút mỗi ngày sẽ lên vài giờ, vài
chục giờ và chiếm trọn cả ngày, luôn cả giấc ngủ ! Những ǵ đọc được, nghe được,
xem được sẽ đọng lại trong đầu óc tâm tư và cả trong tiềm thức.
Con Người là một sinh thể có khả năng hấp thụ tất cả những ǵ đến từ bên ngoài.
Thức ăn đem vào bụng, khí đem vào phổi, cho đến làn da mỏng cũng thở, cũng đem
chất dinh dưỡng vào người được, th́ trong khối óc, trong tâm tư cũng thế, có
những « thức ăn » trừu tượng được đem vào để nuôi dưỡng cái phần tinh thần này.
Với thời gian, càng ngày cái b́nh chứa nơi Con Người càng đầy, Con Người chỉ
thêm mệt óc mệt trí. Khoa học càng tiến bộ th́ các bệnh về tâm thần cũng tiến
nhanh không kém. Số lượng Con Người phải dùng thuốc an thần không hề giảm ! Đó
là chưa nói đến những Con Người thực sự điên cuồng, loạn trí…
Con Người trong xă hội hiện đại, không những cần phải chọn lựa thức ăn để nuôi
cái thân vật chất mà c̣n phải chọn lọc những thức ăn nuôi dưỡng cái phần tinh
thần, nếu muốn có một thể chất tráng kiện và một tinh thần lành mạnh.
Thêm một điều nữa, khi nói người này « duy tâm », chủ trương mọi sự hiện hữu căn
bản là nơi linh hồn, trí óc, ư tưởng, ư niệm…ngược lại với « duy vật », chủ
trương sự hiện hữu từ nơi vật chất, mọi hiện tượng là kết quả của sự tương tác
giữa các thành phần vật chất, th́ ở đây, người có khuynh hướng duy tâm cũng chưa
chắc là người tâm linh.
Người sống tâm linh là người kết nối với thế giới vô h́nh, mang tính chất thiêng
liêng của tôn giáo hay của tín ngưỡng, ở nơi này có Thượng Đế, có Allah, có Chúa,
có Đức Mẹ, có Thiên thần, có Thần linh, Có Khrisna, có Shiva, có Phật, có Bồ tát,
có Thánh, có Tiên…có cả linh hồn của những người đă khuất, và tùy theo mỗi tôn
giáo mà có sự khác biệt, có cả những người nơi cơi khác mà con mắt trần không
thể nh́n thấy như địa ngục, thiên đựng hay nơi trú ngụ của ma, quỉ... Cái tầm
nh́n của người tâm linh th́ rất xa, xa vời vợi. Có thể thấy quá khứ cũng như
tương lai. Những người này được gọi là nhà tiên tri.
Có hiện tượng gọi là « lên đồng » hay « hầu đồng, hầu bóng » làm cầu nối cho Con
Người giao tiếp với thế giới « bên kia ». Những người có khả năng đặc biệt mà có
thể nghe hay thấy thế giới bên kia được gọi là nhà ngoại cảm.
Những người như tiên tri hay ngoại cảm th́ thật sự không có nhiều nhưng có bằng
chứng cụ thể những điều họ thấy, họ nghe, họ nói là thật.
Trên cơi đất này, có lẽ số người tin rằng có một linh hồn bất tử và có một đời
sống sau cái chết là đại đa số.
Nếu không gọi là linh hồn th́ cho dù được gọi dưới một danh từ khác, như là vong,
vía, thần thức, th́ cũng vẫn tin vào một năng lực tiếp tục duy tŕ sự sống sau
cái chết, sau khi thân xác tan ră.
Đó là trường hợp của Phật Giáo, không tin vào linh hồn bất tử nhưng tin vào thần
thức sẽ tiếp tục trở lại thế gian để sống một cuôc sống khác, cứ quay đi trở lại
hằng hà sa số kiếp trong cái ṿng được gọi là luân hồi, trở đi trở lại, cho đến
ngày giải thoát. Giải thoát cũng có nghĩa là bứt ra khỏi cái thần thức trói buộc
Con Người khao khát hiện hữu, khao khát sống và tất nhiên là phải chịu khổ v́
cuộc sống trên thế gian, bản chất của nó là khổ. Đạo Phật dạy phương pháp cho
Con Người buông bỏ cái thần thức dẫn Con Người vào chốn trầm luân. Buông bỏ bằng
cách nào ? Bằng cách chuyển hóa cái thần thức ô nhiễm, chấp Ngă, ích kỷ đầy
phiền năo thành cái thần thức trong sạch, Vô Ngă, vị tha. Nhưng đạo Phật chia
hai ở đây, phái Nguyên Thủy chỉ nói đến Niết Bàn, Con Người không c̣n luân hồi
sinh tử, không c̣n chấp Ngă, ích kỷ và phiền năo th́ nhập vào Niết Bàn thanh
tịnh. Phật giáo Phát Triển hay Đại Thừa th́ nói đến Phật tánh, bản chất thật,
thanh tịnh và không đau khổ vốn có sẳn nơi Con Người và Con Người tu tập để giải
thoát là t́m lại bản chất thật của ḿnh, Phật tánh, để không c̣n chịu khổ nữa.
Cho dù là hai danh xưng khác nhau nhưng Niết Bàn hay Phật Tánh đều được hiểu như
là bản thể, bản tánh chân thật không chịu sự khổ đau sanh diệt của mọi loài
chúng sanh, trong đó có cả súc vật. Bản tánh này có thể chứng được, thực hiện
ngay trong đời sống hiện tại nếu chịu tu tập đúng đường lối và tất nhiên là chỉ
có Con Người mới tu tập được là v́ có trí tuệ và các điều kiện giúp cho khả năng
tu tập phát triển mà con vật th́ không có khả năng và điều kiện.
Quan điểm Phật giáo là như thế, tin hay không là quyền của mỗi Con Người.
Con Người hẳn là có một nửa phần vượn, đười ươi nơi thân ḿnh và khi Con Người
hành động hay suy nghĩ không xứng đáng với địa vị cao quí của ḿnh.
Cái Tôi hay cái Ngă của Con Người cũng quá lớn, làm chướng ngại cho cuộc sống
của Con Người mà mục đích gần nhất là t́m cầu hạnh phúc. Nhưng Con Người hiểu
rằng hạnh phúc trên thế gian th́ ngắn ngủi và cũng không dễ t́m. Hướng đến tâm
linh mở ra cho Con Người một chân trời mới, con đường giải thoát thực sự mọi khổ
đau, nhưng con đường này cũng thênh thang lắm và rất nhiểu lối để bước vào. Chúc
bạn may mắn !
LêKhắcThanhHoài
Paris, Những Ngày Đầu Năm 2015
______
Chú Thích :
1. Ở Ngục Thừa Thiên. Thơ Cao Bá Quát ( Vũ Mộng Hùng dịch )
chantran
art2all.net