AI CHỈ ĐỊNH ANH LÀ THI SĨ
Thứ Sáu, ngày 8 tháng 3
năm 1996, vào lúc 5 giờ chiều, buổi tưởng niệm thi sĩ Joseph Brodsky
(tháng Năm 24, 1940 - tháng Giêng 28, 1996), Nobel văn chương 1987,
tại nhà thờ St. John the Divine, New York, có lẽ đă đúng như ư
nguyện của ông. Thay v́ cuộc sống vị kỷ, những người bạn của ông đă
nhắc nhở nhau về những chu toàn, the achievements, ngôn ngữ - the
language - của người quá cố: [Tĩnh vật, trong Phần Lời, Part of Speech]
(Chết sẽ tới và sẽ thấy một xác thân
Ông sang Mỹ, nhập tịch Mỹ, yêu nước Mỹ, làm thơ, viết khảo luận bằng tiếng Anh. Nhưng nước Nga là một xứ đáo để (Chắc đáo để cũng chẳng thua ǵ quê hương của mi...): Anh càng rẫy ra, nó càng bám chặt lấy anh cho tới hơi thở chót. -Bao giờ ông về?. -Có thể, tôi không biết. Có lẽ. Nhưng năm nay th́ không. Tôi nên về. Tôi sẽ không về. Đâu có ai cần tôi ở đó. -Đừng nói bậy, họ sẽ không để ông một ḿnh đâu. Họ sẽ công kênh ông trên đường phố... tới tận Moscow... Tới Petersburg... Ông sẽ cưỡi ngựa trắng, nếu ông muốn. -Đó là điều khiến tôi không muốn về. Tôi đâu cần ai ở đó.
* Theo Tatyana Tolstaya, nhà văn nữ người Nga hiện đang giảng dạy môn văn chương Nga và viết văn, creative writing, tại Skidmore College, thoạt đầu, ông rất muốn về, ít nhất cũng như vậy. Ông đă từng nổi giận về những lời trách cứ. "Họ không cho phép tôi về dự đám tang ông già. Bà già chết không có tôi ở bên. Tôi hỏi xin nhưng họ từ chối". Cho dù vậy, lư do, theo Tolstaya, là ông không thể về. Ông sợ quá khứ, kỷ niệm, hồi nhớ, những ngôi mộ bị đào bới. Sợ sự yếu đuối của ông. Sợ hủy diệt những ǵ ông đă làm được, với quá khứ của ông, trong thi ca của ông. Ông sợ mất nó như Orpheus đă từng vĩnh viễn mất Eurydice, khi ngoái cổ nh́n lại.
Mỗi lần từ Nga trở về, hành trang của Tolstaya chật cứng những bản thảo của những thi sĩ, văn sĩ trẻ. "Cũng không nặng ǵ lắm đâu. Xin trao tận tay thi sĩ. Nói ông ta đọc. Tôi chỉ cần ông ta đọc". Ông đă đọc, đă nhớ và đă nói, thơ của họ tốt... Và ca ngợi điều may mắn. Và những nhà thơ trẻ của chúng ta đă hất hất cái đầu, ra vẻ: "Thực sự, chỉ có hai nhà thơ thứ thiệt tại Nga, Brodsky và chính tôi". Ông tạo nên một cảm tưởng giả, ông là một thứ ‘Bố già văn nghệ’. Nhưng chỉ một số ít ỏi thi sĩ trẻ đă từng nghe ông rên rỉ: Sau cái thứ này, tôi biết anh ta vẫn tiếp tục viết, nhưng làm sao anh ta tiếp tục sống!
Ông không tới với nước Nga, nhưng nước Nga đến với ông. Nhà thơ Nga kỳ cục không muốn bám rễ vào đất Nga. Kỳ cục thật, bởi v́ đă từ lâu, thế hệ lạc loài được Hemingway mô tả trong Mặt Trời Vẫn Mọc, The Sun Also Rises vẫn luôn luôn là một ám ảnh đối với những kẻ bị bứng ra khỏi đất. Nếu không trở nên điên điên, khùng khùng th́ cũng bị thương tật, (bất lực như nhân vật chính trong Mặt Trời Vẫn Mọc), bị bệnh kín (La Mort dans l'Âme: Chết trong Tâm hồn), và chỉ là những kẻ thất bại. Đám Cộng sản trong nước chẳng vẫn thường dè bỉu một nền văn chương hải ngoại? Nhưng Brodsky là một ngoại lệ. Nước Nga đă đến với ông. Thơ ông được xuất bản, đăng tải trên hầu hết các báo chí tại Nga. Trong một cuộc thăm ḍ dư luận tại đường phố Moscow: "Ông có mong ước, hy vọng ǵ liên quan đến cuộc bầu cử?", một người thợ mộc đă trả lời: "Tôi chỉ mong sống một cuộc đời riêng tư. Như Joseph Brodsky".
*
-Ai chỉ định anh là thi sĩ? Đám Cộng sản Liên-xô đă từng hét vào mặt ông như vậy tại phiên ṭa. Họ chẳng thèm để ư đến những tài liệu, giấy tờ chứng minh từng đồng kopech ông có được qua việc sáng tác, dịch thuật thi ca. -Tôi nghĩ có lẽ ông Trời. Được thôi. Và tù đầy, lưu vong.
Neither country nor churchyard will I choose
(Xứ sở làm chi, phần mộ làm ǵ
(Trong đêm tối thấy đâu, gương mặt em thăm thẳm xanh, xưa
Những lằn đan chéo, the crossed lines, hay rơ hơn, bờ ranh Nga Mỹ phân biệt số phận hai mặt của một kẻ ăn đậu ở nhờ.
* -Này thi sĩ, nếu ông muốn về không ngựa trắng mà cũng chẳng cần đám đông reo ḥ, ngưỡng mộ, tại sao ông không về theo kiểu giấu mặt? -Giấu mặt? Đột nhiên thi sĩ hết tức giận, và cũng bỏ lối nói chuyện khôi hài. Ông chăm chú nghe. -Th́ cứ dán lên một bộ râu, một hàng ria mép, đại khái như vậy. Cần nhất, đừng nói cho bất cứ một người nào. Và rồi ông sẽ dạo chơi giữa phố, giữa người, thảnh thơi và chẳng ai nhận ra ông. Nếu thích thú, ông có thể gọi điện thoại cho một người bạn từ một trạm công cộng, như thể ông từ Mỹ gọi về. Hoặc gơ cửa nhà bạn: "Tớ đây này, nhớ cậu quá!" Giấu mặt, tuyệt vời thật!
==oOo==
Joseph Huỳnh Văn là một thi sĩ. Chúng tôi quen nhau những ngày làm Tập san Văn chương. Có Nguyễn Tử Lộc, đă chết v́ bệnh tại Sài-g̣n ít lâu sau 75. Phạm Hoán, Phạm Kiều Tùng, Nguyễn Đạt, Nguyễn Tường Giang... Huỳnh Văn là Thư kư Ṭa soạn. Không có Phạm Kiều Tùng, tập san không có một ấn loát tuyệt hảo. Nguyễn Đông Ngạc khi c̣n sống vẫn tự hào về cuốn Những Truyện Ngắn Hay Nhất Của Quê Hương Chúng Ta (Hai Mươi Năm Văn Học Miền Nam) do anh xuất bản, Phạm Kiều Tùng, Phạm Hoán lo in ấn, tŕnh bày. Bạn lấy đầu một cây kim chấm một đầu trang. Dấu chấm đó sẽ xuyên suốt mọi đầu trang thường của cuốn sách. Không có Nguyễn Tường Giang th́ không đào đâu ra tiền và mối thiện cảm, độc giả, thân hữu quảng cáo dành cho tập san. Những bài khảo luận của Nguyễn Tử Lộc và sở học của anh chiết ra từ những ḍng thác ngầm của nhân loại - ḍng văn chương Anglo-Saxon - làm ngỡ ngàng đám chúng tôi, những đứa chỉ mê đọc sách Tây, một căn bệnh ấu trĩ nhằm tỏ sự khó chịu v́ sự có mặt của những quân nhân Hoa-kỳ tại Miền Nam.
Huỳnh Văn với lối nói mi mi tau tau là chất keo mà một người Thư kư Ṭa soạn cần để kết hợp anh em. Bây giờ nghĩ lại chính thơ anh mới là tinh thần Tập San Văn Chương. Đó là nơi xuất hiện Cầm Dương Xanh , những bài thơ đầu mà có lẽ cũng là cuối của anh. Bởi v́ sau đó, anh không đăng thơ nữa, tuy chắc chắn vẫn làm thơ, hoặc t́m thấy thơ trên những vân gỗ, khi anh làm nghề thợ mộc, những ngày sau 75, thay cho nghề bán cháo phổi, những ngày trước đó.
"Mỗi thời đại, con người tự chọn ḿnh khi đứng trước tha nhân, t́nh yêu, và cái chết." (Sartre, Situations). Trong thơ Nguyễn Bắc Sơn, tha nhân là những người ở bên kia bờ địa ngục, và chiến tranh chỉ là một cuộc rong chơi. Nguyễn Đức Sơn t́m thấy Cửa Thiền ở một nơi khác, ở Đêm Nguyệt Động chẳng hạn. Thanh Tâm Tuyền muốn trút cơn đau của thơ vào thiên nhiên: Mùa này gió biển thổi điên lên lục địa...
C̣n Huỳnh Văn, có vẻ như anh chẳng màng chi đến cuộc chiến, hoặc cuộc chiến tránh né anh. Tinh thần mắt băo của thiên nhiên thời tiết, hay tinh thần mắt nghe, l'oeil qui écoute, của Maurice Blanchot?
Ôi khúc Cầm Dương sầu quí phái
Thơ anh là một ngạc nhiên, hồi đó. Và tôi vẫn c̣n ngạc nhiên, bây giờ, khi được tin anh mất. (1) Khi liên tưởng đến câu thơ của một người bạn: Hồn Đông Phương thất lạc buồn Phương Tây
(thơ TKA) Vọng Mỹ Nhân hề, thiên nhất phương
(Có thể mượn ư niệm "con người hoàn toàn" (l'homme total), hay giấc
đại mộng của Marx, làm nhịp cầu liên tưởng, để thấy rằng những Mỹ
Nhân, Đấng Quân Vương, Thánh Chúa... trong thi ca Đông Phương không
hẳn chỉ là những giấc mộng điên cuồng của thi sĩ): Vọng Mỹ nhân hề, vị lai Đọc trong nước, có vẻ như Thơ đang trên đường đi t́m một Mỹ nhân cho cả ngôn ngữ lẫn cuộc đời.
Và Buồn Phương Tây, có thể từ ư thơ Quang Dũng:
Khuya nức nở những cơi ḷng không ngủ
(1) Joseph Huỳnh Văn Hiến mất ngày 20/2/1995 tại Sài G̣n.
|