|
THANH TRÍ " người của một thời áo lụa vàng và tóc gió thôi bay..."
Đinh Cường
******************* |
| |
|
1. Mục Lục
9. Triễn
Lăm Dan Chi
Trần Kiêm Đoàn :
Phương Anh Trang :
Slide Show :
|
Họa sĩ THANH TRÍ giữa thế giới sắc màu tâm ảnh.
Mỹ thuật là nghệ thuật của cái đẹp và họa sĩ là người đem những sắc màu và cảm xúc từ trong tâm thức của chính ḿnh để sáng tạo thế giới: Một thế giới mang tính tượng trưng vừa hiện thực, vừa mơ mộng của cái đẹp. Do đo', mỗi tác phẩm hội họa là một vũ trụ thu nhỏ tâm ảnh của người họa sĩ. Mỗi họa phẩm là một mảnh tâm hồn của họa sĩ. Màu sắc, đường nét, bố cục của mỗi bức tranh, do đo', vừa mang tính khách quan của thế giới h́nh tướng nhưng cũng vừa mang tính chủ quan sáng tạo của người nghệ sĩ. Cũng như văn hoá có bản sắc riêng của từng vùng và từng khái niệm chuyên biệt, mỗi lĩnh vực nghệ thuật có một ngôn ngữ riêng của nó. Nếu thi ca, âm nhạc, kịch nghệ, điêu khắc... mỗi bộ môn có một kỹ thuật diễn đạt riêng th́ hội họa cũng có riêng một "họa ngữ" đặc thù của nó. Ngôn ngữ của hội họa chính là màu sắc và đường nét độc đáo riêng của từng họa sĩ. Từ những nét hoa văn đầy tính dân tộc trên những trống đồng Lạc Việt đến những đường nét băo liệt giữa những cơn say đời đầy cuốn hút của thiên tài Van Gogh, nét êm đềm tươi mát của Monet hay vẻ tĩnh lặng của Cézanne và sự dậy sóng giữa thế kỷ hai mươi của hiện tượng Picasso... lịch sử hội họa của thế giới mang đôi cánh của nàng tiên bay từ cổ tích êm đềm đến xe ngựa thời khai sáng phương Tây và tốc độ siêu thanh thời hiện đại. Nghĩa là hội họa gắn liền với ḍng sống sinh động của con người như bóng với h́nh. Nên người họa sĩ, dù trực tiếp hay gián tiếp, khó mà hoàn toàn thoát ly ra khỏi bối cảnh văn hóa, môi trường xă hội và bản sắc thời đại của ḿnh xuất thân và đang sống để sáng tạo. Những họa sĩ Việt nam cổ điển và đương đại cũng không ra ngoài bức tranh chung đó. Khái niệm hội họa Việt Nam mang dấu ấn lâu dài, từ thời minh họa hoa văn trên trống đồng dựng nước đến sự kế thừa những đường nét mộc mạc của tranh dân gian. Nhưng lịch sử thành văn của nền hội họa Việt Nam có cột mốc thời gian từ năm 1925. Đấy là thời điểm mà họa sĩ Victor Tardieu, người Pháp và họa sĩ Nguyễn Nam Sơn đứng ra thành lập Trường Mỹ Thuật Đông Dương đưa tới sự nở rộ của các tài năng hội họa Việt Nam. Nếu trường Cao Đẳng Mỹ Thuật Đông Dương có Lê Thị Lựu, nữ họa sĩ đầu tiên của Việt Nam nổi tiếng tài sắc; Trương Thị Thịnh, thủ khoa khóa đầu tiên của trường Cao Đẳng Mỹ Thuật Gia Định; th́ trường Cao Đẳng Mỹ Thuật Huế có Thanh Trí, nữ họa sĩ đậu ưu hạng khoá đầu tiên (1957-1961) mà Đinh Cường, một họa sĩ nổi tiếng cùng thời đă "minh họa" như một nàng thơ Liêu trai: "người của một thời áo lụa vàng và tóc gió thôi bay..." 1 Thanh Trí, người nữ họa sĩ của xứ Huế chính thức bước vào ngành hội họa vào lứa tuổi hai mươi. Trong một khung cảnh văn hóa đậm tính nông nghiệp Việt Nam, nghệ thuật và đời thường không cưu mang nhau thành một thể mà cặp kè nhau như hai đối tác song hành. Thanh Trí làm giáo sư để phục vụ nhu cầu đời sống gia đ́nh và làm họa sĩ để thể hiện nhu cầu sáng tạo. Đời thường th́ có giới hạn mà nghệ thuật th́ vô cùng nên Thanh Trí đă dồn tụ hết khả năng và tinh lực của đời ḿnh vào sáng tạo nghệ thuật. Trong những bước thăng trầm nhất của cuộc sống, Thanh Trí có thể đă buông bỏ nhiều thứ thiết thân nhưng chưa bao giờ buông tay với nghệ thuật; thậm chí đă có điều tâm nguyện rằng: "Nếu kiếp sau có trở lại làm người, cũng chỉ xin được làm người họa sĩ!"2 Trong một tác phẩm viết về Hội Họa Việt Nam xuất bản năm 2003 tại Paris của Tiến sĩ Corinne de Ménonville nhan đề: "La PeintureVietnamiene, une Adventure entre Tradition et Modernité" 3(Hội Họa Việt Nam, một Cuộc Phiêu Lưu Giữa Truyền Thống và Hiện Đại), tác giả đă chia nền Hội Họa Việt Nam ra ba thời kỳ chính: (1) 1925 - 1945; (2) 1945 - 1975; (3) 1975 - Hi㐟n đại. Trong biểu đồ thời gian này, cuộc "phiêu lưu" hành tŕnh nghệ thuật của Thanh Trí đă dàn trăi trong suốt cả hai thời kỳ về sau. Thanh Trí vẽ trong chiến tranh, trong ḥa b́nh, trong ly tán, trong hội ngộ; vẽ giữa quê hương ḿnh, giữa quê hương người... bằng một sự đam mê mỹ thuật và một sự nhất quán chân tâm. Chính sự say sưa và chung thủy với cái Đẹp và cái Thiện đă giúp Thanh Trí vịn bút sơn, sắc màu và giá vẽ để đứng dậy trước mọi nghịch cảnh của đời sống trong suốt 45 năm qua. Thế giới màu sắc của Thanh Trí chỉ là phương tiện giới hạn để ghi dấu cái vũ trụ tâm thức -- hành tŕnh của màu là hành tŕnh của tâm tưởng -- khoan ḥa, thuần hậu của riêng ḿnh. Dù được thể hiện qua những tác phẩm màu nước, màu dầu, sơn mài, lụa, vải, gỗ, giấy... th́ Thanh Trí vẫn thể hiện rất rơ nét cái hồn nghệ thuật nhất quán và giàu ấn tượng cảm xúc về con người và tạo vật. Ấn tượng sâu đậm nhất trong toàn bộ tác phẩm của Thanh Trí là tranh lụa. Họa sĩ đă tận dụng tối đa ưu thế của thể loại tranh giàu chất Á Đông, mượt mà nhưng bí ẩn, để từ đó thổi những cảm xúc thẩm mỹ của suối nguồn t́nh cảm vào tranh lụa. Lụa là nàng nghệ thuật dịu dàng nhưng khó tính. Nàng kén chọn từ người ươm dệt, người vẽ tranh đến người thưởng ngọan. Nhưng bằng tài năng và tâm huyết của chính ḿnh, Thanh Trí đă biểu đạt một cách tự nhiên, đầy sức lay động về những đề tài thắm đượm t́nh người, t́nh yêu và t́nh quê hương đất nước. Thanh Trí đă sử dụng những “gam” màu khó nhất trong tranh lụa là màu xanh lam nhạt và màu… mơ phai – như hư mà thật, như vỡ bờ mà ấp ủ để hồ quyện những ư niệm viễn mơ vào hiện thực. Các họa phẩm như Yếm Hoa, Đốt Ḷ Hương Ấy, Giặt Lụa, Minh Tâm, Suối Bataan Philippines…4 là những biểu hiện điển h́nh. Nét độc đáo nhất trong tranh lụa của Thanh Trí không t́m thấy ở các họa sĩ tranh lụa khác là màu trắng nguyên sơ. Màu trắng ṛng của lụa tạo một cảm giác ngọc ngà, trong ngần và yêu dấu... Tuy nhiên, khi bước qua một lĩnh vực đầy tính truyền thống và thế mạnh của hội họa phương Tây, tranh Sơn Dầu, Thanh Trí vẫn chứng tỏ bản lĩnh sáng tạo vững vàng mà uyển chuyển của ḿnh. Tuy đối tượng hội họa tiêu biểu vẫn là h́nh ảnh mềm mại muôn thuở của những mẫu người thiếu nữ Á Đông, nhưng Thanh Trí mang giá trị truyền thống tiếp cận với thực tế đời sống mới để tạo thành một cảm xúc mới. Cái mới trong tranh Thanh Trí chẳng những không xa ĺa hay đoạn tuyệt với cái cũ mà c̣n kế thừa và phát huy t́nh cảm cá nhân trong t́nh yêu đất nước và thiên nhiên. Họa phẩm Đất Mẹ và Huyền Thọai đă nắm bắt được ngọn trào cảm xúc của tác giả khi nh́n về quê hương, mẹ và em thơ. Sự trẻ trung của một thời áo trắng c̣n được ghi lại qua Nữ Sinh Áo Trắng, Đùa Gió hay Tắm Mưa Rơi. Và tranh sơn mài của Thanh Trí tập hợp lại sẽ thành tập hồi kư về quê hương. Khi Thanh Trí khắc họa h́nh ảnh và ư niệm về quê hương, h́nh tượng và màu sắc không phải chỉ để thể hiện cái đẹp mà trội bật nhất là cái t́nh: T́nh trăn trở trong cơi ước mơ (Nguyện Cầu Ḥa B́nh); t́nh tươi mát đầu nguồn (Trẻ Thơ và Đèn Trung Thu). Nhưng bàng bạc khắp nơi vẫn là T́nh Mẹ (Theo Mẹ Đi Chợ Tết, Chợ Tế Đầu Làng)... Thanh Trí không tự cho ḿnh theo một xu hướng hay ở trong một trường phái hội họa nào cả. Phải chăng, đấy chính là tinh thần mềm dẽo và đa dạng "Thu ăn măng trúc đông ăn giá, xuân tắm hồ sen hạ tắm ao" của giới kẻ sĩ và nghệ sĩ truyền thống Việt Nam. Thế nhưng khi bước vào lĩnh vực tranh trừu tượng (Abstract paintings), Thanh Trí đă tự minh họa những bức tranh vẽ theo khuynh hướng trừu tượng của ḿnh là Hoa Tư Tưởng (Flower of Thought). Hội họa thế giới bước từ xu hướng hiện thực (realism/presentationalism) sang khuynh hướng Trừu Tượng Tây Phương (abstract) và Trừu Tượng Biểu Hiện (abstract expressionism) thoát thai từ Bắc Mỹ là cả một bước dị dẫm đầy trăn trở. Những họa sĩ tiền phong như Pollock, de Kooning... muốn vẽ lại tư tưởng và khái niệm trừu tượng bằng những ấn tượng sắc màu tương phản. Sự quằn qụai thai nghén để mang cái thế giới ẩn tàng của tiềm thức (subconcious) qua bên kia bờ giác ngộ thật là đa đoan. Nhưng trong khi đó th́ hội họa trừu tượng Việt Nam bước từ hiện thực sang trừu tượng một cách nhẹ nhàng như nhận xét của Trịnh Cung: "Hội Họa Trừu Tượng Việt Nam có một đặc thù của nó là tinh thần thi ca bao trùm lên toàn bộ tác phẩm. Nó không mang sức mạnh của những phản ứng tích cực và tham vọng chinh phục những mục tiêu không dễ dàng như Hội Họa Trừu Tượng phương Tây và khối Xă hội công nghiệp." 5 Những cánh hoa tư tưởng mang tính trừu tượng của Thanh Trí được thể hiện một cách ngỡ như quay cuồng đầy băo lọan trong đường nét và sắc màu, nhưng nội dung vẫn là sự thuần hậu và sâu kín của một trạng thái tâm lư Đông Phương phảng phất cái hồn thiên cổ và triết lư tĩnh lặng của Thiền. Giọt Nắng Sớm và Chiều Tà đều là hoa. Linh Hồn Nghệ Thuật và Bóng Thời Gian là trái chín ươm mầm và lá rụng. Giọt Rượu Nồng không làm người ta say mà làm cho người thổn thức và T́nh Yêu Hiện Hữu đă có đôi mắt trẻ thơ. Trừu tượng và hiện thực trong tranh Thanh Trí khơng phải là một đường cong hay một đường thẳng mà là một ṿng tṛn. Nếu chưa phải là ṿng tṛn viên măn th́ cũng là một ṿng tṛn gặp gỡ giữa quá khứ, hiện tại và vị lai của suy tư và ḍng sinh mệnh Việt Nam quê mẹ và Việt Nam tha hương. Trong tác phẩm sưu tập tranh ( Album of Paintings) của Thanh Trí xuất bản năm 2004 tại Hoa Kỳ, một tác phẩm "Tranh Thơ" được in ấn cẩn trọng cũng như tŕnh bày rất trang nhă và mỹ thuật. Với Tranh Thơ, người yêu tranh sẽ có cơ hội vừa xem tranh vừa đọc những vần thơ cảm tác mượt mà của tác giả. Họa và thơ quấn quưt nhau trong ḍng nghệ thuật của Thanh Trí. Đó là khái niệm "thi trung hữu họa" đầy quyến rũ trong quan niệm mỹ thuật Á Đơng mà một nhà thơ đă h́nh tượng hóa rằng: "Trong thơ có họa mơ đồng cổ. Trong họa đầy thơ nhớ Nguyễn Du..."6! Thanh Trí vừa phóng bút lên màu, vừa làm thơ nên có lẽ vừa nhớ người thơ, vừa mơ đồng cổ trong tiến tŕnh sáng tạo! Tuy chưa phải là tất cả, nhưng có thể nói tác phẩm Tranh Thơ nầy là một bộ sưu tập những họa phẩm tương đối tiêu biểu nhất trong gần cả một quá tŕnh sáng tạo kéo dài gần nửa thế kỷ đời người của Thanh Trí. So với tranh thật bên ngoài, những bức tranh được tuyển chọn in trong Tranh Thơ, qua sự chắt lọc đơi khi rất khó tránh cảm thức chủ quan và qua kỹ thuật sắp xếp, in ấn khá nhiêu khê, nên cái "thần" mang nét tinh anh của nguyên bản rất khó mà giữ được trọn vẹn. Tuy nhiên, tác phẩm đă giới thiệu được một cách đầy tính nghệ thuật những họa phẩm đắc ư của Thanh Trí. Nhân dịp giới thiệu tập Tranh Thơ nầy vào hạ tuần tháng giêng năm 2005 tại San Jose, Thanh Trí cũng giới thiệu những bức tranh đă vẽ từ thập niên 80 qua kỹ thuật thuần túy của Việt Nam với màu nước trên lụa, cùng với một số tranh sơn dầu; trong đó, có một số tranh ghi dấu ảnh hưởng màu sắc của cuộc sống mới. Nhưng nét vẽ riêng tay làm bối cảnh và điểm tựa cho ḍng sáng tạo của Thanh Trí vẫn là t́nh cảm chan ḥa, đôn hậu của con người và thiên nhiên tươi mát, trong lành. Xem tranh Thanh Trí, người thưởng ngoạn bắt gặp một cảm giác hầu như có một một sự ḥa giải toát ra từ tâm thức sáng tạo của người họa sĩ. Sự quay quắt cháy bùng của hoàn cảnh nghiệt ngă (Trong Cơn Gió Loạn), của sự mất mát và tuyệt vọng (Cô Đào Say) cũng chỉ là chiếc vơng thời gian đong đưa giữa không gian từ từ chậm lại trong cơi vô thường của kiếp người (Chiếc Bóng Thân Yêu Giọt Nước Nào). Và chiếc bóng sau cùng đă đợi chờ ở đó như một niềm an lạc, một sự giải thoát cứu rỗi (Nàng Nghệ Thuật). Thanh Trí đă đem cả tài hoa và tấm ḷng thuần hậu để làm đẹp thế giới sắc màu tâm ảnh. Nhân ảnh có thể phôi pha theo ngày tháng; nhưng tâm ảnh vẫn là dáng vẻ mà người họa sĩ đă bắt gặp, ghi dấu một lần và măi măi . Trần Kiêm Đoàn Sacramento, mùa Tết 2005 -------------------------------------------- 1Đinh Cường: Thanh Trí Tranh Thơ 2004 2 Thanh Trí: Tâm Sự Với Bằng Hữu 3 Corinne de Ménonville: "La PeintureVietnamiene, une Adventure entre Tradition et Modernité" Paris 2003 4 Những từ in đậm và nghiêng dùng trong bài viết nầy là tên những họa phẩm của Thanh Trí 5 Trịnh Cung: Trả lời tác giả biên khảo Hội Họa Huỳnh Hữu Ủy trong "Mấy Nẽo Đường của Nghệ Thuật và Chữ Nghĩa". Văn Nghệ; Hoa Kỳ 1999. 6 Thơ Tam Giang: Cơi Về Của Thi Ca. SG 2003
|
