|
Trương Văn Dân Người muôn năm cũ
Mùa Đông lạnh lẽo đang qua, nắng ấm mùa Xuân sắp đến, ḷng chúng ta ai cũng đang nao nức đón chờ và hy vọng những điều tốt đẹp nhất sẽ đến trong năm mới. Người nghệ sĩ, vốn dĩ mang tâm hồn nhạy cảm chính là những người đầu tiên nhận biết được những tín hiệu của đất trời : văn thi nhạc hoạ tha hồ nắm bắt cảm xúc của ḿnh, từ tiếng kêu ríu ít của cánh én dặt d́u, đến bóng chiều rớt trên giàn thiên lư, từ cánh hoa mai vàng đang ướm nụ hoặc chồi đào sắp nở... Và cùng với nụ hoa đào tươi thắm, ông đồ đă trở thành biểu tượng của mùa xuân. V́ mỗi khi nh́n sắc thắm hoa đào giữa nắng xuân, chúng ta không thể không nhắc đến bài thơ Ông đồ của nhà thơ Vũ Đ́nh Liên. Ở Việt Nam, nhắc đến Tết, có lẽ không có bài thơ nào được phổ biến rộng răi như bài thơ "Ông đồ". Lời thơ mộc mạc và giản dị là sự hoà quyện của hai nguồn cảm hứng: “Ḷng thương người và t́nh hoài cổ” (Hoài Thanh). Mỗi dịp Tết, trước thời khắc chuyển giao thiêng liêng giữa năm cũ đang tàn và năm mới sắp đến người Việt xưa thường “xin chữ” viết trên giấy hồng điều, dán trước cửa để gửi gắm những mong ước, khát vọng của gia đ́nh ḿnh trong năm mới. Chữ đó là chữ Nho, thứ chữ tượng h́nh rất giàu ư nghĩa. Người có hoa tay, có thể viết mà tưởng như đang vẽ tranh. Đầu thế kỷ XX, trên các đường phố Hà Nội thường có những cụ đồ cặm cụi vẽ từng nét chữ trên giấy điều để bán cho dân Hà Thành vào những ngày trước Tết. H́nh ảnh ông đồ già trong chiếc áo the, khăn xếp và guốc mộc cũ kỹ từ đó đă in sâu vào tâm trí và trở thành biểu tượng cho những mùa xuân cổ điển. Vũ Đ́nh Liên đă nắm bắt h́nh ảnh nên thơ ấy và viết nên bức tranh thơ sinh động: Trên một góc phố, dưới cánh hoa đào đang phơ phất trong gió xuân vẫn c̣n se lạnh, có một ông đồ với mái tóc bạc phơ đang bày mực đen và giấy đỏ. Rồi khi khách đến mua, người xem kinh ngạc nh́n thấy ông thầy đồ đang hoá thân thành một nghệ nhân đang vung bút. Tiếng trầm trồ thán phục. Trên giấy đỏ hiện lên những con chữ mà không hẳn là chữ, v́ đó là một bức hoạ thần kỳ, đường nét như phượng múa rồng bay. Nhưng ông đồ đang trải lên giấy chữ nghĩa của thánh hiền, hay đang trải ḷng ḿnh nỗi ngậm ngùi của kẻ sĩ đang nh́n thời cuộc đổi thay? Câu hỏi ấy nhắc chúng ta nhớ lại thời kỳ đất nước Việt Nam trải qua những cơn biến động, xă hội đảo lộn, và hệ quả có liên quan đến số phận của ông: sự tàn tạ của nền nho học. Khoa thi cuối cùng của triều Nguyễn đă khép, làm tiêu tan giấc mộng vinh quy của các đệ tử cửa Khổng sân Tŕnh. Biến động ấy dẫn đến sự thất thế của một lớp người mà có thời chúng ta coi như biểu tượng của văn hoá truyền thống. Người người đổ xô đi học tiếng Tây. Ông đồ cũng đành từ giă mái trường, từ giă những buổi b́nh văn, để chấp nhận cách mưu sinh buồn tủi là ngồi viết thuê dăm ba câu đối. Xưa nay ông quan niệm chữ nho là thứ chữ thánh hiền và việc học không phải để kiếm sống mà là để làm người quân tử, để pḥ vua, giữ nước ... thế nhưng trong thời buổi suy tàn, ông phải đi bán chữ. Chữ nghĩa cao quư ngày nào giờ trở thành một món hàng đem ra chưng trên vỉa hè đường phố … làm sao ḷng ông không khỏi xót xa cho ánh hào quang rực rỡ một thời. Trong nỗi xót xa của người buộc phải làm điều bất đắc dĩ, những tấm tắc ngợi khen của khách qua đường âu cũng an ủi được phần nào nỗi niềm của kẻ sinh bất phùng thời. Nhưng rồi chút an ủi nhỏ nhoi ấy cũng không c̣n. Ông đồ cảm nhận số khách hàng mỗi năm mỗi vắng. Không c̣n ai cần, không c̣n ai hay là ông vẫn ngồi đấy cô đơn, lạc lơng giữa vệ đường. Màu sắc cũng phôi pha. Giấy cũng không c̣n thắm, bẻn lẽn nằm bên đĩa mực đă khô với những xác lá vàng. H́nh bóng lẻ loi, cô độc của ông đồ giống như một nỗ lực cuối cùng, đang cô đơn chống chọi trong vô vọng... cố níu giữ một thời vàng son trên nét bút giữa ḍng đời hối hả. “Lá vàng rơi trên giấy” gợi trong ḷng khách yêu thơ một không gian thấm đượm nỗi buồn, đang quấn lấy số phận hẩm hiu của ông đồ trước khi tàn tạ. Tiếng gơ nhịp thời gian càng khắc khoải với câu hỏi :“Người thuê viết nay đâu?” Hờ hững rồi lăng quên. Xung quanh ông chỉ là khoảng trống... Xuôi ḍng thời gian, mọi thứ lui vào dĩ văng và để lại cho chúng ta bao nỗi niềm tiếc nuối. Trong số đó có h́nh ảnh ông đồ một thời vang bóng. Và bài thơ của Vũ Đ́nh Liên là một hoài niệm day dứt, thương cảm cho một giá trị tinh thần sắp tàn, man mác nỗi ḷng hoài cổ.
Mỗi độ xuân sang, đọc lại bài thơ, chúng ta không khỏi cảm thấy như
trước mắt ḿnh vẫn c̣n có bàn tay của ông đồ đang phóng bút. Cánh
tay ông đưa đẩy, cổ tay ông cầm chiếc bút lông uốn lượn, rồi từng
nét chữ c̣n tươi màu mực dần dần hiện ra mềm mại như “rồng, phượng”
trên tờ giấy hồng điều đỏ thắm. Dường như trong phút xuất thần ấy
ông đồ đang bặm môi, gửi gắm tất cả lư tưởng và khát vọng của ḿnh
lên từng nét chữ và nỗi niềm đă và đang làm con chữ sống dậy. Bài
thơ của Vũ Đ́nh Liên như muốn níu kéo thời gian lùi lại, đưa chúng
ta trở về không gian cổ, để cùng tưởng nhớ thời vàng son của những
đệ tử “cửa Khổng sân Tŕnh”.
Hơn sáu mươi năm qua, bài thơ Ông đồ luôn để lại những rung cảm
trong ḷng khách yêu thơ. Nhà nghiên cứu Vương Trí Nhàn nhận xét :
“Một thứ dư ba kỳ lạ. Ư ở ngoài lời. Và càng đọc, người ta càng
thấy ḿnh không chỉ thương cảm với một lớp ông đồ hay chữ nay quá
thời lạc lơng, mà c̣n cảm thấy bùi ngùi trước tất cả những ǵ tốt
đẹp, bị thời gian đẩy vào quên lăng... Chỉ bằng một bài thơ nhỏ 25 câu, 100 chữ, ông đă ghi lại được một h́nh ảnh đă qua đi cùng lịch sử, để nó có thể vĩnh viễn tồn tại trong tâm tưởng nhiều thế hệ bạn đọc. Và đó chính là sức mạnh kỳ lạ đến ma quái của thơ ca, của văn chương...”
Thực thế, bài thơ nhẹ nhàng mà mỗi lần đọc lên đều lắng đọng trong ḷng người đọc như nỗi niềm tác giả : có cái ǵ lâng lâng như một tiếng thở dài, rưng rức một nỗi ngậm ngùi.
Lá vàng, mưa bụi. Tất cả đều trĩu nặng những ưu tư, xót xa, nuối
tiếc
Trong nỗi niềm ấy, BBT Quán Văn xin ghi lại ở đây bài thơ Ông Đồ
cùng các bản dịch ra tiếng Ư, tiếng Anh, tiếng Pháp..... để bạn đọc
thưởng lăm cùng với lời chúc một năm mới an lành, thân tâm an lạc.
BBT Quán Văn
Nguồn :
Chuyên mục Sống và Viết, tập san văn học nghệ thuật
Quán Văn số 12, tháng 1-2013 Ghi thêm : Sau khi bài này đăng trên Quán văn số 12, nhà thơ Lê Mộng Thắng có gửi email cho người viết và giới thiệu thêm một bản dịch sang tiếng Hoa. ( http://www.thivien.net/viewpoem.php?ID=80)
Xin chép
lại để mời các bạn thưởng lăm:
|
