|
NHÀ VĂN PHÙ VÂN! GIÓ MANG NIỀM NHỚ .... VÀ MÂY ĐĂ BAY ĐI
Nhà văn Phù Vân ( Cư sĩ Nguyễn Ḥa ) Khi rời xa một nơi nào đó từng gắn với tuổi thơ người ta luôn nhớ về và ước mong trở lại. Nhưng nếu v́ một lư do ǵ đó không về được chốn xưa- th́ ra đi là một chọn lựa nghiệt ngă. Nỗi đau ấy dù có cố thể hiện bên ngoài để che đậy th́ nó vẫn âm ỉ cào xé từ bên trong. Cảm nghĩ này thường đến với tôi khi nhớ đến những người thân buộc phải vượt thoát mà sau đó không thể trở về nên trong tâm luôn có một niềm tiếc nhớ. Tôi đă từng bắt gặp những ánh mắt u uẩn nh́n về nơi xa xăm của những người cao tuổi khi thấy họ đột ngột bước ra từ một cuộc vui hay họp mặt gia đ́nh. Bước theo ra ban công, tôi bắt gặp tia nh́n hun hút, hướng về một chân trời nào đó… nhưng là thứ “nh́n mà chẳng thấy”, bởi nó chỉ muốn gửi nỗi buồn đi xa chứ không chủ đích t́m kiếm một thứ ǵ… Tôi thường đứng im lặng, làm như không thấy những giọt lệ thầm lặng và tiếng nấc bị ḱm hăm để con cháu trong nhà không ai phát hiện. Trong nhiều năm sống ở nước ngoài, gặp gỡ, tiếp xúc với nhiều đồng hương tôi đều gặp những ánh nh́n tương tự như thế. Xót xa, kín đáo. Cười cười nói nói. Nhưng bên trong tâm hồn Việt đầy những đổ nát, điêu tàn. Có lẽ những người b́nh thường phản ứng thầm lặng với nỗi buồn c̣n với trí thức th́ họ phải hóa giải nỗi buồn qua ng̣i bút, gởi gắm niềm tin hay trú vào tôn giáo để xoa dịu ḷng ḿnh. Trong bao nhiêu năm sáng tác và làm chủ bút tạp chí Viên Giác nhà văn Phù Vân đă viết, đă in rất nhiều (…) nhưng khi cầm trên tay tập thơ cuối cùng của anh th́ tôi xem đó như một đúc kết trọn đời: Cũng Đành Dâu Bể Với Thời Gian. Chữ “đành” là sự thụ động, miễn cưỡng chấp nhận cái hoàn cảnh không thể thay và những vần thơ của anh giống như một tự sự, là tiếng ngân của ḷng yêu nhớ quê hương, trong đó có cha mẹ, anh em, bè bạn… rồi nhắc người đọc củng cố niềm tin hướng về đạo pháp để nâng đỡ tinh thần, vượt qua những sầu năo, giận hờn. Về mặt h́nh thức, tập thơ chia làm 4 phần quê hương, mẹ, bạn bè và đạo pháp, nhưng theo tôi chỉ có 2 phần là quê hương và đạo, v́ quê hương không chỉ là đất đai sông nước mà có cả mẹ và bằng hữu, những t́nh cảm mà ta luôn cất giữ trong tâm hồn. * Những năm 1995, 1996… sau khi công việc tạm ổn định, tôi bắt đầu viết lại và gửi bài cho báo Viên Giác. Những truyện dịch của Dino Buzzati thường xuất hiện trong thời gian này v́ chủ bút Phù Vân rất thích, truyện tưởng như ở thế giới khác mà rất hiện thực ở cơi đời. Chỉ liên lạc qua email thôi và tôi chỉ biết anh lấy bút hiệu Phù Vân chứ không biết anh c̣n dùng bút danh khác. Anh là một chủ bút rất lịch sự, nhận được thư là trả lời ngay với lời lẽ chân t́nh và khiêm tốn. Cứ thế chúng tôi cộng tác với nhau được chừng 10 năm rồi khi tôi về Việt Nam không hiểu lư do ǵ lại bặt tin nên những năm sau này phải nhờ chị bạn nhà văn Huỳnh Ngọc Nga (Torino, Ư) giúp kết nối lại. * Nhà thơ Tùy Anh tên thật là Nguyễn Hòa, sinh năm 1938 tại Huế. Và bút danh Phù Vân khi anh viết văn xuôi, nhưng tôi chỉ biết và nhắc anh qua bút danh này. Là con nhà nghèo, thuở nhỏ từng thiếu tiền học phí nhưng anh thành công rất sớm: Chỉ mới 25 tuổi mà đă là trưởng ty Thủy Lâm Đà Nẵng và Trưởng Khu Thủy Lâm Vùng Một Chiến Thuật. Có lẽ anh là vị trưởng ty trẻ nhất Việt Nam thời ấy. Tuy c̣n trẻ nhưng có tri thức, bản lĩnh và nhân hậu. Nhà văn Văn Công Tuấn kể là trong khi công tác khi gặp những cụ già v́ chuyển gỗ lậu bị bắt nên năn nỉ xin tha th́ anh bảo nhân viên “nhắm một con mắt”, nhắc họ đóng thuế cho nhà nước theo luật định thôi chứ không được phạt nặng hay bắt giam. Chắc chắn h́nh ảnh thống khổ ê chề thấy mẹ tay kẹp chiếc nón lá miệng năn nỉ nhà trường cho đóng học phí trễ để con được học tiếp đă hằn sâu trong tâm khảm của anh. Sau 30 tháng 4-1975, anh phải đi tù cải tạo. Năm 1980 ra tù, vượt biển, được tàu Cap Anamur cứu và định cư tại Hamburg, CHLB Đức từ bấy đến nay. * Phần lớn những người cầm bút đều có tâm hồn bén nhạy nên chỉ qua trang viết ta mới thấy những nỗi ḷng của họ : Hỏi tại sao ta bỏ nước ra đi? Những câu hỏi nghe xót t́nh ruột thịt! Đày đọa nhau, tù tội để làm chi?
Biết “đi là bỏ lại sau lưng, chấp nhận tương lai mờ mịt nơi xứ người” nhưng không thể chấp nhận những bất công: Nên phó mặc tử sinh trên đầu sóng Thuyền lướt đi mong t́m chốn dung thân.
Thế mà khi đến được bến bờ, ḷng buồn hay vui chính họ cũng không phân biệt được. Dơi theo trăng trên cuộc đời lữ thứ Biết bao người tính ngày tháng lưu vong
V́, như bao người, anh đă mất hết, mất những thứ mà không thứ tiền bạc nào mua được : Dân lưu vong mang nạn nước nổi trôi Làm ǵ được? ngoài tấm ḷng Hướng về tổ quốc!!!
Và trong hơn 40 năm biệt xứ, những buổi sáng thương nh́n về phương Đông, ḷng buồn rươi rượi, cảm cảnh tha hương: Có ai hỏi, vẫn cuộc đời lận đận Vẫn bơ vơ trong cát bụi hồng trần?
Nhưng dù xa, niềm tin sắt son cho một ngày về vẫn không bao giờ tắt : Niềm tin đó, càng ngày thêm rực sáng Sáng ngày về và sáng cả t́nh quê,
Nhưng hoài công chờ, đâm ra thất vọng, có lúc chán chường. Ba mươi năm ta ĺa sông là núi Về hay không? Hay vẫn lỗi hẹn thề
* Có lẽ không ai ngờ là khi chạm vào đáy của sự bất lực th́ tâm t́nh chuyển hướng và nỗi buồn bất ngờ biến thành phẫn nộ và căm hận trồi lên như con hổ trong vườn bách thú: Ta sống măi trong t́nh thương nỗi nhớ Thuở tung hoành hống hách những ngày xưa. Nhớ cảnh sơn lâm bóng cả, cây già, Với tiếng gió gào ngàn, với giọng nguồn hét núi Với khi thét khúc trường ca dữ dội, Ta bước chân lên dơng dạc, đường hoàng, Lượn tấm thân như sóng cuộn nhịp nhàng.. … Nào đâu những đêm vàng bên bờ suối Ta say mồi đứng uống ánh trăng tan? … Nay ta ôm niềm uất hận ngàn thâu. (Nhớ Rừng, Thế Lữ)
Sau cơn giận dữ, th́ giấc mơ trở về như được hồi sinh:
Ta đeo dẳng cả trăm thương ngàn nhớ, Thuở lưu đày vương vấn chuyện ngày xưa. … Hỡi hồn thiêng của núi sông hùng vĩ, Nơi tổ tiên đă khơi nền thịnh trị Nơi an b́nh ta được sống ngày xưa.. Nơi ta sẽ về, ước hẹn từng giờ …
Hỡi cố hương yêu dấu của ta ơi! Có thể nói những ngày vượt biển, gặp hải tặc, sống sót và sau đó là nỗi buồn viễn xứ đă trở thành một sự ám ảnh tột cùng. Nó theo anh như 1 phần của thân thể, một khối u đeo bám tâm hồn anh cho đến lúc nhắm mắt xuôi tay. Và chính v́ nỗi đau âm ỉ đó mới đưa anh “trú” vào thi ca, bước vào cái nghiệp viết lách v́ có lẽ chỉ có văn chương mới giúp anh vượt thoát (một lần nữa) ra khỏi hiện thực, mơ về một cuộc sống không c̣n những cơn đau hay nỗi nhớ. Nhưng căm th́ có căm, giận th́ có giận, mà bản tính hiền ḥa nên lời thơ của anh vẫn là những thủ thỉ, nhẹ nhàng, thương đời, trách mình, nghĩ về nghiệp chướng tiền oan chứ tuyệt nhiên không thấy sự hận thù cay nghiệt: Ôm mối hận nhưng lòng còn son sắt
Thơ của anh vang lên như tiếng nấc đớn đau, nói lên cho ḿnh và cho người nỗi ḷng biệt xứ, luôn đợi một ngày dù vẫn hiểu đó chỉ là niềm tuyệt vọng. Chữ đành mà anh buông ra như một nỗi xót xa kéo dài, nó gây trong ḷng người đọc nhớ đến sự biến dịch không ngừng trong cuộc sống để chấp nhận điều ḿnh không thể đổi thay: “Thôi đành vậy, ba mươi năm viễn xứ, Như mây trời phiêu bạt tận mười phương. Vẫn hun hút trên dặm ngàn lữ thứ Ôm xót xa bao nỗi nhớ niềm thương.”
(Ba Mươi Năm Viễn Xứ). Có những phút hoang mang anh t́m về kinh kệ để hồn ḿnh dịu bớt, nhưng thức giấc giữa đêm th́ nỗi đau vẫn c̣n âm ỉ: Bâng khuâng giữa cuộc phù sinh Nghe chuông tỉnh thức, nghe kinh nguyện cầu. Một ḿnh tỉnh giữa đêm thâu, Hồn quê thêm một nỗi đau ngh́n trùng
( Mai rồi đời cũng sẽ vui) Hiểu đấy, ngộ ra, nhưng trong thực tế từ chớm ngộ đến bến bờ giải thoát luôn có một chặng đường dài. Bởi một người b́nh thường khó thể tránh những dằn vặt khổ đau v́ nhiều điều bất như ư trong cuộc sống. Tôi không biết anh có uống rượu không, nhưng trong thơ, những đêm khắc khoải anh mời rượu bạn như muốn t́m men cay để quên đi những thao thức: Xin mời bạn, rượu nồng quên ngày tháng, Nhớ làm chi, bèo bọt chuyện mây trôi! Ly chưa cạn mà nghe đời đă cạn Ai đong đầy cho thế sự đầy vơi? … Nào ai hiểu Xuân như người t́nh phụ, Mỗi lần xuân. Mỗi quay quắt bất an! Nhưng ta hiểu đă làm thân lữ thứ Thôi cũng đành dâu bể với thời gian! (Cũng đành dâu bể với thời gian!)
* Khi đi xa nhớ mẹ là nhớ quê. Viết về mẹ th́ nhiều người viết, thế nhưng mỗi khi đọc về mẹ ai cũng dễ xúc động. Anh Phù Vân viết về ngày mẹ mất lúc anh đang ở nơi quê người: Mẹ đi giữa mùa hạ Hồn ủ trong hương sen.
Sen ở đây là xứ Huế yêu thương mà anh đă rời: Nay thêm lần giỗ mẹ thêm một lần ăn năn, Vẫn nhớ lời mẹ dặn: “đừng về! nếu khó khăn! (Hồn ủ hương sen)
Tôi là người nhạy cảm nên khi đọc những lời ăn năn, thấy có lỗi v́ không về được th́ không thể cầm ḷng. Tôi hiểu lời dặn của mẹ và tâm trạng của anh mỗi khi đến ngày giỗ mẹ”. Chỉ biết t́m nhau trong mơ: “ Con tỉnh giấc giữ mịt mù gió lạnh, mẹ về đây hay bào ảnh trong mơ ”
Mẹ ơi, “mẹ mất rồi, đời mất cả niềm vui” dù có khi anh tự an ủi ḿnh đó là chuyện vô thường. Tôi đồng cảm với anh v́ khi mẹ mất tôi cũng có những niềm đau như thế: “…Khi một người nào đó mất đi luôn để lại chúng ta một khoảng trống. Nhưng khi mẹ mất, khoảng trống ấy mênh mông đến vô cùng. Bởi mẹ là tác nhân đưa ta từ cơi vô h́nh đến với thế giới hữu h́nh. Mẹ là chiếc cầu nối giữa ta và vũ trụ. Mất mẹ, sợi dây thiêng liêng kia đứt phụt. Và những đứa con của mẹ chơi vơi. Hụt hẫng. Bềnh bồng.”( Về một ánh sao, TVD) Trong phần Bạn bè anh viết lời cảm ơn người vợ hiền và mối t́nh đă giúp ḿnh vượt qua nỗi cô đơn: Thế mà anh đă ra đi em cũng ra đi ngàn phương biệt T́nh cờ thay! ta hội ngộ chốn tha hương Anh không đến với em V́ dung nhan kiều mị Mà anh đến với em Trong tiếng gọi nhiệm màu. Anh đă nhận ra em chính là mẫu người tri kỷ V́ mỗi khi em hiện hữu nơi đâu Th́ thiện lành nảy sinh ở đó.
Hay Có những cánh chim sải cánh t́m về quá khứ, Có những nhánh sông thầm lặng t́m chỗ hợp lưu. Sao anh với em vẫn âm thầm một đời lữ thứ“
(Một lần nữa xin cảm ơn em). T́nh yêu! diệu kỳ thay! Tôi nghĩ là trong cuộc đời long đong có lẽ mối lương duyên may mắn cùng chị Phương Quỳnh là nguồn an ủi giúp anh vượt qua chướng ngại. Nó vừa là liều thuốc an thần vừa là thuốc giảm đau. Và hơn hết, mang cho nhau niềm hạnh phúc. C̣n trong t́nh bạn, khi anh viết về sự ra đi của người bạn thân thiết Phong Hưng Lưu nhơn Nghĩa.. có một tiểu đoạn đă làm tôi bồi hồi cảm xúc : Từ giă nhé cuộc đời đầy huyễn mộng Đời thư sinh màu áo trắng hoang sơ. Nghe trong nắng có tiếng cười lồng lộng Mà âm vang nghe lạnh cả hư vô.
Chữ lạnh ở đây quá đắc! Đọc xong tôi cũng nghe như ớn lạnh toàn thân. Và nghe như trong nắng quê người c̣n vọng lại tiếng cười hồn nhiên và vô tư của người bạn cũ. “C̣n một chút quê hương trong màu nắng, Thêm mặn mà trên từng đợt phù sa“.
Hai câu thơ gói tất cả nỗi niềm của kẻ xa quê. Nắng ở nơi này… nhớ nắng ở nơi kia và quê hương nằm trong vũ trụ không cùng. Thời gian trên giường bệnh, anh Phù Vân viết nhiều thơ về Thiền, như một cách t́m hiểu lẽ đời: “Mà hiển vinh là bào ảnh phù du, Nên ngôn hạnh trong như dòng bát nhã. Thẩm vào đời nghe vời vợi hương nhu.”
Trú vào Thiền và Niềm tin Phật giáo có lẽ mới giúp giải thoát sự bất hạnh, và xoa dịu nỗi đau tâm hồn. Thơ anh trong giai đoạn này nhẹ nhàng, thoát tục: Người đi biền biệt non ngàn, Cũng quay về với tịnh an cửa Thiền. Khói trầm pha chút nhân duyên. Trong em tịnh mặc ưu phiền cuốn bay, U trầm nắng đọng am mây, Tiếng chim quan ải về đây gọi đàn”
Nhờ biết an nhiên chấp nhận nên khi nằm trong bệnh viện anh không hoảng hốt, mà nh́n sự vật một cách thấu hiểu nghiệp quả để an nhiên niệm phật: Dang tay ôm nghiệp quả Thiện ác tự tiền duyên
Sức mạnh ấy chỉ có với những người tu tập lâu năm giúp họ thoát ra những bế tắc và t́m thấy con đường cho riêng ḿnh: Bơ vơ t́m những con đường, Con đường Trung đạo suối nguồn an nhiên, Ngại ngần đến trước cửa Thiền, Làm sao xóa những muộn phiền tiền thân? … Xa thật xa, gần thật gần, Nơi không hư vọng, nơi cần chân như” (Tâm Vọng Thiền Môn)
Hay Thôi nương theo nghiệp lực, Buông xả mọi ưu phiền, Mong sao từ tâm thức, Sớm ngộ được pháp thiền (Ngỡ ḿnh hóa thân).
Buông xả hết để có thể ra đi, như trong Lời từ biệt cuối cùng, lời thơ đơn giản nhưng chân thật làm ai đọc lên cũng phải bùi ngùi xúc động: “Được nói với nhau bây giờ lời từ giă (...), Thôi từ biệt các bạn nhé, Thuận thế vô thường tôi sẽ phải ra đi.”
Có lẽ chỉ khi anh Phù Vân đến với Phật rồi mất vào ngày 18- 8- 2023 tại Hamburg th́ tâm hồn anh mới được giải thoát ra khỏi nỗi đớn đau, tiếc nhớ. Với gần ba chục năm làm chủ nhiệm Tập san Viên Giác, anh Phù Vân đóng góp không nhỏ cho văn thơ mà c̣n góp phần lớn vào việc giữ ǵn văn hóa và truyền bá tinh thần Phật giáo ở hải ngoại. Anh ra đi, chị Phương Quỳnh mất đi một người chồng tri âm tri kỷ, chúng ta mất một Tổng biên tập bản lĩnh, c̣n ḥa thượng Thích Như Điển mất đi một cộng tác viên tin cậy và tài năng. Đọc anh, ta thấy niềm tin vẫn hừng hực như thuở nào, dẫu biết rằng sức đã cạn, đường về nhà còn xa vời vợi… Sống xa quê hương 10.000 km mà anh cảm như rất gần, khi mẹ mất anh có thể nghe được hương sen bao quanh thân mẹ làm người đọc cũng cảm được vị mặn nước mắt. Nếu có thể tóm tắt những trang viết của anh trong một độ nén, th́ tôi sẽ không ngần ngại viết là “Gió mang niềm nhớ…. Và Mây đă bay đi”. Từ nơi xa xôi… tôi xin thắp một nén nhang, ngước nh́n lên áng mây lơ lửng trên cao như để tiễn đưa người anh lớn “Phù Vân” đang bay về một nơi chưa biết là đâu. Mà rồi ai cũng sẽ đến.
Milano, mùa thu 2023.
Trương văn Dân |
