Năm ngoái (2016) nhà thơ Ý Nhi (một ứng viên được đề cử giải Nobel văn học, và là một thành viên trong nhóm sáng lập của Website Văn Việt – vanviet.info) tham dự một cuộc hội thảo về Thơ đương đại tổ chức tại Nhật. Trở về từ cuộc hội thảo, nhà thơ Ý Nhi đưa cho tôi bản dịch tiếng Anh 6 bài thơ của nhà thơ Bắc Đảo, nhờ tôi dịch sang tiếng Việt.

Bắc Đảo (Bei Dao -北岛) là nhà thơ hiện đại nổi tiếng người Trung Quốc đang sống lưu vong tại Hoa Kỳ. Ông cũng là một trong những người từng được đề cử cho giải thưởng Nobel văn học.

Người ta từng cho dịch là phản, dịch là diệt; dịch thơ tiếng Trung Quốc qua một bản dịch tiếng Anh e rằng mức độ “phản” và “diệt” sẽ đủ lớn để làm sai lạc hẳn nguyên ý của tác giả. Vì vậy tôi cố gắng tìm và dịch các bài thơ của Bắc Đảo từ nguyên tác. Đây là chuyện cả gan liều lĩnh và xem trời bằng vung, vì khả năng hiểu biết của tôi về thứ tử ngữ này có lẽ chỉ đong đầy vài chiếc lá me. Xin các bậc hiểu biết rộng lượng miễn thứ khi gặp các sai sót trong bản dịch.

(Những bài thơ dịch này đã đăng trên Website Văn Việt (vanviet.info) trong số Đặc biệt về Thơ, từ ngày 27/1/2017, nhưng trang web bị tường lửa ngăn chận rất khó truy cập).


Thơ Bắc Đảo (北岛)

Người dịch: Thiếu Khanh
Có tham khảo bản dịch tiếng Anh của David Hinton và Yanbing Chen trong cuốn “The Rose of Time” (Hoa Hồng của Thời Gian - nhưng tên chữ Hán là “時間的玟瑰 - “Thì Gian đích Mai Côi” - Báu vật của Thời gian) do dịch giả Eliot Weinberger tập hợp.

 

二月

NHỊ NGUYỆT

夜正趋于完美 我在语言中漂流 死亡的乐器 充满了冰`   谁在日子的裂缝上歌唱 水变苦 火 焰失血 山猫般奔向星星 必有一种形式 才能做梦 　　　　 在早晨的寒冷中 一只觉醒的鸟 更接近真理 而我和我的诗 一起下沉 书中的二月 某些动作与阴影

Dạ chính xu vu hoàn mỹ Ngã tại ngữ ngôn trung phiêu lưu Tử vong đích nhạc khí Sung mãn liễu băng   Thùy tại nhật tử đích liệt phùng thượng ca xướng, thủy biến khổ hỏa diễm thất huyết Sơn miêu bàn bôn hướng tinh tinh Tất hữu nhất chủng hình thức Tài năng tố mộng 　　　　 Tại tảo thần đích hàn lãnh trung Nhất chỉ giác đích điểu Canh tiếp cận chân lý Nhu ngã hòa ngã đích thi Nhất khởi hạ trầm Thư trung đích nhị nguyệt Mỗ ta động tác dữ âm ảnh

THÁNG HAI

Đêm tiến dần đến hoàn hảo
Ta đang phiêu lưu trong ngôn ngữ
Nhạc cụ tử vong
Đầy băng giá

Ai đang hát trong khe nứt của ngày
Nước biến thành lửa đắng cay
Ngọn lửa mất máu
Những con báo nhảy quanh về phía các ngôi sao
Tất có một dạng hình thức
Tài năng làm nên mộng tưởng

Trong cái lạnh của buổi sáng
Một con chim sớm thức giấc
Khi đến gần với chân lý
Mà tôi cùng với thơ tôi
Cùng bắt đầu chìm

Tháng Hai trong sách
Vài động tác nào đó cùng với âm ảnh

*

 

早晨	TẢO THẦN
那些鱼内脏如灯 又亮了一次醒来， 口中含盐 好似初尝喜悦 我出去散步房子学会 倾听一些树 转身某人成了英雄 必须用手势 问候鸟和打鸟的人	Na ta ngư nội tạng như đăng Hựu lượng liễu nhất thứ tỉnh lai khẩu trung hàm diêm hảo tự sơ thường hỉ duyệt Ngã xuất khứ tán bộ phòng tử học hội Khuynh thính nhất ta thụ Chuyển thân mỗ nhân thành liễu anh hùng tất tu dụng thủ thế vấn hậu điểu hòa đả điểu đích nhân

SÁNG SỚM

Kìa chút ruột cá như đèn
Khi tỉnh dậy lại sáng ra
Trong miệng ngậm muối
Ngon như mới nếm điều vui thú
Ta tản bộ đến chỗ phỏng học
Nghiêng tai nghe vài cây cối
Biến ai đó thành kẻ anh hùng hiểu biết
Tất phải đưa tay lên
Chào con chim cùng kẻ bắn chim.

*
 

我们	我们 NGÃ MÔN
失魂落魄 提着灯笼追赶春天，  伤疤发亮 杯子转动 光线被创造 看那迷人的时刻 盗贼潜入邮局 信发出叫喊 钉子啊钉子 这歌词不可更改 木柴紧紧搂在` 一起寻找听众寻找	Thất hồn lạc phách đề trứ đăng lung truy cản xuân thiên thương ba phát lượng Bôi tử chuyển động quang tuyến bị sáng tạo khan na mê nhân đích thời khắc Đạo tặc tiềm nhập bưu cục Tín phát xuất khiếu hảm đinh tử a đinh tử Giá ca từ bất khả canh cải Mộc sài khẩn khẩn lâu tại Nhất khởi tầm trảo thính chúng tầm trảo

CHÚNG TA

Kinh hồn mất vía
Đưa cao lồng đèn đuổi theo mùa xuân
Cái sẹo đau vầng tóc trắng
Chiếc chén xoay vần
Tạo ra ánh sáng
Hãy xem lúc con người mê muội
Kẻ trộm lẻn vào Bưu cục
Thư tín kêu lên
Gào đinh tử ồ đinh tử

Lời ca ấy không thể thay đổi
Ôm chặt lấy mớ củi
Một phen tìm kiếm người nghe

*
 

零度以上的風景

LINH ĐỘ DĨ THƯỢNG ĐÍCH PHONG CẢNH

是鷂鷹教會歌聲游泳 是歌聲追溯那最初的風  我們交換歡樂的碎片 從不同的方向  進入家庭 是父親確認了黑暗 是黑暗通向經典的閃電 哭泣之門砰然關閉 回聲在追趕它的叫喊 是筆在絕望中開花 是花反抗著必然的旅程 是愛的光線醒來 照亮零度以上的風景

Thị diêu ưng giáo hội ca thanh du vịnh Thị ca thanh truy tố na tối sơ đích phong Ngã môn giao hoán hoan lạc đích toái phiến Tòng bất đồng đích phương hướng tiến nhập gia đình Thị phụ thân xác nhận liễu hắc ám Thị hắc ám thông hướng kinh kiển đích thiểm điện Khốc khấp chi môn phanh nhiên quan bế Hồi thanh tại truy cản tha đích khiếu hảm Thị bút tại tuyệt vọng trung khai hoa Thị hoa phản kháng trứ tất nhiên đích lữ trình Thị ái đích quang tuyến tinh lai Chiếu lượng linh độ dĩ thượng đích phong cảnh.

PHONG CẢNH TRÊN ĐIỂM SỐ KHÔNG

Đó là lúc con chim ưng dạy tiếng hót bơi qua (*)
Đó là tiếng ca đuổi theo làn gió xa xưa nhất
Chúng tôi trao đổi nhau mấy mẩu chuyện vui
Từ nhiều nơi khác nhau
Cùng vào gia đình
Đó là phụ thân đã xác nhận sự đen tối
Sự đen tối ấy dẫn tới ánh chớp kinh điển

Cánh cửa khóc than hốt nhiên đóng sập
Âm vọng đuổi theo tiếng kêu khóc

Đó là ngọn bút nở hoa trong tuyệt vọng
Bông hoa ấy chống lại cuộc hành trình không tránh khỏi

Đó là tia sáng tình yêu hồi tỉnh
Chiếu sáng cảnh quan trên tọa độ số không.


Ghi chú của người dịch:

(*) Câu này có vẻ khó hiểu. David Hinton và Yanbing Chen dịch:
It’s hawk teaching song to swim
(Đó là chim diều hâu dạy hát để bơi)

Trên trang Blog 北岛 – 詩 + 人 (Bắc Đảo – Thơ và người), câu thơ này được Gs Clayton Eshleman và Ts Lucas Klein dịch:
It is the sparrow hawk who teaches song to swim
(Đó là con chim diều hâu dạy bài hát bơi lội)

Như vậy rõ ràng câu thơ được ngắt sau chữ giáo (是鷂鷹教 – Thị diêu ưng giáo) nhưng năm chữ còn lại (會歌聲游泳) khó dịch cho thông nghĩa!


 

无题

VÔ ĐỀ

在父亲平坦的想象中 孩子们固执的叫喊 终于撞上了高山 不要惊慌 我沿着某些树的想 法从口吃转向歌唱 来自远方的悲伤 是一种权力 我用它锯桌子 有人为爱情出发 而一座宫殿追随风暴 驶过很多王朝 带家具的生活以外 跳蚤擂动大鼓 道士们练习升天 青春深入小巷 为夜的逻辑而哭 我得到休息

Tại phụ thân bình thản đích tưởng tượng trung hài tử môn cố chấp đích khiếu hảm chung vu chàng thượng liễu cao sơn bất yếu kinh hoảng ngã duyên trứ mổ ta thụ đích tưởng pháp tòng khẩu cật chuyển hướng ca xướng. Lai tự viễn phương đích bi thương thị nhất chủng quyền lực ngã dụng tha cứ trác tử hữu nhân vị ái tình xuất phát nhi nhất tọa cung điện truy tùy phong bạo sử quá ngận đa vương triều Đái gia cụ đích sinh hoạt dĩ ngoại khiêu tảo lôi động đại cổ đạo sĩ môn luyện tập thăng thiên thanh xuân thâm nhập tiểu hạng vi dạ đích la tập nhi khốc ngã đắc đáo hưu tức

KHÔNG ĐỀ

Trong sự tưởng tượng phẳng lặng của phụ thân
Tiếng kêu réo của bọn trẻ con cứng đầu
Cuối cùng động đến non cao
Đừng hoảng sợ
Tôi đi dọc theo hàng cây suy tưởng
Miệng bỗng hát cà lăm

Nỗi sầu từ phương nào đến
Đó là một loại quyền lực
Tôi dùng nó cưa cái bàn
Có người vì tình mà xuống tóc (*)
Ngồi trong cung điện mà đuổi theo cơn cuồng phong
Trải qua rất nhiều triều đại

Mang theo đồ dùng sinh hoạt bên ngoài
Nhảy múa sớm đánh trống lớn (**)
Bọn đạo sĩ tập bay lên trời
Tuổi xanh vào sâu trong ngõ hẻm
Bật khóc vì sự thuận lý của đêm
Ta có được sự nghỉ ngơi


Ghi chú của người dịch:

(*) David Hinton và Yanbing Chen dịch câu này:
“someone sets out for the sake of love”
(Có người bỏ ra đi vì tình)
Nhưng chữ phát (发) nghĩa là tóc, nên xuất phát (出发) chỉ có thể hiểu là xuống tóc, chớ không phải ra đi.

(**) Hai câu này, bản dịch của David Hinton và Yanbing Chen dịch:
“beyond life with home
Furnishings fleas beat a huge drum.”
(Xa cuộc sống với đồ đạc
trong nhà những con bọ chét đánh cái trống khổng lồ.)
có lẽ các dịch giả thấy chữ 蚤 (tảo) có nghĩa là con bọ chét (hoặc con rệp) mà không biết chữ này cũng được dùng cùng nghĩa với chữ 早 (tảo) là sớm.

 

完 整

HOÀN CHỈNH

在完整的一天的尽头 一些搜寻爱情的小人物 在黄昏留下了伤痕 必有完整的睡眠 天使在其中关怀某些 开花的特权 当完整的罪行进行时 钟表才会准时 火车才会开动 琥珀里完整的火焰 战争的客人们 围着它取暖 冷场，完整的月亮升起 一个药剂师在配制 剧毒的时间

Tại hoàn chỉnh đích nhất thiên đích tận đầu Nhất ta sưu tầm ái tình đích tiểu nhân vật Tại hoàng hôn lưu hạ liễu thương ngân Tất hữu hoàn chỉnh đích thụy miên Thiên sứ tại kỳ trung quan hoài mỗ ta Khai hoa đích đặc quyền Đương hoàn chỉnh đích tội hành tiến hành thì Chung biểu tài hội chuẩn thì Hỏa xa tài hội khai động Hổ phách hoàn chỉnh đích hỏa diễm Chiến tranh đích khách nhân môn Vi trứ tha thủ noãn Lãnh trường, hoàn chỉnh đích nguyệt lượng thăng khởi Nhất cá dược tễ sư tại phối chế Kịch độc đích thì gian

HOÀN CHỈNH

Vào cuối một ngày hoàn chỉnh
Có người tìm kiếm những kẻ tầm thường của tình yêu
Trong hoàng hôn để lại dấu thương đau

Ắt có được giấc ngủ hoàn chỉnh
Trong đó vị thiên sứ lo nghĩ về kẻ nào
Có đặc quyền nở hoa

Khi tội ác hoàn chỉnh đang được thực hiện
Tiếng chuông báo đúng thời
Khả năng xe lửa gặp lúc khởi động

Ánh lửa hoàn chỉnh trong viên hổ phách
Bọn khách mời của chiến tranh
Vây quanh đó cho ấm

Một vùng lạnh lẽo, ánh sáng trăng hoàn chỉnh dâng lên
Một vị dược sư đang bào chế
Thứ thuốc cực độc của thời gian