CÓ CHĂNG TÌNH BẠN KHÁC PHÁI ?

          Tình bạn thường được hiểu là tương quan giữa hai người cùng phái không có quan hệ tình dục. Tình bạn khác phái đơn thuần là giữa nam và nữ, cũng không có quan hệ tình dục. Phải chỉ rõ như vậy để tránh hiểu lầm, vì theo lối nói thông thường, cũng như do cách mạng tình dục, luyến ái tự do... nam nữ có quan hệ tình dục thỉnh thoảng hoặc lâu dài sống chung như vợ chồng (không hoặc có hôn thú) mà vẫn dùng từ "bạn", vd.: boyfriend, girlfriend, intimate friend, partner (bạn tình), bạn đời, bạn đường, bạn "nối ruột".. (khác bạn "nối khố" là bạn nam thân thiết lâu dài của phái nam).

Tình bạn nói chung có tính hỗ tương, bình đẳng. Xã hội phát triển, càng ngày càng có nhiều nam nữ chung đụng trong chỗ làm, giao lưu trên mạng, khiến nẩy sinh tình bạn khác phái, một hiện tượng nhiều người quan tâm vì có vẻ không ăn khớp với vai trò xã hội trước đây đã đặt định cho mỗi phái. Bài này thử tìm hiểu các rủi ro và lợi điểm của tình bạn khác phái đơn thuần, hy vọng giúp người đang tính bước vào quan hệ này hiểu rõ vấn đề trước khi quyết định, cũng như người đang có bạn khác phái biết cách duy trì tình bạn lâu dài.

Aristotle đã liệt kê 3 đặc tính cơ bản của tình bạn: tốt đẹp. hữu ích, và thích thú.

Tốt đẹp là khi có sự ngưỡng mộ hỗ tương về lòng trung thành, tử tế, công chính. Kẻ nào hèn nhát, bần tiện, xấu tính... khó có thể là bạn thực. Hữu ích là khi cả hai hiểu rõ giá trị các lợi điểm tình bạn mang lại. Như chỉ rõ trong câu "a friend in need is a friend indeed" (bạn lúc cực là bạn thực). Thích thú là khi bạn làm cảm thấy vui vẻ, thoải mái, nhất là được người "đồng thanh tương ứng, đồng khí tương cầu".

Với nam giới, có người còn nêu những đức tính như can đảm, trách nhiệm, anh hùng... là những ưu điểm phát sinh, thắt chặt tình bạn. Trong khi nữ giới thiếu các tính cách nam nhi này, nhất là ngay đối với bạn nữ với nhau, thường kém chân thật và trung thành, đượm phần nào ganh ghét, khác với nam giới.

Xưa nay xã hội thường đặt định phụ nữ váo vị thế thua kém đàn ông, nuôi dưỡng những quan tâm và quan điểm khác đàn ông, cho nên khó có chuyện bình đẳng giữa nam nữ để tình bạn khác phái phát triển. Tại môi trường nghề nghiệp, tương quan thường là " thầy -trò, xếp- thuộc cấp" hơn là tương quan bạn bè ngang hàng. Nhất là giữa nam nữ thường có chất xúc tác dẫn quan hệ bạn bè sang hướng khác, như cổ nhân đã nhận xét: lửa gần rơm dễ bén. Thành thử tình bạn nam-nữ ít được đề cập, trong khi trên thực tế, có nhiều người đã kinh qua tương quan này và thấy rằng chúng rất có ý nghĩa trong cuộc sống.

Không thấy có thống nhất ý kiến về bản chất, hoạt động cũng như ý nghĩa của tình bạn khác phái. Để xác định đặc trưng của nó, P.H. Wright đề nghị định nghĩa nó như là một tương tác tự nguyện, không có gì ràng buộc, giữa những người tham gia đáp ứng nhau một cách riêng tư. Nghĩa là, như những cá nhân độc đáo, hơn là những tiêu biểu của một vai trò giới tính hay thuộc tính nào đó.

O'Meara thêm vài đặc trưng khác: tình bạn khác phái không có tính lãng mạn, không có mục đích là tránh né các bước tán tỉnh, gạ gẫm trước khi tỏ tình, và hoàn toàn bình đẳng. Nói cách khác, nếu hai người nam nữ muốn kết bạn họ phải có thể thoát ra khỏi cái vai trò điển hình về phái tính và phải coi nhau như bạn bè đơn thuần bình đẳng, không phải là tình nhân hay phối ngẫu tương lai.

Bạn nam với nhau thường có tính hoạt động, ganh đua và chủ yếu là trao đổi thông tin về thời sự, giải trí, sở thích, tương lai... hơn là tiết lộ riêng tư; trong khi bạn gái thường cho nhau biết chuyện thầm kín, thân mật và hỗ trợ nhau hơn. Tuy khác tính cách, nhưng cả hai phái đều có lợi điểm là cảm thấy chấp nhận, tin cậy và thích thú có bạn. Nan Lin còn chỉ ra tác dụng tâm lý của tình bạn là tạo ra, nâng cao tâm thần an lạc.

Nói chung, nam có bạn gái thường được thêm sự thân mật, hỗ trợ tư riêng, ít có giữa nam với nhau. Rubin nhận xét khi nam nói có bạn thân thường ám chỉ bạn gái, là người thường lắng nghe vấn đề riêng tư hoặc nghề nghiệp của mình. Ngược lại, nam ít lắng nghe để hỗ trợ tình cảm cho vấn đề của bạn gái, cho nên phía nữ thường bị thua thiệt về mặt này, và bạn thân của nữ thường cũng là nữ. Văn hóa Đông phương còn khe khắt với chuyện bạn khác phái (nam nữ thọ thọ bất thân), nên bạn thân của nam vẫn thường là nam.

Nhưng nữ có bạn trai được lợi cách khác. Qua hành động, thái độ của họ, nữ học được tâm lý đàn ông và biết cách hành xử với các bạn nam khác về phương diện cá nhân cũng như nghề nghiệp, khiến dễ thành công hơn trên tình trường và thăng tiến sự nghiệp.

Bài học tâm lý trên không rõ lắm đối với nam. Nhưng Andrea Warfield yêu cầu 1000 chủ hãng sở (đa số là nam) mô tả tương quan trong nghề nghiệp, thì 22% cho biết chia sẻ riêng tư với đồng nghiệp khác phái có tác dụng tích cực trong sự nghiệp, và có khi còn cải thiện quan hệ gia đình.

Mặc dù tình bạn nam nữ có lợi điểm như vậy, nhưng nó hầu như là một tương quan hàm hồ, không rõ ràng, nên xã hội phần lớn cho là không thích hợp, gây quan ngại, ít ủng hộ. Có thể nhận thấy 3 lý do chính: có xã hội cấm đoán, thiếu định nghĩa rõ rệt về vai trò phái tính, và có thể gây ra ghen tuông.

Từ xưa có vẻ hiển nhiên là nam nữ đã được cấu tạo và đặt định trách nhiệm kết hợp để sinh sôi nẩy nở, con đàn cháu đống. Dẫn đến thành kiến quan hệ nam nữ độc thân phải thành phối ngẫu mới đúng ý nghĩa. Tình yêu lý tưởng (platonic) tự động gây nên nghi ngờ vì người ta tin rằng quan hệ nam nữ luôn luôn dính dáng đến tán tỉnh, gạ gẫm, làm tình. Tình yêu lý tưởng luôn luôn bị mang một ý nghĩa sai lạc: đó không phải là quan hệ "thực", mà đúng hơn là "tình yêu không trọn".

Thành thử, có khi nam nữ chỉ muốn làm bạn đơn thuần thôi, nhưng xã hội không đồng tình, thường thúc ép tiến tới. Nhất là Hồi giáo khắt khe, không chấp nhận chuyện bạn khác phái, nếu không tiến tới hôn nhân. S.I. Loeb đã định nghĩa tình bạn lý tưởng là giai đoan trung gian giữa giới thiệu và nụ hôn đầu tiên.

Tình bạn khác phái ít được xã hội ủng hộ, bị bỏ quên, cho nên cấu trúc hay chỉ nam về vai trò giới tính của nam nữ rất mơ hồ, không có gì rõ ràng làm mẫu mực, gây phân vân ngại ngùng cho người có ý muốn tìm bạn khác phái.

Tệ hơn nữa là cái ý muốn đó đã bị làm thui chột từ trứng nước. Ngay từ bé trai gái đã được nuôi dưỡng phân biệt để có tác phong khác nhau. Tại trường học phân biệt nam nữ còn triệt để hơn trong mọi hoạt động học tập cũng như giải trí. Ai đi ra ngoài những qui ước này thì bị chế giễu. Vd, nam rụt rè như con gái, gọi là "lại cái" (sissy); nữ bạo dạn như con trai, gọi là "ngựa" (tomboy).

Thảo nào lớn lên, nam nữ có thái độ sai lạc đối với tình bạn khác phái, nghĩ rằng ngoài hôn nhân, quan hệ nam nữ không thích hợp. Nhất là đối với người già, Adams đã thăm dò và nhận thấy họ khó có thể phân biệt tình bạn khác phái đơn thuần với tán tỉnh gạ gẫm, nên hầu như luôn luôn khước từ.

Dĩ nhiên nên phân biệt đối với trường hợp nhiều nam nữ có tuổi tìm bạn trên báo hoặc mạng. Đây là những người do nhiều lý do cá nhân (cô đơn, cần người hỗ trợ về già...), đa số thường tìm bạn đời chứ không phải bạn khác phái đơn thuần, qua các điều kiện như độc thân, không vướng bận, tài chánh ổn định...

Tình bạn có thể dẫn đến thân mật tình cảm, có khi cả đụng chạm thân thể, dễ gây nên ghen tuông nơi người yêu hoặc phối ngẫu của người kia. Đây là một lý do chứng tỏ tình bạn khác phái khó thực hiện tốt đẹp.

Cái cảm giác mình là người "quan trọng nhất" đối với ai đó sẽ dễ bị tổn thương nếu người đó có bạn khác phái và chia sẻ tình cảm cho người này. Thiên hạ thường nghĩ rằng tình yêu, thân mật chỉ có giới hạn, không phải vô hạn để phung phí chỗ này chỗ kia. Nếu đem chia sẻ, thì tình yêu không còn trọn vẹn, đầy đủ, và dĩ nhiên sinh ra ghen tuông.

Người ta cũng có thể ghen khi thấy người yêu thân mật quá đối với bạn đồng phái. Nhưng nếu là bạn khác phái thì cái ghen này mạnh mẽ hơn, vì ghen tuông là tình cảm bảo vệ cảnh báo phải giữ gìn người yêu.

Nhất là đối với đụng chạm thân thể, dễ dẫn tới dâm tình, thì càng có thể gây ra ghen tuông dữ dội hơn, có khi dẫn đến tan vỡ gia đình hoặc cắt đứt quan hệ của người yêu. Cho nên người có gia đình hay bạn tình thường ngần ngại tìm bạn khác phái. Henry Rix thăm dò và tìm thấy 80% người có gia đình không có bạn khác phái, và 50% cũng chẳng có bạn thân cùng phái, ngoài gia đình.

Mặc dù những rào cản nêu trên, ngày nay bạn khác phái đã bớt bị nhìn nghi ngại tại hãng sở, trường học, câu lạc bộ thể thao hay giải trí...là những nơi có nhiều dịp gặp gỡ giữa nam nữ. Nhất là đối với các người trẻ, chuyên môn, trong nghề nghiệp hoặc hiệp hội, sẵn có nhiều người khác phái bình đẳng, cùng trình độ văn hóa và nếp sinh hoạt, để làm quen.

Người nào thuở nhỏ có anh chị em đủ cả, hoặc có họ hàng trẻ khác phái đã từng nhiều lần tiếp xúc, chơi đùa, thì cũng dễ có bạn khác phái hơn người hồi trẻ là con độc nhất hoặc ít họ hàng khác phái, bởi vì hiểu rằng người khác phái không còn là bí mật, xa lạ nhiều để phải nghi ngại làm quen.

Tình yêu lý tưởng không phải vì không có hấp dẫn nhau mà thường là do quyết tâm của hai người, hoặc vì đã có người yêu, gia đình hoặc vì khác tính tình, lối sống, chỉ muốn làm bạn đơn thuần, hoặc vì không muốn thay đổi cuộc sống độc thân hiện tại (phải di chuyển, đổi tên, trách nhiệm gia đình...) .

Shotland nhận thấy trong tương quan bạn khác phái, nam thường ít phân biệt được khác nhau giữa ưa thích, tình yêu, dâm tình, cho nên dễ hiểu lầm thái độ của bạn nữ, thường nghĩ họ cũng thích dâm tình như phái nam, dẫn đến ứng xử không thích nghi. Thiết nghĩ cả hai nên biết sức hấp dẫn cũng có trồi sụt, cố gắng vượt qua lúc căng thẳng nhất thời, thì rồi sẽ trở lại bình thường.

Nếu tình bạn khác phái dẫn đến quan hệ tình dục thì còn được gọi là tình bạn không? Một số cho là không, vì tình dục không có chỗ đứng trong tình bạn. Một số khác nghĩ rằng tình bạn xác thực, hợp lý (bona fide) vẫn có thể bao gồm tình dục, vì mặc dù họ không muốn kết hôn hay thành người yêu, nhưng tình cảm của họ là chân thực và dâm tình là cách biểu lộ tự nhiên lòng yêu thương, quan tâm. Vấn đề cần nghĩ tới là đừng quá mê đắm, trông chờ nhiều quá ở nhau; khi một người muốn trở lại tình bạn lý tưởng đơn thuần thì người kia phải chuẩn bị tinh thần để có thái độ thích nghi.

Tóm lại tình bạn khác phái có thể bảo là còn khó hơn tình yêu vì không có mẫu mực hoặc ủng hộ trong xã hội, chưa kể còn có những ràng buộc của gia đình, người yêu, và cạm bẫy tình dục dễ xẩy ra từ thân mật giữa hai người, khiến lúc nào cũng phải cảnh giác.

Tuy nhiên đây là một thế giới tình cảm khác lạ có thể đáp ứng nhu cầu thân mật, cảm thông ngoài gia đình (thường nhàm chán và nặng bổn phận). Nhất là nam nữ bẩm sinh tính cách khác nhau: nam thiên về biết, nữ thiên về hiểu, cần làm bạn để bổ túc cho nhau.

Thành thử đối với đàn ông, mặc dù có thể đã có vợ, nhân tình, trong thâm tâm luôn luôn cảm thấy thiếu một người bạn gái cảm thông mình hoàn toàn, để thổ lộ tâm sự thầm kín, soi sáng khúc mắc trong đời... mà lại không bị ràng buộc, giới hạn như với vợ hay nhân tình. Họ thường chủ động làm quen, và luôn luôn sẽ có những đàn ông suốt đời đi tìm "hồng nhan tri kỷ".

Nếu tình bạn bình thường muốn lâu bền chỉ cần chấp nhận con người thật của bạn, luôn luôn thành thật, không sợ bất đồng, có lúc phật ý nhưng vẫn yêu mến bạn, quan tâm cảm xúc, ủng hộ sở thích của bạn, và từ bỏ mọi nghi kỵ.. thì tình bạn khác phái đòi hỏi quyết tâm hơn để duy trì đúng nghĩa thuần túy của nó.

Có người đã liệt kê những điềm cần lưu ý:

- quyết tâm giữ tình bạn đơn thuần, biết rõ các rào cản cũng như cạm bẫy.
- xác định ranh giới ngay từ đầu
- luôn luôn chơi chung trong nhóm hơn là tư riêng.
- sinh hoạt tự nhiên, không trau chuốt, làm dáng hay chú ý quá đến bạn.
- hạn chế đụng chạm thân thể.
- không phán xét người yêu, phối ngẫu của bạn
- nếu có thể, làm mai mối cho bạn với người khác.
- đừng dựa dẫm vào nhau quá nhiều.
- giới thiệu người yêu, phối ngẫu của nhau.
- tránh hẹn hò tư riêng, xem phim, ăn tối... dễ gây dị nghị.
- đừng buông thả khi thấy trống vắng hoặc buồn chuyện gia đình, người yêu.

Tình bạn khác phái vẫn còn là lãnh vực chưa rõ rệt xác định, nhưng khi nam nữ bắt đầu biết nhau như những con người bình đẳng thì cách ngăn giới tính, lạm dụng tình dục sẽ giảm bớt. Trong tinh thần thân mật bạn bè, người ta sẽ cảm thông nhau hơn, hiểu được nét độc đáo cũng như yếu đuối của mỗi người.

Thiết tưởng xã hội ngày nay cũng nên khuyến khích tình bạn khác phái để góp phần làm dịu trận chiến đối đầu phái tính, gây ra từ trước bởi những quan niệm khắt khe của tôn giáo, văn hóa, phong tục... xem ra có vẻ đã lỗi thời. Nhân loại nhờ vậy sống hòa hợp hơn.


Phạm Đức Thân

art2all.net