Thân Trọng Sơn

DỊCH THƠ EDGAR ALLAN POE

( 1809 - 1849 )
 

          Edgar Allan Poe, sinh ra ở Boston, Massachusetts vào năm 1809, đã sống một cuộc đời đầy bi kịch. Poe là một nhà văn người Mỹ, được coi là một phần của Phong trào Lãng mạn, thuộc tiểu thể loại Chủ nghĩa Lãng mạn Đen tối. Ông trở thành một nhà thơ, nhà văn viết truyện ngắn, biên tập viên và nhà phê bình văn học tài năng, đồng thời nổi tiếng khắp thế giới nhờ những câu chuyện kinh dị đen tối, rùng rợn, thực tế là ông đã phát minh ra thể loại Văn học Gothic.

Mặc dù các bài viết của ông được đón nhận nồng nhiệt, Poe vẫn gặp khó khăn về tài chính và cũng phải vật lộn với "những cơn trầm cảm và điên loạn". Edgar Allan Poe mồ côi cha mẹ từ nhỏ sau khi mẹ ông qua đời và cha ông bỏ rơi gia đình. Ông được John và Frances Allan ở Richmond, Virginia nhận nuôi, nhưng Poe chưa bao giờ được họ chính thức nhận làm con nuôi.

Ông theo học tại Đại học Virginia một học kỳ trước khi hết tiền, sau đó gia nhập Quân đội, nơi ông thất bại khi trở thành học viên sĩ quan tại West Point.

Poe là một trong những nhà văn Mỹ đầu tiên tập trung vào truyện ngắn và được ghi nhận là người đã phát minh ra thể loại tiểu thuyết trinh thám. Nhưng chính nhờ những câu chuyện kinh dị mà ngày nay ông đã nổi tiếng thế giới, những truyện ngắn hay được biết đến rộng rãi, bao gồm; Cái hố và con lắc, Chiếc thùng của Amontillado, Trái tim kể chuyện, Con mèo đen, Sự sụp đổ của ngôi nhà Usher và Bức thư có nguồn gốc, là những truyện ngắn nổi tiếng nhất của ông.

Ít được biết đến hơn là vai trò của ông như một nhà phê bình văn học xuất sắc. Đáp lại một trong những bài đánh giá về mình, Nathaniel Hawthorne đã viết: “Tôi không quan tâm gì ngoài sự thật; và sẽ luôn sẵn sàng chấp nhận một sự thật phũ phàng, liên quan đến các bài viết của tôi, hơn là một sự giả dối có đường. Tuy nhiên, tôi thú nhận rằng tôi ngưỡng mộ bạn với tư cách là một nhà văn viết truyện hơn là một nhà phê bình chúng.”

Poe xuất bản tác phẩm đầu tiên của mình, một tuyển tập thơ ẩn danh, Tamerlane và những bài thơ khác vào năm 1827. Poe chuyển hướng tập trung sang văn xuôi, và sau nhiều năm viết cho các tạp chí và tạp chí định kỳ, ông được biết đến với phong cách phê bình văn học của riêng mình. Trong thời gian đó Poe di chuyển khắp nơi giữa Baltimore, Philadelphia và Thành phố New York.

Bài thơ sử thi The Raven của Edgar Allan Poe được xuất bản khi ông ở Baltimore vào năm 1845 và đã thành công ngay lập tức. Poe dự định xuất bản tạp chí của riêng mình, The Stylus, nhưng ông qua đời vào năm 1849 không rõ nguyên nhân ở tuổi 40, trước khi có thể biến dự án đó thành hiện thực.

Poe có nhiều kẻ bắt chước, và sau khi ông qua đời, những người có khả năng thấu thị thường tuyên bố đã "tiếp nhận" linh hồn của Poe và "chuyển tải" những bài thơ và câu chuyện của ông nhằm kiếm tiền từ danh tiếng và tài năng của ông. Nỗ lực kiếm tiền từ danh tiếng của mình khá mỉa mai khi Poe chết không một xu dính túi. Tác phẩm của ông cũng ảnh hưởng đến khoa học viễn tưởng, cụ thể là Jules Verne, người đã viết phần tiếp theo cho cuốn tiểu thuyết The Narrative of Arthur Gordon Pym of Nantucket của Poe có tựa đề Bí ẩn Nam Cực.

Được coi là nhà văn Gothic Mỹ tinh túy, câu chuyện sử thi The Fall of the House of Usher (1839) của Poe tiết lộ bi kịch của Rodrick Usher, người mắc nhiều chứng rối loạn sức khỏe tâm thần thậm chí còn không được tâm lý học hiện đại phát minh ra hay đặt tên khi Poe viết về chúng: tăng cảm giác (quá tải cảm giác), nghi bệnh và lo âu cấp tính. Đó là một câu chuyện xuất sắc chắc chắn sẽ làm người đọc bối rối và thích thú.

Tất cả những gì chúng ta thấy hoặc dường như
Chỉ là một giấc mơ trong một giấc mơ.

Giới văn chương chính thống Mỹ đã đón nhận Edgar Allan Poe khá muộn. Khi nhiều nhà phê bình Mỹ thờ ơ thậm chí khó chịu với những tác phẩm của Poe thì ở Pháp, ông được xem như một hiện tượng văn chương đáng kinh ngạc. Năm 1856, Charles Baudelaire đã dành cho Poe những lời trân trọng: "Tôi mong muốn rằng Edgar Poe, một người không vĩ đại ở Mỹ, sẽ phải trở thành người vĩ đại ở Pháp"

Baudelaire viết những tiểu luận ca ngợi Poe. Ông và Stéphane Mallarmé say mê dịch thơ và truyện ngắn của Poe, đó là những bản dịch chính xác, tuyệt vời, nhờ đó mà Edgar Poe, một nhà văn Mỹ bị quên lãng đã trở thành nhân vật quan trọng trong văn học Pháp. Mallarmé còn dành cho Poe những vần thơ tràn ngập thán phục và ngưỡng mộ: Thi nhân với thanh đoản kiếm tuốt trần/ Đã gây cho thế kỷ của ông/ Bị kinh hoàng/ Bởi không hiểu được . Sự ảnh hưởng trực tiếp của Poe đối với văn học Mỹ đương thời là không đáng kể nhưng từ sự ảnh hưởng của ông đối với nhiều nhà thơ Pháp nửa sau thế kỷ XIX, Poe đã để lại những dấu ấn sâu đậm của mình trong văn học thế giới. Cuối cùng thì Poe cũng tạo được ảnh hưởng của mình ở Mỹ một cách gián tiếp, thông qua dư âm vọng lại từ những nền văn học khác. Khi thấy Poe được tôn vinh ở Châu Âu, người Mỹ bắt đầu đọc và đánh giá lại ông. Bước tiếp theo, qua những bản dịch tiếng Pháp, tác phẩm của Poe đã thổi một luồng gió lạ vào khuynh hướng sáng tác của những nhà thơ Pháp tượng trưng như Charles Baudelaire, Stéphane Mallarmé, Arthur Rimbaud... ảnh hưởng của những nhà thơ vĩ đại này lan tỏa khắp Châu Âu và tất nhiên, không loại trừ nước Mỹ.

Những độc giả yêu thích Edgar Allan Poe sẽ thêm một lần khâm phục khi đọc những bài viết của Poe bàn luận về văn chương hay công việc viết văn. Những tác phẩm này bộc lộ năng lực tư duy, lý luận cũng như cảm thụ văn học tuyệt vời. Chúng nổi tiếng vì những câu văn trí tuệ pha lẫn mỉa mai hài hước. Những định nghĩa của Poe về bản chất của sáng tác văn học và đặc biệt là trong những bài viết của ông về thể loại truyện ngắn vẫn có ảnh hưởng lâu dài với nhiều nhà văn Mỹ và Châu Âu.

Ngoài truyện ngắn và tiểu luận, ông còn làm thơ. Sau đây, xin giới thiệu vài bài tiêu biểu:

GIẤC MƠ

Trong ảo mộng của một đêm tăm tối
Tôi mơ thấy niềm vui đã mất rồi
Nhưng mơ thức trong cuộc đời ánh sáng
Mới khiến tôi tim đau đớn rã rời.

Ôi, chẳng phải mơ giữa ánh sáng mặt trời
Với một kẻ lữ hành mệt mỏi
Mọi thứ trong đời mắt hắn nhìn thấy
Đều gợi ra những dĩ vãng cuộc đời?

Giấc mơ kỳ diệu- ôi giấc mơ kỳ diệu
Khiến cả thế gian đều chau mày bực dọc
Riêng với tôi là tia sáng đáng yêu
Là chỉ dẫn của tinh thần cô độc.

Dù tia sáng đó, qua cơn bão và đêm,
Có run rẩy từ những nơi xa lắc -
Còn có gì sáng trong nhiều hơn nữa
Trong ngôi sao của đời đời Sự thật.

MỘNG TRONG GIẤC MỘNG

Hãy hôn lên trán này!
Giờ đây khi chia tay,
Hãy để anh thừa nhận-
Rằng em không hề sai.
Tháng ngày chỉ là mộng
Dù hy vọng đã mất
Trong một đêm, một ngày,
Trong tầm nhìn, hoặc không là gì cả
Có phải vì thế mà ít đi hơn?
Tất cả những gì ta thấy
Chỉ là mộng trong mộng thôi.

Anh đứng trên bờ biển
Trong tiếng gầm của sóng ,
Tay anh đang nắm giữ
Những hạt cát vàng óng.
Chúng ít ỏi làm sao!
Nhưng những hạt cát đó
Lăn mình qua ngón tay
Và rơi xuống vực thẳm
Khi anh khóc - anh khóc!
Ôi ! Lẽ nào không giữ được
Dù chỉ hạt cát thôi ?
Khỏi con sóng tàn nhẫn?
những gì chúng ta thấy
Chỉ là mộng trong mộng thôi ?
 

SAO ĐÊM

Triều dâng cao mùa Hạ
Đúng vào lúc nửa đêm
Ánh sao xa lấp lánh
Xuyên qua ánh trăng mờ
Những hành tinh nô lệ
Chạy vòng quanh thiên thể
Trăng lạnh chốn trời cao
Chiếu trên sóng dạt dào.

Nhìn trăng khuya vành vạnh
Với nụ cười quá lạnh
Lạnh thấu cả hồn tôi
Như khăn liệm phủ đời
Áng mây trôi êm ả
Tôi vội vã quay nhìn
Chợt thấy ánh Sao Đêm
Chiếu rực rỡ huy hoàng

Tim tôi đầy vui sướng
Tìm đuợc phút quang vinh
Sao Đêm quá xinh đẹp
Trên trời khuya tĩnh mịch
Lòng tôi càng say đắm
Ánh lửa lung linh xa
Hơn trăng gần lạnh giá.

ĐƠN ĐỘC

Từ thời thơ ấu tôi chẳng được
Như hầu hết trẻ thơ ở trên đời
Và tôi cũng không mang theo được
Niềm đam mê từ một mùa xuân chung.

Từ cùng một nguồn tôi chưa hề lấy
Nỗi buồn của tôi, tôi không thể đánh thức
Nỗi vui mừng trong lòng tôi đồng điệu;
Và tất cả những gì tôi yêu, chỉ yêu một mình thôi.

Rồi - trong tuổi thơ của tôi, trong buổi bình minh
Của cuộc đời giông bão nhất - đã được rút ra
Từ mọi chiều sâu của tốt và xấu
Niềm bí ẩn vẫn cứ trói buộc tôi:

Từ dòng suối hay đài phun nước,
Từ vách đá đỏ của núi non,
Từ mặt trời quanh tôi lăn tròn
Trong màu vàng mùa thu của nó,

Từ tia sét trên bầu trời
Khi bay ngang qua tôi,
Từ sấm sét và bão tố,
Và mây đen có hình thù quái gỡ
Như quỷ ma vẫn ám ảnh trong tôi
Mây vẫn xanh vẫn muôn đời hiện hữu.

THUNG LŨNG BẤT AN

Thung lũng nhỏ một lần cười thầm lặng
Tiễn người đi, không trở lại nơi đây
Họ ra đi chinh chiến đã bao ngày,
Tin tưởng vào những ngôi sao mắt sáng,
Hàng đêm, từ những tòa tháp xanh lấp lánh,
Để canh chừng thung lũng nhỏ đầy hoa,
Ngày mặt trời đỏ rực dội chan hoà
Trên hoa nắng nằm ngủ yên lười biếng.

Nhưng gần đây du khách đều thú nhận
Sự bất an của thung lũng u buồn.
Không vật nào nơi đó chịu nằm yên
Trừ không khí trầm ngâm cô tịch
Sao không gió mà hàng cây lay động
Như nhịp tim biển giá sóng cuộn tràn
Xung quanh bờ sương phủ đảo Hebrides
Sao không gió mà mây kia trôi dạt
Xuyên qua bầu trời xanh ngát bất an
Thật khó chịu, từ sáng đến tối đen
Qua ánh mắt những bông hoa xiêm tím
Những bông huệ nhỏ lệ buồn âu yếm
Và khóc bên nấm mồ kẻ không tên!
Hoa vẫy chào : - từ hương thơm của chúng
Những giọt sương đọng giọt sầu rơi rụng.
Hoa khóc mướt, từng nhánh mềm lượn uốn
Những giọt nước mắt lâu năm rơi xuống trong đá quý.


THÂN TRỌNG SƠN
dịch và giới thiệu
( Tháng 11 / 2024 )

Nguồn:

https://americanliterature.com/author/edgar-allan-poe


 

Trang Thân Trọng Sơn

art2all.net