Nguyễn Phúc Vĩnh BaMột chuyện Huế rặt nữa
Tôi đọc truyện “Huế rặt” của tác giả Vơ Hương An cho mẹ tôi nghe. Bà cứ cười như nức nẻ. Nghe xong, bà nói:
- Chà! Cái ông văn sĩ ni biết hung ác. Cái chi ông cũng biết trọi lọi .
Tôi nói đùa với bà:
- Mạ thiệt! Thầy con đó, có phải cô đâu? Răng mạ gọi là cái. Mà thầy có hung ác chi mô? Dễ chịu lắm.
- Mi nợ! Mệ ưa nói rứa th́ răng? Thầy mi biết hung ác mà c̣n hiền ác nữa. Tao nghe cái giọng văn là tao biết liền. Nhưng có chuyện thầy mi chưa biết mô.
Mẹ tôi năm ni đă 94 tuổi. Bà về làm dâu trong hoàng tộc từ cái thuở vua Bảo Đại mới hồi loan dăm ba năm. Ông cố tôi hồi trước làm Thị Lang ở bộ Công với Thượng thư Đào Tấn. Nghe nói hai bên có t́nh thông gia nhưng đến đời tôi th́ chỉ thỉnh thoảng nghe nhắc lại mà thôi. Chuyện ông cố tôi mới chính là cái chuyện mà mẹ tôi dám chê thầy Vơ Hương An không biết.
Đó là chuyện kiêng cử tên của ông bà. Bác tôi ở “Phi Phô” (Hội An) ra thăm nhà phải đi qua Đà Nẵng nhưng cứ nghe bác tôi nói với mẹ tôi, Thím rảnh th́ vào trong sông Hờn chơi ít bữa. Hoá ra là cử tên ông cố tôi là Hường Hàn. Tội cho gịng sông Hàn (Đà Nẵng) có cái tên dễ thương lại mang tên một nỗi thù oán, nghe lâm li bi đát như một niềm riêng khó nói.
Ở Huế cái thói ăn vặt của người lớn và trẻ con được gọi là “ăn hàng”. Tôi dạo đi học lớp năm (tức lớp 1 bây giờ) cũng đành xin mẹ hay bà nội 5 giác (50 xu) để ăn hờn (khoai lang, sắn hay đậu phụng luộc). Ôi! Đây là cái lạc thú lớn nhất thời trẻ con của tôi. Năm giác nhưng mua được nửa củ khoai và nửa củ sắn thơm phức mùi lá dứa của mụ Giàu đầu xóm. Thế nên, nói lộn thành ăn hàng (cùng âm với Hàn theo giọng Huế) là xôi hỏng bỏng không đó. Mẹ tôi c̣n tha thứ chứ bà nội tôi nghe là quát liền:
- Thằng cha mi không biết dạy con!
Chưa hết mô. “Con rác ḅ côi thiền” có nghĩa là “con kiến ḅ trên thành”. Kiến và Thành là tên ai quả thật tôi cũng không biết nhưng bà nội tôi dạy thế th́ tôi phải nghe. Tôi thường khai rằng ḿnh sống ở Thiền Nội hơn mười mấy năm là v́ thế đó. Nghĩ thiệt buồn cười nhưng ở xứ Huế thời đó có nhà nào không kiêng tên ông bà đâu. Lắm lúc tôi cũng ngớ ra một hồi mới hiểu ḿnh đă nghe cái ǵ.
Kiêng cử như thế là thường t́nh, ai cũng biết. Người Trung hoa hay gọi Phạm tiên sinh, Trần giám đốc, Lê giáo sư... cũng chỉ để tỏ ḷng kính trọng người lớn tuổi hay có địa vị. Ông bà ta c̣n hơn thế th́ kiêng cử cũng đúng đạo lí thôi. Bây giờ theo kiểu Tây th́ phải, nói tới ai cũng trông trổng nghe hỗn láo thế nào. Tôi đọc sách ta, thấy nhiều tác giả cứ viết Lê Lợi, Nguyễn Huệ ... lên ngôi năm... là tôi dị ứng ngay. Tại sao ta không thêm một danh xưng ông, ngài, hay vua ... ǵ đó cho lễ phép. Cách nói tránh (uyển ngữ) h́nh như đă bị lăng quên. Tính khoa học có cấm chúng ta bày tỏ ḷng kính trọng với tiền nhân đâu. Tây là Tây mà ta là ta chứ. ‘Hoà nhưng không hùa’ như thầy Vơ Hương An đă viết mới giữ được bản sắc dân tộc chứ.
Song le, có lẽ khó mà chịu nỗi với sự kiêng cử dài ḍng rối rắm như thời ông cố tôi với chú lính kéo xe. Sau đây là lời mẹ tôi kể lại.
Ông cố tôi đi làm và cả đi chơi bằng xe kéo. Chú kéo xe độ hai mươi mấy tuổi, c̣n khoẻ lắm nhưng đă kéo cho cố tôi đă hơn 3, 4 năm. Chú nghe quen ông cố tôi nói nên ông nói ǵ chú cũng hiểu. Không may, chú ốm đau ǵ phải thay người kéo th́ người mới cứ bị la măi suốt ngày. Mẹ tôi kể lại một dạo cố tôi đi ăn kỵ ở nhà bạn. Lên xe rồi, bỗng nhớ ra c̣n quên đồ đạc ǵ đó. Ông bảo chú lính kéo xe mới:
- Chạy vô lấy cho tao cái “ơ lơn đơn năm hột nát mễ nễ” mau!
Chú kéo xe chạy vô nhà, lục lung tung mà không sao t́m được cái thứ ông cố tôi cần. Khăn rồi, dù rồi, đăy thuốc cũng rồi. C̣n cái chi mà ‘ơ lơn đơn’ với ‘nát mễ nễ’. May thay, chú lanh trí, chạy tuốt xuống nhà dưới hỏi bà cố tôi. Th́ ra cái ông cố tôi cần là cái áo lương đen năm hột nút mă năo. Vâng, áo lương đen, một y phục thời trang ngày xưa.
Ui chao ơi! Kiêng cử như rứa hoạ là xứ Huế của tôi mới có thôi. Hẹn với các bạn các chuyện Huế rặt sau.
Nguyễn Phúc Vĩnh Ba Th 7.2008
|