BÀN
TAY NHỎ DƯỚI MƯA
Trương Văn Dân
HAI BÀN TAY
TH̀ ĐẦY
Bùi Việt Thắng
Đọc một cuốn tiểu thuyết
dài hơn 400 trang trong bối cảnh đời sống hiện nay quả là một việc
không mấy dễ dàng ngay cả với những người được coi là chuyên tâm
nghiên cứu văn học. Vậy mà tôi đă đọc tiểu thuyết Bàn tay nhỏ
dưới mưa của Trương Văn Dân một cách say sưa, nhiều khi lén
lau nước mắt v́ sợ người khác nh́n thấy sự mềm ḷng của một người
đàn ông tuổi ngoài sáu mươi vẫn được bạn bè và đồng nghiệp coi là
cứng rắn, vững vàng trong cuộc sống. Cái định đề “Quy luật của
nghệ thuật là quy luật của t́nh cảm” mà ai đó, lúc nào đó cho
rằng “xưa rồi Diễm ơi!”, nay tôi lại thấy thật đúng và thật tâm đắc.
Một kiếp người như Gấm - nhân vật chính đứng ra kể chuyện đời ḿnh
bằng nhật kí - thật khổ hạnh và bi ai trong một xă hội mà đôi lúc
chúng ta ảo tưởng rằng đă là thiên đường giữa trần gian. Ở độ tuổi
xấp xỉ bốn mươi, trải qua hai đời chồng, có một cô con gái nhỏ thơ
ngây (tên Liên), Gấm mới bắt đầu đi t́m hạnh phúc cho ḿnh. T́m và
gặp, cuối cùng th́ Gấm đă gặp được Anh (làm nghề báo, vợ và con mất
trước đó), cùng một cảnh ngộ, có thể tri âm tri kỉ. Đến bây giờ Gấm
mới nhận biết được, thấm thía được t́nh yêu và mới thấy “như yêu lần
đầu”, mới thấy “hạnh phúc thật ra ở ngay trong những điều nhỏ nhặt”.
Gặp được Anh, Gấm mới “ngộ” ra được nhiều điều sơ đẳng mà lại như là
chân lí của đời sống. Nhưng số phận của Gấm thật éo le và tột cùng
đau đớn. Đúng khi tưởng như nắm giữ được hạnh phúc với người đàn ông
của đời ḿnh (“một nửa” của mỗi con người), th́ Gấm lại phát bạo
bệnh (bị ung thư). Tất cả vỡ vụn và sụp đổ tan tành trong con người
Gấm. Một lần đă lâu, tôi có đọc một cuốn tiểu thuyết của nhà văn
Đumbatze nhan đề Quy luật của muôn đời, có một ư ngẫm thấy
thú vị: trong đời mỗi người, nên có một lần nằm trong bệnh viện, đó
là dịp tốt nhất để ta suy ngẫm chín chắn về giá trị, ư nghĩa của con
người và đời sống. Lần này Gấm phải đối diện với cái chết, v́ thế
cũng là lần đầu tiên chị ư thức được “Tôi là ai? Là con Gấm? Là
đứa bé bị đời bạc đăi, là người con gái trôi sông lạc chợ, bám víu
vào những cuộc hôn nhân, thực chất là bè gỗ mục, chấp chới giữa ḍng
chảy xiết? Tôi là kết tinh của sự bất hạnh hay là người phụ nữ được
yêu, được vỗ về, che chở để có thể tự cho ḿnh là người hạnh phúc
nhất trần gian? Tôi là một, hay là tất cả những h́nh ảnh phản chiếu
từ những chiếc gương xung quanh ḿnh do cuộc đời sắp đặt: tôi phản
chiếu thành bóng trên gương và bóng lại phản chiếu lên những tấm
gương khác, tạo thành chuỗi h́nh ảnh vô cùng vô tận. Phản chiếu của
phản chiếu, h́nh ảnh của h́nh ảnh, cùng với tiếng vọng của âm thanh
pha lẫn giọng cười, tiếng khóc?”.Cũng lần đầu tiên, do phải đối
mặt với cái chết, Gấm bắt đầu ư thức được vấn đề “thân và tâm”
của một cá thể người. Cái chết của Gấm, đáng lí là bi đát, nhưng do
“ngộ” ra được cái tất yếu, cái vô hạn của cuộc đời và cái hữu hạn
của kiếp người, nên lại “nhẹ tựa lông hồng”. Gấm đă bay vào cơi vô
cùng, để cuối cùng “cát bụi trở về với cát bụi”. Gấm cảm thấy hạnh
phúc v́ “C̣n tôi, tôi đă về lại với chính ḿnh. Ḥa nhập vào
thiên nhiên có lẽ là phần vi diệu nhất trong tất cả những ǵ hiện
hữu dưới ánh sáng mặt trời”. Như thế là Gấm đă ngộ ra được lẽ tử
sinh, đă ư thức được cái giới hạn vươn lên cơi vô cùng của con người
trong thế giới này.
Lối viết của Trương Văn Dân trong Bàn tay nhỏ dưới mưa, thoạt trông
có vẻ như rất thật theo cái triết lí “khôn ngoan chẳng lọ thật thà”
của dân gian. Trong phần kết Tro bụi và Trần gian, nhân vật Anh (xưng
Tôi) viết “Câu chuyện mà các bạn đang đọc được viết lại theo nhật
kí của Gấm (…). Qua những trang viết của Gấm, tôi chỉ làm công việc
chủ yếu là sửa vài lỗi chính tả, viết xen vào vài đoạn cho câu
chuyện mạch lạc. C̣n phần nội dung và cảm xúc th́ tôi cố gắng giữ
nguyên, dù đôi khi những ư tưởng của Gấm mâu thuẫn hay rối rắm, phản
ảnh một tâm lí rối ren tất yếu phát sinh từ những uẩn khúc, sợ hăi,
khát khao trong những ngày cuối đời của nàng”. Tuy được biện
minh như thế nhưng độc giả nhận thấy cái thật của câu chuyện không
phải là “thật như đếm”, mà đă được chăm sóc cẩn trọng, được tính
toán đến từng ư, từng đoạn, thậm chí từng câu chữ. Sẽ có người coi
sự “dài ḍng” là một nhược điểm của tiểu thuyết này v́ nó làm mất
th́ giờ của độc giả. Đúng là dài, nhưng dài không phải v́ tác giả
“độn” vào nhiều thứ, mà v́ bản thân câu chuyện t́nh, trong trường
hợp này, quả thực là miên man bất tận.
Tôi muốn nói đến văn phong của tiểu thuyết Bàn tay nhỏ dưới mưa. Lâu
nay, khi bàn về tính hấp dẫn của một tác phẩm văn chương, ta thường
nghiêng bàn về giá trị nội dung (về “chuyện” của một tác phẩm văn
xuôi), đôi khi ít chú ư tới “văn chương là nghệ thuật ngôn từ”. Tôi
thấy tác giả là một người có ư thức “làm văn”. Tại sao không?! Nhưng
câu chữ của tác phẩm lại giản dị một ḷng yêu đời, yêu người. Đọc kĩ
thấy rơ trước hết những ǵ được viết ra đều từ một cảm xúc run bật,
chín và mạnh - chính điều đó dẫn dụ độc giả vào câu chuyện, vào các
t́nh huống, tâm trạng, cảnh ngộ của nhân vật “Rồi vĩnh viễn yên
nghỉ trong vườn địa đàng (…). Gấm như con bướm thoát xác, chỉ để lại
vỏ kén. C̣n hồn nàng vút lên trời, như quả pháo thăng thiên. Và tôi
tin là Gấm c̣n biết rằng, dù nàng đă ra đi nhưng t́nh yêu thiêng
liêng của nàng trong cuộc sống này không bao giờ mất (…). Giờ th́
Gấm đă thành mây. Tôi có cảm giác rằng ngay lúc cảm thấy ḿnh sắp
chết, nàng đă ư thức rất rơ ràng về cái chết của ḿnh. Nàng đă cảm
nhận được sự tái sinh và cũng ư thức được rất rơ sự tái sinh của
ḿnh. V́ Gấm sẽ chờ tôi bên kia thế giới. Để cùng quay lại trần gian”.
Một cái kết không “có hậu”, nhưng có sao đâu khi cuộc đời không phải
lúc nào cũng có hậu, cũng chia đều may mắn và hạnh phúc cho từng
người v́ “Tôi kinh hăi nghĩ đến những con thuyền neo bến mà không
c̣n kẻ qua sông”. Một bạn văn của tôi đă đọc cuốn sách này và có
ư cho rằng tác giả viết như không tính đến kĩ thuật. Đúng như thế.
Nhưng phải nói lại rằng, trong bất cứ nghề ǵ, khi đă chín, đă sâu,
đă tận tâm th́ công việc cứ băng băng như là không cố ư cố gắng,
nhưng hiệu quả lại cao, lại bền vững. Thật ra th́ Trương Văn Dân đă
thử bút trong truyện ngắn (Hành trang ngày trở lại - Tập truyện ngắn
- Nxb Trẻ, 2007), nên ít nhiều có kinh nghiệm viết.
Gần đây tôi có đọc tiểu thuyết Một bàn tay th́ đầy của Hoàng
Việt Hằng (Nxb Phụ nữ, 2010). Nhưng tôi thấy Trương Văn Dân lại có
cái tứ khác “hai bàn tay mới đầy”. Cả cuốn tiểu thuyết là nghệ thuật
hoá ư tưởng sau “ Trong cuốn nhật kí, giữa những trang giấy, tôi
c̣n thấy có một tờ giấy ruột của quyển vở học tṛ được gấp làm tư.
Khi mở ra, đặt lên bàn, tôi dùng bàn tay vuốt cho thẳng nếp. Trên
mặt giấy có in h́nh hai bàn tay. Một bàn tay nhỏ bên trái và một bàn
tay bên phải to hơn và khi gấp giấy th́ hai bàn tay ấy chạm vào nhau.
Mắt tôi ướt đẫm. Tôi nhớ đến những lần thấy Gấm và bé Liên x̣e hai
bàn tay phải áp vào nhau, rồi cười lên vui vẻ. Hai bàn tay ấy Gấm đă
đặt trong quyển vở ghi chép tất cả những bí mật của đời nàng”.
Tôi nghĩ cuộc khám phá bí mật đời sống tâm hồn con người của tác giả
Trương Văn Dân đă chạm tới thành công bước đầu rất khả quan./.
Hà Nội 4-2012
Bùi Việt Thắng
( Nhà phê b́nh văn học)
Nguồn : báo Văn Nghệ- (Hội Nhà Văn Việt Nam)
Trang Trương Văn Dân
art2all.net