| NGUYỄN ƯỚC Nghệ sĩ chân chính (Kịch)
Kahlil Gibran Nguyễn Ước dịch
Lời người dịch: Nhan đề gốc của vở kịch này là Assilban, trong cuốn The Spiritual Sayings of Kahlil Gibran (Những châm ngôn tâm linh của Kahlil Gibran), bằng tiếng Anh, do Anthony R. Ferris biên dịch từ tiếng A Rập, Nxb The Citadel Press, New York, 1962. Cuốn này trước đây tại Sàig̣n, đă có bản dịch gần trọn của Trần Văn Điền, với nhan đề Lời thiêng, Nxb An Tiêm, 1973. Vở kịch lấy theo tên của nhân vật chính paul assilban, một nhạc sĩ và nhà văn sống ở Beirut, có giọng "hát thơ" tuyệt vời theo những thể điệu âm nhạc do chính người tŕnh diễn tự sáng tạo; dĩ nhiên khác với lối ngâm thơ nặng tính qui ước "tao đàn" thường thấy trong người Việt. Để đóng góp với người đọc trong việc thưởng ngoạn vở kịch này, xin ghi lại đoạn văn chúng tôi giới thiệu về nhạc tính trong thi ca và ngôn ngữ A Rập, trong Lời người dịch cuốn The Procession (Đám rước) của K. Gibran, cũng đă được đăng trên trang art2all.net: "Tiếng A Rập là một ngôn ngữ mạnh mẽ, phong phú từ vựng gồm các từ ngữ hàm súc và mang nhiều sắc thái tinh tế. Với cung giọng tao nhă, đầm ấm và đầy màu sắc, thi ca trữ t́nh của A Rập được viết theo các giai điệu uyển chuyển. Khi đọc lên, âm thanh của nó làm người nghe xúc động tới ngẩn ngơ, trào nước mắt hay ngất ngây xuất thần, từ chiếc đầu rồi toàn thân đong đưa theo nhịp điệu của lời kể, như kẻ đánh đàn không thể ngồi yên lúc tay gảy nhịp theo đàn."
Toàn văn:
Nghệ sĩ chân chính
Địa điểm: Nhà của Yousif Mussirrah ở Beirut. Thời gian: Buổi tối mùa xuân năm 1901. Nhân vật: paul assilban, nhạc sĩ và nhà văn. yousif mussirrah, nhà văn và học giả. helen mussirrah, em gái của Yousif. salem mowad, thi sĩ và người thổi sáo.chơi đàn luưt.(1) khalil bey tamer, viên chức chính quyền.
Màn kéo lên cho thấy pḥng khách trong ngôi nhà của Yousif Mussirrah; một căn pḥng xinh đẹp, rộng; trên các bàn để rải rác sách báo, tạp chí. Khalil Bey Tamer đang hút ống vố kiểu Thổ Nhĩ Kỳ, Helen đang thêu và Yousif Mussirrah đang hút thuốc điếu.
khalil (Nói với yousif) Hôm nay tôi có đọc một bài báo của anh về mỹ thuật, tôi thích nó lắm. Nếu không v́ cung giọng châu Âu của nó, tôi đă phong nó làm bài báo hay nhất tôi được đọc từ trước tới nay. Nhưng tôi đă thấy trước ảnh hưởng độc hại của giáo dục phương Tây.
yousif Anh bạn ạ, có thể anh có lư tuy việc làm của anh trái ngược với quan điểm của anh. Anh mặc quần áo châu Âu, dùng dụng cụ châu Âu trong nhà bếp của ḿnh và anh ngồi trên mấy chiếc ghế châu Âu. C̣n nữa, anh bỏ ra th́ giờ đọc văn chương châu Âu nhiều hơn sách báo A Rập.
khalil Những cái đó chỉ là bề mặt; chúng thật sự chẳng liên quan ǵ tới văn hóa.
yousif Không, chúng có mối liên hệ cốt tủy và quan trọng. Nếu suy nghĩ sâu xa thêm về chủ đề này, anh sẽ thấy rằng nghệ thuật phản ánh và ảnh hưởng lên tục lệ, phong cách, các truyền thống tôn giáo và xă hội - mọi khía cạnh của cuộc sống chúng ta.
khalil Tôi là người phương Đông, và tôi sẽ vẫn là người phương Đông bất chấp y phục châu Âu của ḿnh. Nguyện ước chân thành của tôi vẫn là văn chương A Rập được thoát khỏi ảnh hưởng của châu Âu.
yousif Như vậy anh muốn cho nền văn chương A Rập bị diệt vong sao?
khalil Làm thế nào xảy ra chuyện đó?
yousif Các nền văn hóa già cỗi thất bại trong việc tái tiếp sinh khí cho chúng bằng sản phẩm của văn hóa hiện đại đều chịu chung một số phận, đó là phải chết về phương diện trí thức.
khalil Bằng chứng của anh đâu?
yousif Tôi có tới cả ngàn bằng chứng.
(Ngay lúc đó, paul assilban và salem mowad đi vào. Mọi người đứng lên, tôn trọng.)
yousif Hân hạnh chào đón các bạn. (Nói với Paul Assilba) Chào anh, con chim họa mi của Syria.
(helen nh́n paul, má cô ửng đỏ, trên mặt cô xuất hiện dấu hiệu hân hoan.)
salem Yousif này, xin anh đừng ca ngợi Paul nữa.
yousif Tại sao vậy?
salem (Với giọng nghiêm trang pha lẫn chế giễu) V́ hắn đă làm một việc không đáng để ca ngợi và tôn trọng. Hắn không kiềm chế nổi tính khí quái đản của hắn; hắn là một thằng điên.
paul (Nói với salem) Có phải tôi đưa anh tới đây để anh phóng đại các khuyết điểm của tôi?
helen Salem này, xảy ra chuyện ǵ vậy? Anh đă phát hiện được khuyết điểm mới nào nơi Paul?
salem Không phải khuyết điểm mới mà là một cái cũ được đẩy lên tới cực điểm khiến nó có vẻ như mới.
yousif Chuyện ǵ đă xảy ra, kể cho chúng tôi nghe đi.
salem (Nói với paul) Paul này, anh muốn tôi kể lại chuyện đó hay anh muốn tự ḿnh xưng ra?
paul Tôi đúng hơn chỉ muốn anh nín thinh như nấm mộ hoặc giữ yên lặng như trái tim của bà lăo.
salem Vậy tôi sẽ nói!
paul Tôi thấy ra rồi, anh đă quyết định làm hỏng buổi tối của chúng ta.
salem Không phải như vậy, nhưng tôi muốn kể cho các bạn của chúng ta nghe điều đă xảy ra để họ biết anh là thứ người nào.
helen (Nói với salem) Kể cho chúng tôi nghe điều ǵ đă xảy ra. (Nói với paul) Biết đâu tội lỗi mà Salem muốn trưng ra sẽ chỉ chứng minh cho đức hạnh của anh thôi, Paul ạ.
paul Anh chẳng phạm tội ǵ, cũng chẳng sở hữu đức hạnh nào. Ngoài điều mà anh bạn ấy của chúng ta nóng ruột muốn bàn thảo th́ chẳng có ǵ đáng để đề cập. C̣n nữa, anh không cảm thấy thú vị khi bị biến thành đề tài của một cuộc tṛ chuyện vớ vẩn.
helen Được, vậy chúng ta hăy cùng nghe câu chuyện đó.
salem (Vấn một điếu thuốc và ngồi xuống bên cạnh yousif) Thưa quí vị, chắc chắn quí vị đă nghe nói tới tiệc cưới mà Jalal Pasha tổ chức để cử hành hôn lễ cho con trai của ông ấy. Ông mời hết thảy mọi người danh giá của thành phố, kể cả tên bất lương này (chỉ vào paul) và kể luôn cả tôi nữa. Lư do khiến cho tôi được mời là v́ đại khái người ta tin rằng tôi là cái bóng của Paul. C̣n nữa, nếu không có tôi đi theo th́ Paul, xin ban phúc lành cho tâm hồn hắn, không màng tới việc ca hát. Chúng tôi tới trễ, đúng như thói quen đài các của Paul. Chúng tôi thấy ở đó có quan toàn quyền, giám mục, các phu nhân xinh đẹp, các học giả, các thi sĩ, các nhà triệu phú và các lănh tụ. Khi hai chúng tôi ngồi xuống giữa các đỉnh trầm hương và các ly rượu, quan khách nh́n chằm chặp Paul như thể hắn là thiên thần từ thượng giới hạ xuống. Các phu nhân xinh đẹp tới dâng tiến hắn rượu và hoa như các phụ nữ thành Athens đă làm đối với những đấng anh hùng từ chiến trường trở về. Tóm lại, Paul của chúng ta là đối tượng của danh dự và ḷng tôn kính. Tôi nâng lên cây huyền cầm, dạo một lát trước khi Paul mở miệng hát một đoạn thơ của Al Farid. Cử tọa say sưa nghe như thể El Moussoli từ Cơi vĩnh cửu trở về để th́ thầm vào tai họ khúc ca huyền nhiệm và thiêng liêng. Đôt nhiên Paul thôi hát. Cử tọa ngóng đợi hắn tiếp tục lại sau khi dùng chút rượu làm dịu cuống họng. Nhưng Paul vẫn nín thinh.
paul Ngừng ngay! Đừng tiếp tục với cái vô nghĩa đó! Tôi chắc chắn các bạn của chúng ta chẳng ai thích thú.
yousif Xin cứ để chúng tôi nghe phần c̣n lại.
paul Có vẻ như các bạn thích hắn nói huyên thuyên hơn là sự có mặt của tôi. Tôi đi đây, chào các bạn.
helen (Nh́n paul, dịu dàng) Ngồi xuống Paul; dù câu chuyện có ra sao đi nữa, chúng tôi đều ủng hộ anh.
(paul ngồi xuống, miễn cưỡng)
salem (Lại tiếp tục kể) Tôi đă kể là tay Paul khốn khổ này hát một đoạn thơ của Al Farid rồi ngừng lại. Như vậy chẳng khác chút nào việc dọn ra cho các thính giả khốn khổ đang đói của hắn một mẩu bánh ḿ của nữ thần rồi đá đổ bàn ăn và đập vỡ cái ly. Lúc đó, hắn ngồi thinh lặng như nhân sư Sphynx trên băi cát sông Nile. Các phu nhân xinh đẹp đứng lên, hết người này tới người nọ đến năn nỉ Paul hát nhưng hắn từ chối, nói rằng ḿnh bị đau cổ họng. Kế đó, các chức sắc tới van nài hắn nhưng hắn vẫn không chịu nhượng bộ, như thể Thượng đế đă biến con tim của hắn thành sắt đá và việc ca hát của hắn thành đỏm dáng. Tới quá nửa đêm, Jalal Pasha gọi hắn sang một căn pḥng khác, đặt vào bàn tay hắn một đống tiền vàng và nói, "Không có tiếng hát của anh th́ tinh thần của cuộc liên hoan này héo úa. Tôi xin anh hăy chấp nhận món quà này, không phải như một tưởng thưởng mà như một biểu hiện cho thiện cảm và ḷng ngưỡng mộ của tôi đối với anh. Đừng làm chúng tôi thất vọng." Paul hất văng đống tiền vàng đó rồi nói với giọng của một đức vua đi xâm lăng, "Ông sỉ nhục tôi. Tôi không tới đây để bán ḿnh; tôi tới đây như một người đi chúc lành." Mất b́nh tĩnh, Jalal Pasha văng ra mấy câu thô lỗ, c̣n ông bạn Paul của chúng ta th́ vừa rời ṭa nhà đó vừa nguyền rủa cho nó chất ngất tai ương. Tôi cầm ống sáo lên, đi theo hắn, để lại đằng sau các phu nhân xinh đẹp, bữa tiệc ê hề rượu và thức ăn. Tôi hy sinh hết thảy những thứ đó v́ người bạn cứng đầu của ḿnh, kẻ thậm chí không cám ơn tôi một tiếng hay bỏ ra một lời để ca tụng tôi đă hết ḿnh v́ hắn.
yousif (Cười thành tiếng) Thật là một câu chuyện thú vị, đáng viết lại để đời cho người ta tối tăm mày mặt.
salem Tôi kể chưa hết. Sắp sửa tới phần thú vị nhất của nó. Chưa có người Ấn Độ hay người Ba Tư nào sáng chế được một kết thúc hiểm ác đến như thế!
paul (Nói với helen) Anh sẽ ở lại đây v́ em, nhưng xin em bảo con ếch này đừng kêu ồm ộp nữa.
helen Paul ạ, cứ để cho anh ấy nói; em bảo đảm rằng mọi người ở đây đều đứng về phe anh.
salem (Châm thêm một điếu thuốc và tiếp tục). Chúng tôi rời nhà của Jalal Pasha trong khi Paul nguyền rủa người nhà giàu đó, c̣n tôi th́ nguyền rủa Paul trong bụng ḿnh. Nhưng các bạn nghĩ là chúng tôi ra khỏi nhà của Jalal Pasha để đi về nhà ḿnh ư? Hăy nghe đây mà kinh ngạc! Tất cả các bạn đều biết ngôi nhà nhỏ của Habeeb Saadi nằm trước mặt ṭa nhà của Jalal Pasha. Hai bên chỉ cách nhau một khu vườn nhỏ. Habeeb thích nhậu nhẹt, ca hát, mơ mộng, và hắn thờ phụng thần tượng này (chỉ vào paul). Sau khi ra khỏi ṭa nhà của Pasha, Paul đứng lại giữa đường trong mấy phút. Trán hắn cau lại giống như một vị tổng tư lệnh lập kế hoạch hành quân chống lại một vương quốc đang nổi loạn. Rồi th́nh ĺnh hắn bước tới nhà của Habeeb, giật chuông cửa. Habeeb xuất hiện trong bộ đồ ngủ, dụi mắt ngáp. Nh́n thấy Paul và tôi đang cặp nách cây sáo, mắt ông ta sáng rực, hân hoan như thể trời vừa mở cổng và đem chúng tôi tới cho ông. Ông nói với chúng tôi, "Cái ǵ mang hai anh tới đây trong giờ ân phúc này?" Và Paul trả lời, "Chúng tôi tới nhà ông để ăn tiệc cưới con trai của Jalal Pasha." Và Habeeb hỏi lại, "Bộ nhà của Pasha không đủ chỗ cho anh sao?" Và Paul trả lời, "Nhà của Pasha không có những lỗ tai chân chính để nghe chúng tôi đàn hát, v́ vậy chúng tôi tới nhà của ông. Hăy mang rượu arắc và đồ nhắm ra đây, đừng hỏi thêm ǵ nữa." Chúng tôi ngồi xuống thoải mái. Sau khi Paul uống xong ly rượu thứ hai, hắn mở toang mọi cửa sổ ngó sang ṭa nhà của Jalal Pasha rồi đưa cây đàn cho tôi và nói, "Này Ngôn sứ Moses, đây là cây gậy của anh. Hăy biến nó thành con rắn và chơi thật lâu, thật hay!" Tôi ngoan ngoăn cầm cây huyền cầm, bắt đầu gảy đàn. Paul hướng mặt sang nhà của Pasha, bắt đầu cất cao giọng hát tới hết trương độ của ḿnh. (salem ngừng lại một chút rồi tiếp tục bằng giọng trang trọng hơn). Tôi quen biết Paul mười lăm năm nay. Chúng tôi đi học với nhau. Tôi từng nghe hắn hát khi hạnh phúc cũng như khi buồn thảm. Tôi từng nghe hắn nỉ non như một quả phụ bị mất đứa con trai độc nhất. Tôi từng nghe hắn hát như một kẻ đang yêu và ca như một người chiến thắng. Tôi từng nghe hắn trong thanh vắng ban đêm, cất giọng th́ thầm làm say mê những ai đang ngủ. Tôi từng nghe hắn hát trong vùng thung lũng Liban, đồng ca với các chùm chuông giáo đường làm không gian tràn ngập vẻ huyền nhiệm và tôn kính. Tôi từng nghe hắn hát một ngàn lần, và từng nghĩ rằng ḿnh biết hết tất cả sức mạnh của hắn. Nhưng đêm qua, khi hắn hướng mặt sang nhà của Pasha mà hát, tôi nói với ḿnh rằng, "Tôi hiểu cuộc đời của người này ít ỏi ngần nào!" Lúc này, tôi bắt đầu hiểu hắn. Trong quá khứ, tôi chỉ mới nghe giọng hát của hắn, nhưng đêm qua tôi nghe tâm hồn hắn và linh hồn hắn. Paul hát hết khúc này tới khúc khác. Tôi cảm thấy linh hồn của những người yêu nhau đang bay lơ lửng trên đầu chúng tôi, th́ thầm nhắc lại quá khứ xa xăm, phơi mở những ǵ ban đêm che lấp trong những hy vọng và những giấc mơ của loài người. Đúng vậy, thưa quí vị, người này (chỉ vào paul) đêm qua leo lên chiếc thang nghệ thuật tới các nấc cao nhất, tới tận những ngôi sao và không chịu tuột xuống đất trước khi trời sáng. Vào lúc đó, hắn chinh phục kẻ thù, biến họ thành ghế kê chân của hắn. Nghe giọng hắn, quan khách của Pasha bu lại các cửa sổ, một số ra ngoài ngồi dưới tàng cây trong vườn. Trong khi tâm hồn tràn ngập với giai điệu ngất ngây và thiêng liêng, họ tha thứ cho thần tượng của ḿnh đă làm phật ư và nhục mạ họ. Một số hoan hô tán tụng hắn và một số khác nguyền rủa hắn. Tôi nghe khách của Pasha kể rằng Jalal Pasha gầm lên như sư tử, đi tới đi lui trong khách sảnh, rủa sả Paul và xỉ vả những người khách rời bàn tiệc để đi nghe hắn. Nào, lúc này quí vị đă nghe hết câu chuyện, quí vị nghĩ sao về đấng thiên tài và gă điên khùng này?
yousif Tôi không trách móc Paul v́ tôi thiển nghĩ ḿnh hiểu các bí ẩn và các dự tính của anh ấy; tôi nghĩ đây là một vấn đề cá nhân chỉ liên quan tới anh ấy. Tôi nhận ra rằng cá tính của một nghệ sĩ, đặc biệt của một nhạc sĩ th́ khác với kẻ b́nh thường. Thật không đúng khi đo lường hành động của họ bằng thước đo thông thường. Nghệ sĩ, và bằng tiếng nghệ sĩ tôi có ư nói tới kẻ tạo ra những h́nh ảnh mới mẻ cho ư nghĩ và cho t́nh cảm của y, là kẻ lạ giữa dân tộc của y, ngay cả giữa bạn hữu của y. Y quay qua hướng đông khi người khác quay qua hướng tây. Cái ǵ tác động bên trong y, bản thân y cũng không hiểu nổi. Y là kẻ khốn khổ giữa những người hội hè đ́nh đám và hạnh phúc giữa những người than khóc. Y là kẻ yếu đuối giữa những người có năng lực và là kẻ có năng lực giữa những người yếu đuối. Y ở bên trên các qui tắc dù người đời thích y hay không thích.
khalil Yousif này, xét về ư nghĩa, những lời anh vừa nói chẳng khác chút nào với bài báo của anh về mỹ thuật. Tôi xin lặp lại lời của ḿnh: "Tinh thần châu Âu mà anh cổ vũ sẽ một ngày nào đó là sự điêu tàn của chúng ta cũng như của dân tộc và quốc gia chúng ta."
yousif Có phải anh cho rằng thái độ đêm qua của Paul là chịu ảnh hưởng của tinh thần châu Âu mà anh phản đối?
khalil Tôi kinh ngạc trước việc Paul đă làm dù tôi kính trọng anh ấy.
yousif Chẳng lẽ Paul không có quyền và không có tự do để làm bất cứ việc ǵ ḿnh thích đối với nghệ thuật và âm nhạc của ḿnh?
khalil Đúng vậy. Về mặt trừu tượng, Paul có quyền làm bất cứ cái ǵ anh ấy thích, nhưng đối với tôi, dường như hệ thống xă hội của chúng ta không chấp nhận loại tự do đó. Các khuynh hướng, tục lệ và truyền thống của chúng ta không cho phép cá nhân làm điều Paul đă làm đêm qua mà không phô ḿnh ra cho người ta chỉ trích.
helen V́ đối tượng của cuộc tranh luận thú vị này hiện có mặt ở đây, tại sao chúng ta không để anh ấy nói? Tôi chắc chắn rằng Paul có đủ khả năng biện hộ cho ḿnh.
paul (Sau một lúc im lặng) Tôi muốn Salem đừng nêu vấn đề này ra. Chuyện xảy ra đêm qua th́ đă xong xuôi rồi. Nhưng v́ lúc này tôi bị phê b́nh, như Khalil vừa nói, tôi sẽ nói với các bạn ư nghĩ của tôi về vấn đề này. Tất cả các bạn đều biết rằng đă từ lâu tôi bị chỉ trích. Người ta nói tôi là hư hỏng, nông nổi, bất xứng với tiếng tăm của ḿnh. Lư do của sự chỉ trích khắc nghiệt đó có thể là ǵ? Nó là cuộc tấn công vào cái ǵ đó trong cá tính của tôi mà tôi không thể thay đổi, và nếu có thể thay đổi, tôi cũng không muốn thay đổi. Nó là sự độc lập của tôi, từ chối không để ḿnh bị bán hay bị quyến dụ bởi tâng bốc. Trong thành phố này có nhiều ca sĩ và nhạc sĩ, nhiều thi sĩ, nhà phê b́nh và học giả, nhiều kẻ dâng hương và hành khất. Họ đều bán giọng nói, tư tưởng và lương tâm của ḿnh để lấy tiền, lấy thực phẩm, lấy chai rượu. Các quan chức và triệu phú mua các nghệ sĩ và học giả với giá rẻ mạt, và chưng bày họ trong ṭa nhà của ḿnh như chưng bày ngựa cùng xe ngựa của ḿnh trên đường phố và trong công viên. Đúng, các ca sĩ và thi sĩ ở phương Đông khá hơn kẻ nô lệ và người dâng hương một chút. Họ được gọi tới để hát, để ngâm tại các đám cưới, diễn thuyết tại các bữa tiệc, khóc than tại các đám ma và hát ai ca bên các huyệt mộ. Họ y hệt cái máy biết nói niềm vui và nỗi khổ. Nếu các dịp lễ lạt ấy không gọi họ, những cái máy đó sẽ bị bỏ quên một bên như dụng cụ nhà bếp đă cũ. Tôi không trách người giàu; tôi trách các ca sĩ, thi sĩ và học giả thiếu tự trọng. Tôi trách họ không chịu thà chết c̣n hơn bị sỉ nhục.
khalil (Sôi nổi) Nhưng đêm qua quan khách và chủ tiệc năn nỉ anh hát. Như thế làm sao anh có thể bảo rằng việc hát của anh là một sự sỉ nhục?
paul Nếu tôi có thể hát tại nhà của Pasha đêm qua, tôi đă rất hân hoan làm việc đó. Nhưng khi nh́n quanh, tôi chỉ thấy toàn là người giàu; tai của họ rung với tiếng dội của đồng đi-na toàn năng, khôn ngoan cuộc đời của họ là để thăng tiến bản thân với phí tổn người khác phải trả. Những kẻ như thế không thể nào phân biệt giữa thơ và vè, giữa âm nhạc chân chính và tiếng các lá làm bằng thiếc. Tôi không muốn biến ḿnh thành h́nh ảnh cho những kẻ mù ấy thấy hoặc thốt lên âm thanh của tâm hồn ḿnh cho những kẻ điếc ấy. Âm nhạc là ngôn ngữ của tinh thần. Ḍng chảy ẩn mật của nó rung động giữa tâm hồn người hát và linh hồn người nghe. Ca sĩ không thể cống hiến nội dung của tâm hồn ḿnh cho kẻ không thể nghe hoặc không thể hiểu. Âm nhạc là cây vĩ cầm với các sợi dây đàn căng và nhạy cảm. Nếu dây chùng, nó không thể hoạt động. Đêm qua, khi nh́n khách khứa trong nhà của Pasha, các sợi dây của linh hồn tôi bỗng chùng lại. Tôi thấy trong đó toàn những bộ mặt của kẻ dối trá và kẻ nông cạn, kẻ ngu ngốc và kẻ cằn cổi, kẻ giả vờ và kẻ ngạo mạn. Họ năn nỉ tôi hát v́ tôi ngoảnh mặt với họ. Nếu tôi hành động giống như các ca sĩ hát mướn, sẽ chẳng một ai lắng nghe.
KHALIL (Nói đùa) Và rốt cuộc anh tới nhà của Habeeb để hát v́ uất ức, từ quá nửa đêm cho tới sáng!
paul Tôi hát v́ tôi muốn tuôn ra những ǵ chất chứa trong tâm hồn ḿnh và muốn quở trách đêm đó, Cuộc đời và Thời gian. Tôi cảm thấy cần thiết, cần ghê gớm, căng lại các sợi dây đàn của linh hồn ḿnh đă bị chùng tại nhà của Pasha. Nhưng nếu anh nghĩ rằng tôi hát như thế là v́ uất ức th́ đó là quyền của anh. Nghệ thuật là con chim soăi cánh tự do giữa trời hay phiêu du tự do trên mặt đất. Không ai có thể thay đổi động thái của nó. Nghệ thuật là tinh thần, không thể đem ra mua bán. Chúng ta người phương Đông phải hiểu chân lư đó. Các nghệ sĩ của chúng ta – những kẻ hiếm hoi như chu sa – nên tự trọng v́ họ là chiếc b́nh được chứa đầy rượu thiêng liêng.
yousif Paul ạ, tôi đồng ư với anh. Việc anh làm đêm qua đă dạy tôi điều ǵ đó thật mới. Anh là một nghệ sĩ chân chính, c̣n tôi là kẻ t́m kiếm và là kẻ ngưỡng mộ nghệ thuật. Cái khác nhau giữa hai chúng ta giống như cái khác nhau giữa rượu cũ và rượu mới.
khalil Tôi chưa tin như thế và sẽ chẳng bao giờ tin như thế. Triết lư của anh là một thứ bệnh hoạn nảy sinh từ bệnh truyền nhiễm của nước ngoài.
yousif Nếu anh đă nghe Paul hát đêm qua, hẳn anh không nói đó là bệnh hoạn.
(Đúng lúc đó, người hầu gái bước vào và tuyên bố, "Đồ giải khát đă dọn xong".)
yousif (Đứng lên) Bánh kanafe đă sẵn sàng; nó ngọt ngào chẳng kém giọng hát của Paul.
(Mọi người đứng lên, Yousif, Khalil và Salem rời pḥng khách. Paul và Helen nán lại trao đổi nhau nụ cười dịu dàng và ánh mắt nóng bỏng.)
helen (Th́ thầm) Anh có biết đêm qua em đă nghe anh hát?
paul (Kinh ngạc) Em có ư nói ǵ vậy?
helen (E thẹn) Em đang ở nhà chị Mary của em th́ nghe anh hát. Em ở lại suốt đêm ở đó v́ chồng của chị đi xa, chị sợ không dám ở một ḿnh.
paul Chị của em sống ở Công viên Cây thông sao?
helen Không, chị Mary sống bên kia đường, ngay trước mặt nhà của Habeeb.
paul Em thật sự đă nghe anh hát ư?
helen Thật, em đă nghe tiếng gọi của linh hồn anh từ nửa đêm cho tới sáng sớm. Em đă nghe Thượng đế nói qua giọng của anh.
yousif (Gọi từ pḥng bên cạnh) Bánh kanafe đang nguội đây.
(helen và paul rời pḥng khách)
màn hẠ
________
(1) Đàn luưt (en. lute) :
|
