|
Nguyễn Phúc Vĩnh Ba
Đọc “27 truyện ngắn" của Quế Hương
Với truyện ngắn "Một cuộc đua" Quế Hương đă đạt giải nhất trong cuộc thi viết truyện ngắn cho học sinh thanh niên và sinh viên năm 2004 do NXB Giáo Dục và Hội Nhà văn Việt Nam phối hợp tổ chức. Đó là một đề tài khá quen thuộc trong khi phong trào An Toàn Giao Thông đang được quảng bá rầm rộ trên các phương tiện truyền thanh và báo đài. Dẫu thế, theo ư nghĩ của riêng cá nhân tôi, đây vẫn không phải là truyện ngắn đặc sắc nhất của chị. Quế Hương gia nhập làng văn khoảng chừng 15 năm nay. Trong khoảng thời gian ấy, Quế Hương đă để lại trong trí nhớ của người đọc một ấn tượng dữ dội bởi những mẫu chuyện rất xúc động, đôi khi rất lạ lùng và cũng rất đời thường với một giọng văn rất lạ. Người đọc thường đặt sách xuống một cách nhẹ nhàng, ngậm ngùi và tự hỏi bao giờ th́ Quế Hương sẽ cho ra mắt câu chuyện tiếp theo của cô. Cô giáo Huế này quả đă lộ ra một nội lực tiềm tàng, hứa hẹn một tài năng càng lúc càng chín mùi và thơm ngát. “Hai bảy truyện ngắn” của Quế Hương được Nhà Xuất Bản Phụ Nữ tŕnh làng vào khoảng giữa năm 2004. Tập truyện bao gồm một số truyện đă từng đoạt giải trong các cuộc thi truyện ngắn được tổ chức trong nước như “Họ và Lăo” giải nhi 1999 (tạp chí KTNN), “Bà Mụ của Búp Bê” giải truyện ngắn hay 1996 (tạp chí VNQĐ), “Bức tranh thiếu nữ màu lục” giải nh́ 1993 (tạp chí SH), “Quán Búp Bê” giải Tác phẩm xanh 1995 (báo TP), “Vua Lũ Đồ Chơi” giải nhất 96-97 (UBBV & CSTEVN), “Tí bụi” giải nhất 2000-2001 (UBBV & CSTEVN, Hội Nhà Văn VN, và Unicef)... và một số truyện ngắn khác. Truyện của Quế Hương mang tính thời sự cao, một phần v́ chị viết tham gia một số cuộc thi phát động với một số chủ đề đương đại. Chị viết về AIDS, về trẻ em đường phố, về thanh niên, học sinh sinh viên hôm nay, về nạn đua xe, bắt trộm chó, phá thai, cơn sốt đất hay về trận đại hồng thuỷ vừa qua,... Đó là những mảng đề tài gần gủi với cuộc sống hôm nay. Tuy vậy điều đáng chú ư là chị đă khéo léo hay tài t́nh nh́n chúng dưới một nhăn quan vừa triết lư vừa hiện thực và đă xây dựng thành công thành những tác phẩm nghệ thuật, tránh được cái nề hoan hô cổ vơ, rao giảng đạo đức “theo đơn đặt hàng”. Đọc truyện chị dù không có năm tháng cụ thể thế nhưng ta vẫn dễ nhận ra chúng đang xảy ra trên đất nước ta trong thập kỷ cuối của thiên niên kỷ thứ hai này. Truyện của Quế Hương nói về những con người mà định mệnh nghiệt ngă của kiếp phù sinh đă dành cho họ những đau đớn đến xé tâm can người đọc. Đó là Tí bụi, là lăo Tầm Xuân, là “ông Kẹ”, thằng Chuột, con Lỡ què, anh Ruộng hâm, vv.., những con người khốn khổ, cô đơn trăm cách như lẩn quẩn đâu đây quanh ta. Nếu tôi được phép đặt cho tuyển tập một cái tên th́ đó là Những Mảnh Đời Nhỏ Nhoi. Vâng, họ không là những anh hùng tên tuổi, những danh nhân tiếng tăm, những người đương thời thành đạt nhưng ta không có quyền quên rằng họ đang sống giữa đời này và đang tham gia vào hội sống phồn vinh này cùng với chúng ta. Không may thay, họ lại như những vết sẹo trên làn da ngọc ngà, như những miếng vá trên chiếc áo lụa gấm. Thế nhưng đọc cuộc đời của họ ta thấy có lỗi biết bao nhiêu khi thấy t́nh người ấm đậm và tràn ngập trong đời đầy khổ nạn và không may của họ c̣n chúng ta th́ cứ vô cảm, tàn nhẫn dửng dưng đến sợ, cứ ung dung mà toạ hưởng những ân huệ nhân sinh mà chúng ta t́nh cờ hay mưu mẹo để có. “Tôi cầm dĩa sữa đến đó và thấy lũ chó châu đầu rúc vào một đống đen đen. Nh́n kỹ th́ là Tí bụi. Nó trùm bao tời, khoanh người ủ ấm cho lũ chó con!” (Tí bụi). Vâng, thằng Tí bụi thương lũ chó con v́ “hắn” xem như đă chết. “Thấy hắn mô không? Hôm qua tui trốn hắn đi chơi... Chừ hắn trốn tui đi chơi ...” (Tí Bụi). A, hoá ra hắn là con chó Win, mẹ lũ chó con hay người bạn thân t́nh của bà mẹ điên của Tí bụi. Tí bụi thương chó, chó thương Tí bụi. C̣n bao nhiêu con người khác ở đâu? Trong một truyện khác, “Câu hát t́m nhau”, ta lại gặp một con chó khác, con Vàng. “Nó từng sưởi ấm tôi, kéo tôi đứng dậy, nó bị đánh què cẳng v́ ăn cắp của người ta cho tôi ăn những ngày tôi ốm...” Lại một con chó biết thương con người. Nói đến t́nh người như thế là cùng cực rồi. Phải chăng cơi nhân gian đă vắng lặng con người. Đọc truyện như thế th́ sao không buồn cho được. Nhưng hăy nghe Quế Hương nói: “Nếu bảo lúc nào đó chán trần trụi, thực dụng, lọc lơi, đểu cáng, hăy cầm lấy tập truyện này. Lênh đênh giữa đôi bờ hư thực, bạn sẽ gặp một nỗi buồn ấm áp.” Xin cám ơn chị Quế Hương về nỗi buồn đó v́ trong chúng ta lắm người “chỉ biết có tiền c̣n mọi thứ khác đơn giản. Ma nó kị loại đó bố ạ” (Căn nhà khó ở) hay "Nè, 4 'bi' đó, đấng cứu khổ ạ! Mackeno.” (Ga xép) hay "Nhân đạo dữ! Tao mà bị AIDS tao cho vài chục đứa bị theo cho hả giận.” (Thư gởi thời gian). Chua chát đến thế là hết sức rồi. Quả là đă đến lúc chúng ta đủ can đảm để nh́n vào những sự thật đau ḷng như thế và mạnh dạn gạt đi những ảo tưởng màu hồng để tự đánh gạt ḿnh về bản chất của con người. Tôi không nghĩ rằng chị Quế Hương là bi quan. Nhà Phật không bảo rằng mọi người đều chứa sẵn tam độc tham sân si trong ḿnh sao ? Sống như các nhân vật của chị mới là rất “người” và đồng thời cũng rất “không người”. Tôi hoàn toàn đồng ư với chị khi chị dùng cụm từ “giữa đôi bờ hư thực”. Tôi cho rằng cái chất trữ t́nh cuốn hút người đọc trong truyện của chị là ở đây. Tuyển tập 27 truyện ngắn của Quế Hương hay Những Mảnh Đời Nhỏ Nhoi (NMĐNN) như theo cách gọi của tôi là bức tranh vẽ nên đời sống xanh xao của những con người mà xă hội này muốn ném nó ra khỏi ḍng sinh hoạt. Họ sống đó thử hỏi có ích ǵ nếu không nói là một gánh nặng cho bao kẻ cao quí khác. Họ là người cha già yếu bị khoá trái trong tường rào sau khi đă bị tống ra khỏi căn nhà của chính ông khi “con ông đă trở thành chủ nhân trong ngôi nhà của cha ḿnh. Từ lầu đến trệt, từ pḥng trước đến pḥng sau, từ pḥng rộng đến pḥng hẹp và bây giờ kề bên bếp... nằm đó mát như hứng gió biển... có thể ngắm cả mảng trời sao lấp lánh”, là đứa con tên Lỡ v́ "... cha mẹ nó chẳng chờ đợi nó ở ngôi nhà này ...Mẹ nó đă quay lưng lại khi cô đỡ ch́a ra một cô bé gái nhăn nheo... lỡ sinh ... lỡ quên” (Bà Mụ Của Búp Bê), là bà mẹ được tống vào nhà dưỡng lăo khi con trai bà “sang trọng, gương mặt tràn trề nhân ái” đă “thấy bà già cơ nhỡ, ngủ nhờ trước hiên nên thương xót dẫn giúp vào đây” (Câu hát t́m nhau) hoặc là có khi là con vật như con nhồng Bù Đốp mà một khi không c̣n được việc nữa th́ “cắt tiết một con gà mái tơ trước chuồng nó. Giống này kỵ máu súc vật. Thấy là lăn đùng chết ngay” (Con nhồng Bù Đốp). Thật đáng ngán ngẫm thay cho sự phản phúc của con người mà ở loài vật như con chó Win, con chó Vàng, con chó Chả Ch́a cũng không hề có. Và như một hệ quả tất nhiên, họ tràn ngập cô đơn. Họ ch́m lĩm trong những “đoạn trường vô thanh” (Phạm Thiên Thư) - những nỗi đau xé ruột không nói nên lời. Thế giới của họ từ chối tiếng nói v́ tiếng nói đă quen với những hoa mỹ giả dối để lừa gạt nhau hay chính tiếng nói đă bất lực không nói làm được vai tṛ truyền tải sự cảm thông. Cô đơn và không được cảm thông là hai thông điệp mà Quế Hưong muốn nói với chúng ta. Họ chỉ c̣n cách chơi búp bê, tṛ chuyện rồi mơ mộng với chúng như con Lỡ (Bà Mụ Của Búp Bê), ông Kẹ (Vua Lũ Đồ Chơi), con bé câm (Quán Búp Bê) hay là chơi với chó để được chó nuôi như Tí bụi, lăo Tầm Xuân, Con Ngổ, vv.. . Có đến năm truyện ngắn nói đến búp bê: Quán Búp Bê, Vua Lũ Đồ CHơi, Bà Mụ Của Búp Bê, Nỗi Buồn Rực rỡ, Đám Cưới Cỏ và sáu truyện ngắn nói đến chó: Tí bụi, Tiếng Hát T́m Nhau, Ngày Nắng Đầu Tiên, Ả ̀a Âu, Phố Hoài và Tịnh Tâm Viên. Thế giới truyện ngắn của Quế Hương đă nâng tầm đồ vật, con vật lên thay cho con người. Hay nói đúng ra, những đồ vật hay con vật đó mang nhiều chất người hơn các sinh vật hai chân đi thẳng đứng (homo erectus). Chúng là “đôi chân biết khóc” (Họ và Lăo), “con búp bê trụi tóc găy tay ... sẽ đẻ con... đẻ một con búp bê tóc vàng như công chúa” (Bà Mụ của Búp Bê), là thằng Lá Dừa “... một giáo viên dạy giỏi. Nó biến kiến thức thành thơ con cóc tuốt nên rất dễ thuộc...” (Vua Lũ Đồ Chơi), là công chúa Mơ “... đứng bên giường. Nàng mang đôi cánh tí tẹo...” (Quán Búp Bê) hay là con Chả Ch́a “...lại thành vú em con Ngổ. Con bé ra đường, nó sủa gọi và kéo áo vào. Con bé té khóc, nó liếm chỗ đau vỗ về...” (Ả ̀a Âu). Cây cỏ cũng say sưa làm đám cưới như con người (Quán Búp Bê, và Bức tranh thiếu nữ màu lục). Thế c̣n nhân sinh, và con người th́ sao? “Ga xép” lại là một truyện ngắn khác khá thành công của chị. Đó là một bức tranh vân cẩu vẽ người tang thương. Trong một chuyến tàu cuối năm về quê, ta gặp đủ hạng người, từ mấy phá gia chi tử đến ông già đi thăm mộ con liệt sĩ, hay chàng sinh viên nghèo về thăm nhà và hai tâm hồn lạc loài khác đi về nhưng chẳng biết về đâu. Tất cả hầu như vất vưởng trên cơi trần gian “khối ma ban ngày: ma men, ma tuư, ma cô…” này. Ma và người sống chung nhau trong cơi trần nhỏ hẹp này. Người th́ mệt nhoài với cuộc sống vô vàn bế tắc nhưng thẳm sâu trong tâm hồn họ, t́nh người vẫn âm ỉ nhen nhúm lên một ngọn lửa leo lét. Bên cạnh họ vô số bóng ma hay là những dĩ văng nào đó đeo bám và ma “chỉ khác người là không già. Mấy chục năm vẫn thế.” Họ xanh xao, xiêu vẹo, hao gấy, lạc loài quằn xuống dưới sức nặng của một kiếp phù sinh không biết “làm ǵ cho trôi ngày rộng tháng dài.” Cơi đời vốn thế v́ “Đời như vô tận, một ḿnh tôi về...” như chị đă trích nhạc của anh Trịnh công Sơn trong đoạn kết của truyện. Tôi vẫn thích Quế Hương ở điểm này: Chị không là một nhà chính trị, chị là nhà văn. Bổn phận của chị muôn đời vẫn là phản ánh để đánh thức cái lương tri nếu c̣n có trong mỗi một chúng ta. Nếu nói tập truyện của Quế Hương là chuyện của người chết, người bệnh và người điên th́ cũng đúng thôi. Trong "Tịnh Tâm viên" - truyện ngắn cuối tập - hai nhân vật chính, có một người điên, đều chết. Trong truyện khởi đầu tập "Họ và Lăo" thằng Chuột nhân vật chính cũng chết. Rải rác trong tuyển tập là cái chết của vợ lăo Tầm Xuân, của ông hoạ sĩ điên... Người sống rồi quay quắt với những dĩ văng kỉ niệm ngọt ngào rồi điên rồi chết. Nhân vật của chị cứ theo một mô típ như thế để tạo nên một thế giới thật phong phú, sống động và liền mạch khiến người đọc ch́m lĩm vào ḍng cảm xúc thật miên trường như chính sức sống của các nhân vật của chị. Dĩ văng là phần ch́m của tảng băng đời sống hiện thực của họ khiến họ sống dài lâu hơn trong tâm trí chúng ta, làm họ xúc động chúng ta nhiều hơn. Đại dương dĩ văng bủa vây tâm hồn họ. Họ sống lẫn lộn giữa hôm nay và ngày xưa, hư hư thực thực như ḍng đời đa diện và khó hiểu. Đó cũng là một đặc điểm của truyện của Quế Hương.
Truyện của Quế Hương giàu cảm xúc thẩm mỹ và lao động nghệ thuật. Tôi không nghĩ rằng chị đă "...mông má, hư cấu, thêm thắt...những chuyện ngoài đường, chuyện đẩu đầu đâu" mà chị đă "...hóng chuyện ngă ba cách tường..." rồi "không ngờ gởi đâu được đăng đó, lại c̣n có giải” (Ngă Ba Trần Ai). Nói thế th́ quá đơn giản quá tŕnh sáng tạo nghệ thuật mà đó lại là một điểm sáng trong các truyện ngắn nói trên của chị. "Chữ sẵn trong đầu chị chỉ cần gia giảm, xào xáo" nhưng không giống như bà vợ của nhà văn xóm Quậy nấu ăn. Đọc truyện Quế Hương, ta phải nghiêng ḿnh khâm phục v́ chị tài t́nh bắt được những góc nh́n thật độc đáo và diễn đạt cũng một cách độc đáo để cho ta thấy được những cảnh tượng mà ngỡ như thấy được trong mơ - trong những ác mộng hay trong những hảo mộng. Ước vọng về một t́nh yêu vĩnh cửu xuyên suốt các câu chuyện của chị. Nhiều nhân vật của chị chết đi cho t́nh yêu của họ lên ngôi hay phải chăng t́nh yêu đó khó mà có được ở hội sống này. Gần như mọi chuyện đều là chuyện t́nh, có khi là t́nh yêu làng quê hoặc t́nh người ấm lạnh. Tất cả những mối t́nh được chị miêu tả đều đau thương bất hạnh. Sức nặng của những hoài niệm dĩ văng làm cho nhân vật của chị có tính người hơn và chung thuỷ hơn. Họ trung thành với những suy tư cảm nghĩ của họ cái thuở mà ḷng họ chưa hoen ố bụi đời. Họ đă sống dài lâu hơn ngay cả khi đă chết. Như chị nói, nhân vật của chị hay chị là “một người mơ mộng lạc loài trong thế giới đang khô kiệt dần lăng mạn - mộng tưởng về t́nh người, t́nh yêu, cái chết, nỗi cô đơn..” C̣n nhiều cái đáng nói trong những truyện ngắn của Quế Hương. Đọc truyện của Quế Hương, ta nhớ tới Thạch Lam, Nguyên Hồng, Kim Lân, Vũ Trọng Phụng... Đọc truyện chị ta sẽ làm giàu tâm hồn ḿnh v́ học hỏi được nhiều điều cao quí: biết trắc ẩn, biết quan tâm đến kẻ khác, biết buồn đau.. Vâng, cuộc sống hôm nay có nhiều điều đáng ca tụng nhưng cũng không thiếu chuyện đau ḷng. Không ca tụng th́ chưa chắc đă làm hại ai nhưng thiếu phẫn nộ xót xa trước những chuyện đau ḷng th́ quả là đáng trách. Hăy theo chị mà chiêm nghiệm những bi kịch của kiếp người, để làm giàu mơ mộng một cơi người tốt đẹp hơn, cho “gió phù vân của cơi người đỡ buốt thấu xương.”
Tháng 08/2005
|