|
Nguyễn Quốc Trụ
DỊCH LÀ CƯỚP
Theo tôi, dịch là cướp. Nếu không cướp được th́ ăn cắp, như trường hợp một ông trạng đi xứ nhét hột ngô Tầu vào b́u khi qua ải Nam Quan, đem về Việt Nam làm giống. Vào cái thời chủ nghĩa thực dân đang cực thịnh, chuyện học tiếng Tây tiếng U chỉ là để "tồn tại", theo nghĩa của câu "bây giờ ông đổi lông ra sắt, cách kiếm ăn đời có nhọn không?" Nh́n rộng ra, cả một nền văn chương dịch thuật, hoặc "bảnh" hơn, viết văn bằng tiếng Tây tiếng U, trước đây, đều qui vào chuyện "cách kiếm ăn đời có nhọn không". Thời Tây thuộc c̣n khá, v́ c̣n có những bậc tiền bối dám mầy ṃ tới cơi văn Tây. Thời Mỹ thuộc th́ thật quá tệ. Nhưng đây là do quan thầy chứ không phải do đầy tớ: Người Mẽo chỉ muốn có những thằng đầy tớ biết nghe răm rắp lời của chủ: tao là thằng chi tiền! Tây th́ c̣n muốn "làm bạn" với một tên cô lô nhần nào sáng sủa một chút. Ngay cả những bậc tiền bối viết văn bằng tiếng Tây đúng mẹo văn phạm hơn cả Phú Lăng Sa, dưới mắt một độc giả mẫu quốc, những tác phẩm như "Cổ tích về những miền đất thanh thản" [tạm dịch cái tựa "Légendes des terres sereines" của nhà văn Phạm Duy Khiêm] cũng chỉ được coi như là một thứ hương xa cỏ lạ. Hiện hữu có trước yếu tính. Tồn tại trước đă, kỳ dư là văn chương (tout le reste est littérature), như người Tây nói. Thành thử công đầu lại vẫn ở những bậc tiền bối như Trương Vĩnh Kư, hay những thầy thông, vào cái thời chữ Nho mới là chữ của nước. Vả chăng, quyền uy của chủ nghĩa thực dân lúc đó ghê gớm quá, dễ ǵ mà làm một thằng ăn cướp! Phải đợi đến những nhà văn di dân thời kỳ hậu thuộc địa, người ta mới hiểu được, chuyện viết văn bằng tiếng nước ngoài, không phải là mất gốc, mà là ngược lại: nói rơ hơn, muốn không mất gốc, là phải viết văn bằng tiếng nước ngoài! Theo nghĩa đó, Kazuo Ishiguro, nhà văn gốc Nhật viết văn bằng tiếng Anh, tác giả Tàn Ngày (The remains of the day), được coi là "một người Anh hơn cả người Anh", un Anglais plus british que les autres, theo Sean James Rose, tác giả một bài viết trên tờ báo Pháp, Đọc (Lire), số tháng Chín 2001. Salman Rushdie, một trong những đứa con của giờ Tư th́ cho rằng, muốn giải phóng ra khỏi giấc mơ (muội) vong thân trong ngôn ngữ là phải viết văn bằng tiếng Anh. Trong bài viết "Quê hương tưởng tượng", ông viết: Chinh phục tiếng Anh có lẽ là hoàn tất tiến tŕnh giải phóng của chúng ta. Vả chăng, vẫn theo ông, những nhà văn Anh gốc Ấn khó mà từ bỏ tiếng Anh. Con cái của họ lại càng khó hơn nữa, v́ đây là ngôn ngữ thứ nhất của chúng. Phải chấp nhận, đối với tất cả và chống với tất cả. Theo từ nguyên học, "dịch", traduire, là từ tiếng La tinh "traducere", "mener au de-là", dẫn (đi) đằng đó. Bị đá văng ra khỏi nơi chôn rau cắt rốn, chúng ta đều là những con người "bị dịch" (nous sommes des hommes "traduits"). Cho dù ‘dịch là chết ở trong hồn một tí’, ông vẫn khăng khăng với ư nghĩ, rằng có một chút chiến lợi phẩm, mỗi khi đi ăn hàng! Chuyện cũng chẳng mới mẻ ǵ. Cổ đại La tinh đă coi dịch là cướp, giống như mấy tṛ chém giết (đàn ông), hăm hiếp (đàn bà), cướp bóc vàng bạc của cải, đất đai. Nói ngắn gọn, đây chính là sự thành lập đế quốc. Thành thử hủy diệt ngôn ngữ một đất nước đă bị xâm lăng, là nhiệm vụ hàng đầu của kẻ thắng trận, là vậy. talawas: ta là ǵ? Ta là thằng dịch thuật. Và dịch thuật với người Việt ở trong lẫn ở ngoài, là vấn đề sinh tử; nếu cần, hăy vờ đi chuyện sáng tác trong một thời gian; đổ công, đổ của, đổ sức vào việc dịch. Nghĩa là cướp. Không cướp ngày th́ cướp đêm. Thành thử những "nhà dịch thuật" chính là những tên biệt kích văn hóa, vậy.
Nguyễn Quốc Trụ [Bài viết cho diễn đàn talawas, khi mới xuất hiện trên net]
(1) PHAM Duy Khiêm : "Légendes des terres sereines "
(Nguồn : Tin Văn tinvan.limo)
|